Τα ρέματα της Αττικής // Μέρος Α': Δυτική Αττική // Γνωριμία με τις υδάτινες διαδρομές της Αττικής, παρέα με μια σταγόνα νερού.

Τα ρέματα της Αττικής. 

Γνωριμία με τις υδάτινες διαδρομές της Αττικής, 

παρέα με μια σταγόνα νερού [χάρτες].
Μέρος 1ο από 4: Δυτική Αττική

Εισαγωγή 

Η Αττική είναι ένας τόπος ρεμάτων και βουνών που περιβάλλεται από θάλασσα. Όπως ο ίδιος ο πλανήτης μας, έτσι και η Αττική μας, είναι ένα αποτέλεσμα της "συνομιλίας" της γης με το νερό. Αν το χώμα είναι ο πατέρας μας, τότε μάνα μας είναι το νερό. Το ιερό αυτό αγαθό ακολουθεί πιστά και με συνέπεια μια ατέρμονη πορεία από τον ουρανό στην γη, από την γη, διαμέσου των ρεμάτων, στις λίμνες και στην θάλασσα και από τις λίμνες και την θάλασσα πάλι στον ουρανό. Αυτός ο κύκλος του νερού δίνει ζωή σε κάθε έμβιο ον και παράλληλα δημιουργεί, μεταλλάσσει και διαμορφώνει το φυσικό τοπίο μέσα στο οποίο αυτό ζει. Στο παρόν άρθρο συνταξιδεύουμε με μια σταγόνα, η οποία σε κάθε της πτώση από τον ουρανό πέφτει και σε διαφορετικό σημείο της Αττικής. Παρουσιάζουμε λοιπόν την πορεία που αυτή ακολουθεί από το σημείο πτώσης της μέχρι την θάλασσα.  Την πορεία αυτή οι άνθρωποι την ονομάσαμε ρέμα.

Τα ρέματα της Αττικής τα οποία ξεπερνούν τον αριθμό των 1000 σε αριθμό, θα παρουσιαστούν σε 4 συνέχειες. Στην πρώτη και εναρκτήρια πτώση της λοιπόν, η σταγόνα μας προσγειώνεται σε μέρη της Δυτικής Αττικής. Ας την ακολουθήσουμε αφού ορίσουμε πρώτα την έννοια του ρέματος.

Τι σημαίνει ρέμα;

Σύμφωνα με την επίσημη επιστημονική ορολογία ρέμα είναι κάθε φυσική διαμόρφωση του εδάφους που λειτουργεί ως αποδέκτης και αγωγός των νερών της βροχής, του χιονιού (μετά την τήξη) και των φυσικών πηγών και εξυπηρετεί την απορροή τους προς άλλους αποδέκτες μεγαλύτερης χωρητικότητας, φυσικούς ή τεχνητούς, (άλλα ρέματα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα κλπ.) που βρίσκονται σε χαμηλότερες στάθμες.

Τα φυσικά υδατορεύματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

1. στα εφήμερα ρέματα ή ρύακες, που έχουν νερό μόνο όταν βρέχει,

2. στους χειμάρρους, που η ροή τους είναι εποχιακή και τα οποία έχουν ορμητικές ροές νερών,

3. στους ποταμούς που η ροή τους είναι συνεχής αλλά η ποσότητά τους διακυμαίνεται εποχιακά γύρω από μια μέση τιμή.

