Το τούνελ του "Ριφιφί του αιώνα" όπως είναι σήμερα στον υπόγειο Ιλισσό

Τα Χριστούγεννα του 1992 πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη και πιο πετυχημένη ληστεία ελληνικής τράπεζας στα εγχώρια εγκληματολογικά χρονικά μέχρι και σήμερα, δεδομένης της αξίας των κλοπιμαίων σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κανείς  από τους πραγματικούς δράστες δεν βρέθηκε ποτέ. Οι εκτιμήσεις και τα ρεπορτάζ της εποχής κάνουν λόγο για ένα ποσό της τάξης των 5 δισεκατομμυρίων δραχμών, δηλαδή σε σημερινά χρήματα περίπου 40 εκατομμύρια ευρώ. Το πλέον εντυπωσιακό, όμως, ήταν ο τρόπος που πραγματοποιήθηκε η ληστεία: με τη, πρωτοφανή για τα ελληνικά εγκληματολογικά χρονικά, μέθοδο του ριφιφί. Οι ληστές είχαν σκάψει υπογείως περίπου εικοσιπέντε μέτρα τούνελ, το οποίο ξεκινούσε από την κοίτη του υπόγειου Ιλισσού και κατέληγε στο θησαυροφυλάκιο με τις πολύτιμες θυρίδες. Η σχέση του Ιλισσού στο "ριφιφί του αιώνα", όπως αποκαλέστηκε από τους δημοσιογράφους, μας έκανε να ασχοληθούμε με το θέμα. Εικοσιοκτώ χρόνια αργότερα, λοιπόν, επισκεφθήκαμε τον υπόγειο Ιλισσό για να εντοπίσουμε τα απομεινάρια του εν λόγω υπόγειου τούνελ. Δείτε τι ανακαλύψαμε.

Το ιστορικό των γεγονότων

Δευτέρα 21 Δεκεμβρίου 1992, ώρα 8:00 το πρωί. Οι υπάλληλοι στο υποκατάστημα της Τράπεζας Εργασίας,  στην οδό Καλλιρρόης 19, ανοίγουν το θησαυροφυλάκιο και βρίσκονται μπροστά στη μεγαλύτερη έκπληξη της ζωής τους, αλλά και στο σημαντικότερο αστυνομικό συμβάν της χρονιάς και, όπως θα αποδειχθεί, του αιώνα. Έκπληκτοι διαπιστώνουν ότι το θωρακισμένο θησαυροφυλάκιο, όπου βρίσκονταν οι μυστικές θυρίδες των πελατών της τράπεζας, είχε παραβιαστεί. Η έκπληξή τους ήταν ακόμα μεγαλύτερη όταν διαπίστωσαν ότι η ληστεία είχε γίνει μέσω ενός υπόγειου τούνελ το οποίο ξεκινούσε από τον παραπλήσιο υπογειοποιημένο Ιλισσό και κατέληγε, περνώντας κάτω από την οδό Καλλιρρόης, μέσα στο θησαυροφυλάκιο. Η συγκεκριμένη ληστεία ήταν και παραμένει από άποψη σχεδιασμού κι εκτέλεσης η εντυπωσιακότερη και μεθοδικότερη διάρρηξη στα ελληνικά εγκληματολογικά χρονικά. Ο δημοσιογραφικός χαρακτηρισμός «ριφιφί του αιώνα» αποδίδει πολύ πετυχημένα την πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη υπόθεση παραμένει ανεξιχνίαστη μέχρι σήμερα, ενώ σε δικαστικό επίπεδο θεωρείται παραγεγραμμένη.

Τα κλοπιμαία

Κατόπιν της καταγραφής, διαπιστώθηκε ότι 301 από τις 1.151 θυρίδες είχαν ανοιχτεί και το όποιο πολύτιμο περιεχόμενό τους είχε εξαφανιστεί. Η συνολική αξία των κλοπιμαίων ήταν δύσκολο να εκτιμηθεί δεδομένης της φύσης των περιεχομένων των θυρίδων. Η ίδια η απογραφή πάντως ανέφερε ότι τα κλοπιμαία περιλάμβαναν επιταγές, ξένα νομίσματα και χαρτονομίσματα (δολάρια, μάρκα, χρυσές λίρες κ.α.) καθώς και πλάκες χρυσού άγνωστης αξίας. Διάφορες ανεπιβεβαίωτες πηγές ανέφεραν και την ύπαρξη ποσοτήτων ναρκωτικών σε κάποιες από τις θυρίδες. Παρ' όλα αυτά, υπολογίστηκε ότι τα κλοπιμαία κυμαίνονταν από τρία έως πέντε δισεκατομμύρια δραχμές, δηλαδή με σημερινή ισοτιμία, λαμβάνοντας υπόψιν και τον πληθωρισμό, ανάμεσα σε 25 με 40 εκατομμύρια ευρώ.  