Επομένως κάθε υδάτινη διαδρομή ονομάζεται ρέμα και εμείς στην συνέχεια θα επισκεφτούμε, για μια πρώτη γνωριμία, τα μεγάλα αλλά και τα μικρά ρέματα της Αττικής, τις διαδρομές της σταγόνας μας. Η ματιά προσέγγισης που επιχειρούμε είναι από την μεριά του νερού, παρέα με μια σταγόνα που πέφτει από τον ουρανό, ακολουθώντας την, στην πορεία της, από τις πηγές του εκάστοτε ρέματος μέχρι και τις εκβολές του.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Κινέτα

Η Σταγόνα μας πέφτει στα βουνά της Κινέτας. Σε περίπτωση που πέσει στα δυτικά βουνά της περιοχής τότε θα καταλήξει στην διαδρομή του ρέματος Πίκα ενώ αν πέσει στα ανατολικά βουνά η διαδρομή της θα είναι μέσα στο ρέμα Αμυγδαλιά.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Αλεποχώρι - Αιγειρούσες

Η σταγόνα μας αυτή την φορά πέφτει στα βουνά των βόρειων περιοχών της Δυτικής Αττικής. Στα βουνά του Αλεποχωρίου και των Αιγειρουσών. Στον επόμενο χάρτη φαίνονται οι πιθανές πορείες της:

Αν λοιπόν πέσει στα δυτικά βουνά, στα βουνά που χωρίζουν την Αττική από την Κορινθία, τότε θα κυλήσει μέσα στο ρέμα Λιθάρι Νταβέλη το οποίο εκβάλει στον οικισμό της Μαυρολίμνης. Αν πέσει λίγο πιο ανατολικά, στα βουνά των Αιγειρουσών τότε είτε από το Βαθύ Ρέμα είτε από το Μεγάλο Ρέμα θα καταλήξει στις Αιγειρούσες και στην παραλία της. Αν πέσει ακόμα πιο ανατολικά, πάνω από τα βουνά του Αλεποχωρίου, τότε θα κυλήσει μέσα στο ομώνυμο ρέμα και θα ενωθεί με τα νερά της εκεί παραλίας.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Πόρτο Γερμενό - Ψάθα

Η σταγόνα μας αυτή την φορά πέφτει στα βουνά της Ψάθας και του Πόρτο Γερμενό (αρχαία Αιγόσθενα). Στην περιοχή βρίσκεται το Φρούριο των Αιγοσθένων, το οποίο κτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αμυντικά έργα του ελλαδικού χώρου. Η θέση φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί από τα γεωμετρικά έως τα βυζαντινά χρόνια. Κατά την κλασική περίοδο τα Αιγόσθενα αποτελούσαν κώμη των Μεγάρων. Αργότερα, τον 2ο αι. π.Χ., εντάχθηκαν ως ανεξάρτητη πόλη στο Κοινό των Βοιωτών. Εδώ υπήρχε το φημισμένο Ιερό του μάντη και θεραπευτή Μελάμποδα. Η σταγόνα μας λοιπόν έχει πλέον τις εξής επιλογές:

Αν η τύχη την ρίξει στα βουνά που περικλείουν την παραλία της Ψάθας, τότε θα καταλήξει είτε στην παραλία της, από το ομώνυμο ρέμα, είτε μέσα στο παράκτιο έλος της Ψάθας, έναν ζωντανό σήμερα υγροβιότοπο. Αν τώρα φυσήξει ένα νότιο αεράκι και πέσει στα βουνά που περικλείουν το Πόρτο Γερμενό και νότια του Κιθαιρώνα (φυσικό σύνορο Αττικής - Βοιωτίας) τότε οι επιλογές είναι πολλές. Υπάρχει το ρέμα Σαχά στον Βορρά, το ρέμα Τσόκα λίγο πιο ανατολικά, τα οποία και τα δύο καταλήγουν στο ρέμα Γκίκα και όλα αυτά στο ρέμα Χώμη, το οποίο εκβάλει στην νότια πλευρά της παραλίας των αρχαίων Αιγοσθένων.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Μέγαρα - Πάχη - Νέα Πέραμος

Η σταγόνα μας στις νέες περιπέτειες της επιστρέφει στην μεριά του Κορινθιακού κόλπου και αυτή την φορά πέφτει στα βουνά από την πλευρά των Μεγάρων, της Πάχης και της Νέας Περάμου. Οι επιλογές κατάβασης είναι αυξημένες πλέον κατά πολύ:

Η πληθώρα των ρεμάτων οδηγεί και σε πληθώρα ονομασιών:

Αν και οι επιλογές της πτώσης είναι πολλές, οι επιλογές εξόδου προς την θάλασσα μειώνονται αισθητά. Έτσι αν η σταγόνα μας πέσει στα δυτικά βουνά των Μεγάρων τότε θα πέσει στο δίκτυο ρεμάτων του Παράπηγα και θα καταλήξει σε μια από τις δυο εξόδους νότια της πόλης των Μεγάρων.Αν τώρα πέσει στα βόρεια βουνά των Μεγάρων, τότε μέσα από τα ρέματα Βαθυχωρίου, Κρύφτη, Τουτουλή, Μύρξιζα, Καμάρας, Βουρκαρίου (Αγ.Τριάδας) και το σύμπλεγμα των υπολοίπων ρεμάτων στον κάμπο των Μεγάρων, θα καταλήξει στο παράκτιο έλος Βουρκαρίου η αλλιώς στις Αλμυρές, έναν ζωντανό υγροβιότοπο στην Λάκκα Καλογήρου.

Αν η σταγόνα μας τώρα πέσει λίγο πιο ανατολικά στα βουνά βόρεια της Νέας Περάμου, η μοναδική διαδρομή για την θάλασσα είναι ο αρχαίος ποταμός Ίαπις, ο οποίος αλλάζει τρία ονόματα ξεκινώντας από τα βουνά ως ρέμα Αγ. Τριάδας, συνεχίζοντας ως ρέμα Ζωϊρέζας και καταλήγοντας ως Κουλουριώτικο ρέμα.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Ελευσίνα - Μάνδρα

Η σταγόνα μας πλέον είναι έτοιμη να μυηθεί στα άγια χώματα του Θριασίου πεδίου. Το Θριάσιο Πεδίο οριοθετείται από το όρος Πατέρας στα δυτικά, την Πάρνηθα στα βόρεια, τα όρη Ποικίλο και Αιγάλεω στα ανατολικά - νοτιοανατολικά και τον κόλπο της Ελευσίνας στα νότια. Πέφτοντας λοιπόν στα βουνά που το περικλείουν η σταγόνα μας έχει τις εξής επιλογές:

Στις εικόνες με πράσινο έχουμε σημειώσει, για να ξεχωρίζει, τον Ελευσινιακό Κηφισό, ο οποίος πηγάζει από την Βοιωτία και με γαλάζιο το τεχνητό αυλάκι της ΕΥΔΑΠ για την μεταφορά του νερού από την τεχνητή λίμνη του Μόρνου, η οποία βρίσκεται περίπου στο κέντρο του νομού Φωκίδας. Ο Ελευσινιακός Κηφισός ή αλλιώς Σαρανταπόταμος συγκεντρώνει το σύνολο σχεδόν των υδάτων της περιοχής και αυτά εκβάλουν στον ομώνυμο κόλπο. Αν η σταγόνα μας πέσει στα βορειοδυτικά βουνά της περιοχής τότε μέσα από ένα δίκτυο ρεμάτων (Λυκόρρεμα, Εκκλόρεμα, Μικρό Κατερίνι, Αγίας Αικατερίνης, Λούτσας) θα εκβάλει στην δυτική πλευρά του Ελευσινιακού κόλπου.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Ασπρόπυργος

Ήρθε η ώρα για τα δύσκολα για την σταγόνα μας. Πλέον η κατάβαση αποκτά εξαιρετική δυσκολία μιας και οι περιοχές του Ασπροπύργου είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένες. Πέφτοντας λοιπόν ανέμελη στις νότιες πλαγιές της Πάρνηθας, ή στις δυτικές των όρων Ποικίλο και Αιγάλεω, η μοίρα της επιφυλάσσει δύσκολα εμπόδια και στις τρεις επιλογές της:

Οι τρεις επιλογές που αναφέραμε είναι στα δυτικά το ρέμα της Γιαννούλας, στα κεντρικά το ρέμα της Μαύρης Ώρας (όνομα και πράγμα) και στα ανατολικά το ρέμα Τζαβερδέλα. Το ρέμα της Μαύρης Ώρας έχει την δυστυχία να περνάει κυριολεκτικά μέσα από την χωματερή των Λιοσίων, με ότι συνεπάγεται αυτό για τον υδροφόρο ορίζοντα.