Η έρευνα της Αστυνομίας

Οι εκπλήξεις όμως δεν σταμάτησαν εκεί. Η μεγαλύτερη έκπληξη των εργαζομένων, των ερευνητών και των αστυνομικών που ασχολήθηκαν με την υπόθεση ήταν όταν διαπίστωσαν ότι οι δράστες είχαν εισέλθει στο θησαυροφυλάκιο από ένα υπόγειο τούνελ, που είχαν σκάψει από την παραπλήσια υπογειοποιημένη κοίτη του ποταμού Ιλισσού, που περνούσε κάτω από την οδό Καλλιρρόης όπου βρισκόταν η τράπεζα.

Πέρα από τις ανοιγμένες θυρίδες, οι αστυνομικοί βρήκαν μόνο μια ηλεκτρογεννήτρια και κάποια εργαλεία. Στην επόμενη φωτογραφία φαίνεται η εν λόγω ηλεκτρογεννήτρια από την εκπομπή ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΑΣ του Πάνου Σόμπολου. 

Η αριστοτεχνικά κατασκευασμένη σήραγγα, μήκους περίπου 28 μέτρων, ξεκινούσε από μια τρύπα στο αριστερό πλευρικό τοιχίο του Ιλισσού με διεύθυνση κάθετη στην οδό Καλλιρρόης και προς την τράπεζα.  Οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια κάτω από το θησαυροφυλάκιο. 

Στην επόμενη φωτογραφία φαίνονται με μπλε γραμμές τα πλευρικά τοιχία του Ιλισσού ποταμού, με κόκκινη γραμμή περίπου η πορεία του τούνελ και με μωβ περίγραμμα το κτήριο που στεγαζόταν η τράπεζα.

Όπως διαπιστώθηκε, κατά μήκος της διαδρομής του είχαν τοποθετήσει ράγες και με τη χρήση ενός βαγονέτου απομάκρυναν τα μπάζα. Το τούνελ τελείωνε κάτω από το θησαυροφυλάκιο και οι δράστες κατάφεραν να διαπεράσουν τον τοίχο και τον οπλισμό του θησαυροφυλακίου και μέσω του ίδιου τούνελ να απομακρύνουν τα κλοπιμαία.

Απορίες κι ερωτήματα

Η πορεία των ερευνών αντί να μειώνει τα ερωτήματα των διωκτικών αρχών, δημιουργούσε νέα. Απορίας άξιο ήταν το γεγονός της ίδιας της κατασκευής του τούνελ. Σύμφωνα με τις τότε εκτιμήσεις των ειδικών, για την κατασκευή του χρειαζόταν ένα διάστημα τουλάχιστον δέκα με δεκαπέντε ημερών έως και τριών μηνών. Ο θόρυβος από το σκάψιμο, τα μπάζα που έβγαιναν, ο κόσμος που πηγαινοερχόταν μέσα στον υπόγειο Ιλισσό, η μεταφορά του βαγονέτου, των μεταλλικών ραγών και υποστυλωμάτων, κι εν τέλει η μεταφορά των κλοπιμαίων και η διαφυγή των δραστών, ήταν και παραμένει ένας άλυτος γρίφος.

Άλλα ερωτήματα αφορούν το πώς γνώριζαν εξαρχής για τον υπόγειο Ιλισσό, γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση εμπλοκής ανθρώπου που θα μπορούσε να γνωρίζει καλά τόσο την πορεία όσο και τις θέσεις εισόδου στον Ιλισσό. 

Όπως ανέφερε το 2016 στο «Βήμα» ο Περικλής Σταυριανάκης, που χειρίστηκε νομικά την υπόθεση, «ένα βασικό ζητούμενο ήταν γιατί δεν υπήρξε καμία αντίδραση στην επιδρομή των ληστών από τους υπαλλήλους της εταιρείας security που είχαν αναλάβει την προστασία του καταστήματος της οδού Καλλιρρόης. Μεγάλο ερώτημα ήταν πώς δεν βρέθηκε στις «πιάτσες» των Ελλήνων κλεπταποδόχων, όλα αυτά τα χρόνια, ούτε ένα αντικείμενο από τα χιλιάδες κλοπιμαία από τις τραπεζικές θυρίδες. Όπως και ότι δεν υπήρξε καμία πληροφορία από τον ελληνικό ποινικό χώρο για αυτή την εντυπωσιακή ληστρική επιχείρηση. Διαρροές και πληροφορίες που είναι συνηθισμένες σε άλλες ποινικές υποθέσεις μικρότερου βεληνεκούς».