Και τα τρία ρέματα εκβάλουν τα νερά τους στον Ελευσινιακό κόλπο στο ύψος της ΠΕΤΡΟΓΚΑΖ Α.Ε. λίγο πιο βόρεια από τις λίμνες των Ρειτών. 

Διαβάστε περισσότερα για τις δυο λίμνες των Ρειτών (Κεφαλάρι, Λίμνη Κουμουνδούρου) στον Ασπρόπυργο. πατώντας εδώ.

Σημείο πτώσης σταγόνας: Σκαραμαγκάς - Σχιστό

Μετά την εμπειρία του Ασπροπύργου, σίγουρα η σταγόνα μας θα δει την περιοχή του Σκαραμαγκά και του Σχιστού σαν καλοκαιρινές διακοπές. Όπου και να πέσει εδώ η σταγόνα μας θα καταλήξει στον όρμο Σκαραμαγκά. Ο όρμος αυτός είναι βορειοδυτικός εσωτερικός όρμος του Σαρωνικού και συγκεκριμένα ο νότιο-νοτιοανατολικός μυχός του Κόλπου της Ελευσίνας. Το όνομά του οφείλεται σε παλιό γόνο της ιστορικής οικογένειας Σκαραμαγκάδων στην ιδιοκτησία του οποίου είχε περιέλθει η περιοχή. Στο χερσαίο τμήμα του όρμου Σκαραμαγκά αναπτύχθηκαν τα πρώτα μεγαλύτερα Ναυπηγεία της Ελλάδας από τον Έλληνα εφοπλιστή Σταύρο Νιάρχο, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα, τα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά. Επίσης στην ίδια περιοχή υφίσταται η ομώνυμη πόλη Σκαραμαγκάς Αττικής καθώς και η Ναυτική Ακαδημία Σκαραμαγκά, Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού. 

Ίσως η σταγόνα μας λοιπόν να είναι και τυχερή αυτή την φορά, γιατί αν έπεφτε από την άλλη μεριά του όρους Αιγάλεω θα κατέληγε στον υπογειοποιημένο και πλήρως υποβαθμισμένο δίκτυο του Κηφισού ποταμού, ενώ αν έπεφτε από την άλλη πλευρά του Ποικίλου όρους θα έπεφτε πάλι στην περιοχή του Ασπρόπυργου.

Επίλογος

Η σταγόνα μας ολοκλήρωσε με επιτυχία την περιήγηση της στις Δυτικές περιοχές της Αττικής γης. Μια λέξη (επιτυχία), που μακράν απέχει από το να βαφτίσουμε με αυτήν τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα ρέματα σήμερα όλοι εμείς. Η συνήθης σκέψη μας όταν ακούμε ρέμα, είναι βόθρος και αποχέτευση. Όχι άδικα. 

Είναι καιρός όμως να δούμε τα ρέματα σαν διαδρομές του νερού και όχι των αποβλήτων μας. Είναι καιρός να κάνουμε ειρήνη με την φύση γιατί αυτός ο πόλεμος, όπως κάθε πόλεμος, δεν έχει νικητές παρά μόνο ηττημένους. 

________________________________________________________________________

Κείμενο - χάρτες:
Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Ψηφιακή επεξεργασία ρεμάτων:
Κόκκινος Θησέας, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πρωτογενές χαρτογραφικό υλικό:
Digital Earth Ε.Π.Ε. - Μελέτες Γεωπληροφορικής