Τέλος, κρίσιμα ερωτήματα αφορούσαν στο πώς γνώριζαν τα σχέδια της τράπεζας καθώς και ποιες θυρίδες να ανοίξουν, γεγονός που οδήγησε σε υποψίες εμπλοκής ανθρώπου μέσα από την ίδια την Τράπεζα Εργασίας, εργαζομένων από παλαιότερη ανακαίνιση του κτηρίου ή της εταιρείας εγκατάστασης του συναγερμού.

Όλα αυτά τα ερωτήματα, αλλά και το γεγονός ότι έμειναν όλα αναπάντητα, οδήγησαν στη μυθοποίηση της ληστείας, που μάλλον θα παραμείνει ένα άλυτο μυστήριο.

Το σίγουρο είναι, πάντως, ότι το ριφιφί πραγματοποιήθηκε το Σαββατοκύριακο 19 και 20 Δεκεμβρίου. Ανενόχλητοι, οι δράστες διέρρηξαν τις θυρίδες που τους ενδιέφεραν, χωρίς να αφήσουν το παραμικρό ίχνος. Αν και ο συναγερμός χτύπησε τέσσερις φορές κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, θεωρήθηκε απλή βλάβη. Ακόμα και ο διευθυντής του υποκαταστήματος, Γιώργος Μπασιώτης, ο υποδιευθυντής, Αναγνώστης Καλαφάτης, και οι υπεύθυνοι ασφαλείας που έσπευσαν στην τράπεζα δεν διαπίστωσαν εξωτερικά ίχνη διάρρηξης και τελικά αποχώρησαν.

Η ανακάλυψη στη Βραυρώνα

Οι έρευνες δεν είχαν αποδώσει κανένα σημαντικό στοιχείο, όταν ούτε ένα μήνα αργότερα, την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 1993, ανακαλύφθηκαν τυχαία στην παραλία Χαμολιά, στην περιοχή της Βραυρώνας άδειες κοσμηματοθήκες και σακούλες με γραμμάτια, ομόλογα, συναλλαγματικές, επιταγές και άλλα έγγραφα, που διαπιστώθηκε ότι ανήκαν στα κλοπιμαία της Τράπεζας Εργασίας. Άχρηστα αντικείμενα προφανώς για τους δράστες, τα οποία όμως θεωρήθηκε ότι θα φανούν χρήσιμα στην Αστυνομία, δεδομένου  ότι μπορούσαν να οδηγήσουν σε κάποιο στοιχείο που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στην επίλυση της υπόθεσης. Κάτι που δεν συνέβη ποτέ όμως. Το μόνο συμπέρασμα που προέκυψε από την ανακάλυψη στην περιοχή της Βραυρώνας, ήταν ότι κατά πάσα πιθανότητα οι δράστες είχαν διαφύγει με ταχύπλοο σκάφος στο εξωτερικό.

Μπήκε, λοιπόν, και άλλο ένα ερώτημα σε σχέση με την υπόθεση: οι διεθνείς διασυνδέσεις των δραστών, δεδομένης και της άγνωστης τεχνικής του ριφιφί στην Ελλάδα αλλά και του γεγονότος ότι κανένας κατάδικος ή άνθρωπος της παρανομίας δεν άκουσε ή δεν είπε ποτέ κάτι για κάποιον που γνώριζε ότι συμμετείχε στην εν λόγω ληστεία.

Ο ρόλος του Τζουμάκ Χαλίντ

Τον Ιούνιο του 1994, η υπόθεση έρχεται και πάλι στο προσκήνιο όταν ένας κρατούμενος για απάτες στις φυλακές Κορυδαλλού, ο Σύρος Τζουμάκ Χαλίντ, αποκάλυψε ότι συμμετείχε στην εν λόγω ληστεία και ήταν πρόθυμος να δώσει και τα ονόματα των συνεργατών του. Στην απολογία του ενέπλεξε περίπου 17 άτομα, ανάμεσά τους και τα διευθυντικά στελέχη της τράπεζας αλλά και γνωστούς επιχειρηματίες της εποχής.

Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, τα γεγονότα προχωρούν γοργά με τον ανακριτή της υπόθεσης να εκδίδει εντάλματα σύλληψης για τον υποδιευθυντή του υποκαταστήματος της Τράπεζας Εργασίας, Αναγνώστη Καλαφάτη, τους επιχειρηματίες Στέλιο Κολοβό, Διονύση Παπασταματάτο κι Εμμανουήλ Σπανουδάκη και τον υπάλληλο των ΕΛΤΑ, Λάμπρο Κότσαλο, για τους οποίους προέκυψαν από τη δικαστική έρευνα ενδείξεις για ανάμιξή τους στην υπόθεση του ριφιφί. Ο Καλαφάτης και ο Παπασταματάτος προφυλακίστηκαν, ο Κότσαλος αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος με περιοριστικούς όρους, ενώ οι άλλοι δύο δεν προσήλθαν να απολογηθούν.

Όμως τα πράγματα άλλαξαν άρδην από τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, καθώς σε συνέντευξή του στην τηλεόραση του ANT1 ο Τζουμάκ Χαλίντ αναίρεσε όσα είχε καταθέσει για την υπόθεση. Στις 25 Ιανουαρίου 1995 το επιβεβαίωσε κι ενώπιον των δικαστικών αρχών.

Το δικαστικό τέλος της υπόθεσης

Κατόπιν των νέων δεδομένων οι Καλαφάτης και Παπασταματάτος αποφυλακίστηκαν, ενώ τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου συνελήφθη ο Κολοβός, ο οποίος είχε καταφύγει στο εξωτερικό για να συγκεντρώσει στοιχεία, όπως είπε, που θα αποκάλυπταν την αθωότητά του. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου η δικαστική αυλαία της υπόθεσης έπεσε με βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, σύμφωνα με το οποίο οι πέντε κατηγορούμενοι του ριφιφί της Τράπεζας Εργασίας απαλλάσσονταν των κατηγοριών.

Η μη εξιχνίαση της υπόθεσης έπλασε σενάρια για τους πιθανούς δράστες. Η σεναριολογία περιλάμβανε από Ιταλούς και Ρώσους μαφιόζους με Έλληνες συνεργούς μέχρι μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως ο ΕΛΑ. Όμως η ιδιαίτερη δικαστική πορεία της υπόθεσης, οπού εμπλέκονταν διάφορα συμφέροντα ακόμα και πολιτικά, όπως είχαν αφήσει να εννοηθεί οι δικηγόροι της υπόθεσης, δεν μπορεί να μας οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα παρά μόνο σε υποθέσεις που δεν είναι η πρόθεσή μας εδώ. Όσο για την Τράπεζα Εργασίας, που είχε ιδρυθεί το 1975 από ομάδα κεφαλαιούχων με επικεφαλής τον τραπεζίτη Κωνσταντίνο Καψάσκη, το 2000 απορροφήθηκε από τη Eurobank. Σήμερα υπάρχει ακόμα η τράπεζα στη θρυλική, πλέον, διεύθυνση Καλλιρρόης 19.

Η υπόγεια έρευνά μας 28 χρόνια αργότερα

Μια και ο Ιλισσός αποτελεί για εμάς πεδίο έρευνας, μελέτης κι εξερεύνησης χρόνια τώρα, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το σχετικό ζήτημα, όπου για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας πραγματοποιήσαμε τρεις αυτοψίες την άνοιξη του 2020. Δεδομένης και της δικής μας εμπειρίας από τη γνώση της τοπογραφίας και των εισόδων του υπόγειου Ιλισσού, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι δράστες θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιήσει δύο κοντινές εισόδους στον υπόγειο Ιλισσό: την είσοδο στο Καλλιμάρμαρο και το φρεάτιο στην οδό Καλλιρρόης. Φυσικά, υπάρχει και η είσοδος από την Καλλιθέα, από όπου υπάρχει και η δυνατότητα εισόδου οχήματος στον υπόγειο Ιλισσό. Η μεγάλη ορθογωνική διατομή του αγωγού επιτρέπει κάτι τέτοιο. Η απόσταση, όμως, είναι υπερβολικά μεγάλη και η κίνηση οχήματος θα ήταν πολύ δύσκολη - όχι όμως ακατόρθωτη - λόγω των φθορών στον υπόγειο Ιλισσό. Αν οι φθορές αυτές στην κοίτη του αγωγού το 1992 ήταν λιγότερες ή ακόμα και ανύπαρκτες, η χρήση της εισόδου αυτής για κάποιο από  τα στάδια του ριφιφί δεν αποκλείεται.

Η μεταφορά του βαγονέτου, της ηλεκτρογεννήτριας καθώς και των μεταλλικών ράβδων για τα υποστυλώματα και τις ράγες, θεωρούμε ότι θα ήταν δύσκολο να πραγματοποιηθεί από το φρεάτιο της οδού Καλλιρρόης. Θεωρούμε πιθανότερη την είσοδο των δραστών από την είσοδο του Καλλιμάρμαρου, λόγω της ευκολίας αλλά και της κάλυψης της εισόδου μέσα στο αλσύλλιο, σε αντίθεση με την κεντρική θέση του φρεατίου στο διάζωμα της οδού Καλλιρρόης.

Ωστόσο ένα αρνητικό με τη συγκεκριμένη είσοδο είναι ότι χρειάζεται να περπατήσεις αρκετά κατά μήκος της υπόγειας κοίτης, μέχρι την είσοδο του τούνελ.

Ένα άλλο αρνητικό της συγκεκριμένης εισόδου είναι ότι η κοίτη, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια, καθώς δεν γνωρίζουμε την κατάσταση το 1992 όπου πιθανότατα να ήταν διαφορετική, είναι κατεστραμμένη σε μερικά σημεία δυσκολεύοντας το περπάτημα, πόσο μάλιστα τη μεταφορά βαριών αντικειμένων.

Παρ' όλα αυτά, η έξοδος και η διαφυγή τους θα μπορούσε να γίνει από το φρεάτιο, καθώς βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο τούνελ και υπάρχουν μεταλλικές σκάλες για την ανάβαση ή την κατάβαση.

Στις αυτοψίες μας, λοιπόν, εντοπίσαμε τη χτισμένη σήμερα είσοδο του τούνελ που οι δράστες είχαν κατασκευάσει αριστοτεχνικά το 1992. 

Στις επόμενες φωτογραφίες φαίνεται το ανάπτυγμα της τρύπας τόσο κατά πλάτος όσο και καθ΄ ύψος.

Κατόπιν της ολοκλήρωσης των τότε ερευνών της Αστυνομίας  η είσοδος χτίστηκε με τούβλα, όπως φαίνεται στη φωτογραφία, ενώ σήμερα παραμένει μια μικρή τρύπα μέσα από την οποία  φαίνεται ακόμα η κουφάλα του τούνελ.

Βρισκόμενοι στον χώρο και ζώντας από κοντά τις συνθήκες στον υπόγειο Ιλισσό, συνειδητοποιούμε το δύσκολο του εγχειρήματος και την ανάγκη πολύ οργανωμένης δράσης. Δεδομένης και της εποχής που έγινε (Δεκέμβριος) όπου ο Ιλισσός κατεβάζει αρκετό νερό, αλλά είναι κι εποχή με άστατο καιρό και βροχές, αντιλαμβανόμαστε ότι οι δράστες ήξεραν πολύ καλά τι, πώς και πού το έκαναν.

Το τούνελ βρέθηκε, αλλά είναι το μόνο που έχει απομείνει από το "ριφιφί του αιώνα". Εικοσιοκτώ χρόνια αργότερα θεωρούμε απίθανο να βρεθεί κάποιο στοιχείο το οποίο θα διαφωτίσει στο ελάχιστο την υπόθεση. 

Όπως και να 'χει, εμείς συνεχίζουμε τις υπόγειες έρευνές μας στον Ιλισσό, που δεν σταματάει να μας εκπλήσσει.

***
ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν παροτρύνουμε κανέναν να επισκεφθεί τον υπόγειο Ιλισσό μόνος του ή με παρέα. Οι υπόγειες έρευνές μας πραγματοποιούνται από εκπαιδευμένα κι έμπειρα άτομα με όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας.
***

_________________________________________________________________

Έρευνα - κείμενα:

Δημήτρης Θεοδοσόπουλος 

Έρευνα στον τύπο της εποχής:

Lino Ventura

Υπόγεια εξερεύνηση:

Δημήτρης Θεοδοσόπουλος 

Γιώργος Καφαντάρης

Αντώνης Κατσούφρης

Ιωσήφ Ευφραιμίδης

Επιμέλεια κειμένου:

Λία Γκασούκα

Πηγές:

Εφημερίδες και αρθρογραφία της εποχής

1. ΤΑ ΝΕΑ

2. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

3. ΤΟ ΒΗΜΑ

Διαδίκτυο

1.https://www.sansimera.gr/articles/1282

2.https://www.in.gr/2016/08/12/greece/synexeia-toy-rififi-toy-aiwna-i-listeia-stin-kifisias/

3.https://www.youtube.com/watch?v=GeDIp-mJMTM&t