Κηφισός Ποταμός // Το "καλλίναο" ποτάμι σήμερα, σε μια πόλη που θέλει να το ξεχάσει, αλλά δεν μπορεί. [χάρτες, σχέδια]

Κηφισός Ποταμός // Το ταυρόμορφο ποτάμι σήμερα, σε μια πόλη που θέλει να το ξεχάσει, αλλά δεν μπορεί. [χάρτες, σχέδια]

Εισαγωγή 

Η Αττική είναι ένας τόπος ρεμάτων και βουνών που περιβάλλεται από θάλασσα. Όπως ο ίδιος ο πλανήτης μας, έτσι και η Αττική μας, είναι ένα αποτέλεσμα της "συνομιλίας" της γης με το νερό. Αν το χώμα είναι ο πατέρας μας, τότε μάνα μας είναι το νερό. Το ιερό αυτό αγαθό ακολουθεί πιστά και με συνέπεια μια ατέρμονη πορεία από τον ουρανό στην γη, από την γη, διαμέσου των ρεμάτων, στις λίμνες και στην θάλασσα και από τις λίμνες και την θάλασσα πάλι στον ουρανό. Αυτός ο κύκλος του νερού δίνει ζωή σε κάθε έμβιο ον και παράλληλα δημιουργεί, μεταλλάσσει και διαμορφώνει το φυσικό τοπίο μέσα στο οποίο αυτό ζει. Στο παρόν άρθρο θα γνωρίσουμε το μεγαλύτερο ποτάμι των Αθηνών, τον καλλίναο Κηφισό, όπως τον αναφέρει ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Μήδεια. Ένα καλλίρροο ποτάμι, το οποίο και αυτό ακόμα καταφέραμε να το μετατρέψουμε σε έναν ακόμα υπόγειο αγωγό ομβρίων και κάθε μέρα να ταξιδεύουμε από πάνω του χωρίς αυτό να παραπονιέται και χωρίς εμείς να το γνωρίζουμε πραγματικά. Έχει ριζώσει όμως στην Αττική λαϊκή λαλιά ως το ποτάμι.

 

Στο παρόν άρθρο έχουμε σκοπό να γνωρίσουμε τον Κηφισό παρέα. Να ανακαλύψουμε την ιστορία του, την μυθολογία του, την αρχαιολογία του, την πορεία του και εν τέλει να το ακούσουμε να μας μιλάει με τους δικούς του ήχους και εικόνες.

 

Το λεκανοπέδιο της Αττικής

Λέγοντας Λεκανοπέδιο Αττικής, ή αλλιώς και Λεκανοπέδιο Αθηνών, αναφερόμαστε στην τεράστια πεδιάδα της Αττικής που περικλείεται από τα όρη Αιγάλεω στα δυτικά, Ποικίλο στα δυτικά - βορειοδυτικά, Πάρνηθα στα βόρεια, Πεντέλη στα βορειοανατολικά και Υμηττό στα ανατολικά, ενώ στα νότια και νοτιοδυτικά βρέχεται από το Σαρωνικό κόλπο. Το πεδίο αυτό που σχηματίζει μια τεράστια "λεκάνη" ονομάστηκε δικαίως λεκανοπέδιο.

Αυτή η πάλαι ποτέ πεδιάδα και κλειστή λεκάνη ρεμάτων έχει καλυφθεί σήμερα σε σημαντικό ποσοστό από το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών και περιχώρων. Ο χώρος του λεκανοπεδίου σήμερα αποτελεί την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Ελλάδας.

 

Μιλώντας με υδρολογικούς όρους το λεκανοπέδιο είναι η σύνθεση των υδρολογικών λεκανών του δικτύου του Κηφισού, της Πικροδάφνης και των υπολοίπων ρεμάτων στην νοτιοδυτική πλευρά του Υμηττού. 

 

Στον επόμενο χάρτη δείχνουμε τα ρέματα του Λεκανοπεδίου σε προβολή υποβάθρου από τις δορυφορικές εικόνες του Google Earth. Με διαφορετικά χρώματα έχουμε ξεχωρίσει τα μεγάλα ρεμάτια δίκτυα της περιοχής:

Στον επόμενο χάρτη δείχνουμε τα ρέματα του Λεκανοπεδίου σαν ψηφιακές και μόνο γραμμές. Οι αρτηρίες του νερού της Αττικής:

Δεσπόζον δίκτυο στο λεκανοπέδιο αποτελεί αναμφίβολα το δίκτυο του Κηφισού ποταμού, το οποίο και θα μελετήσουμε αναλυτικά στην συνέχεια, ξεκινώντας την ιστορία μας από το παρελθόν.

Αρχαίες αναφορές για τον Κηφισό

Ο Κηφισός ποταμός, αποτελεί, τον μεγαλύτερο και κυριότερο ποταμό του Αττικού λεκανοπεδίου. Η συνεχής ροή του και το ευρύ δίκτυο των ρεμάτων του, έχουν δημιουργήσει μια υδρολογική λεκάνη, η οποία καλύπτει σε έκταση το 70% περίπου του Λεκανοπεδίου, καθιστώντας έτσι τον Κηφισό κυρίαρχο στην ευρύτερη περιοχή, γεγονός που οδήγησε στην θεοποίηση του στην αρχαιότητα. Βρίσκουμε πολλές αναφορές στα αρχαία μας κείμενα για το ιερό αυτό ποτάμι, το οποίο συχνά παρομοιαζόταν στα κείμενα και στις εικονογραφήσεις ως ταύρος, σύνηθες ποτάμιο σύμβολο, λόγω της ορμής των υδάτων του. 

 

Ως προστάτης των παροικούντων στις όχθες του, εμφανίζεται πατέρας της Διογένειας της οποίας η κόρη Πραξιθέα έγινε σύζυγος του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέως. Ο Κηφισός τιμόταν ιδιαίτερα στην αρχαία Αθήνα ως προστάτης του αθηναϊκού πεδίου ενώ παράσταση αυτού υπήρχε στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα που βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο:

 

 

Η Πραξιθέα απέκτησε με τον Ερεχθέα πολλά παιδιά. Ανάμεσά τους ήταν ο Κέκροπας ο νεότερος, ο Άλκωνας, ο Ορνέας, ο Θέσπιος, ο Ευπάλαμος, ο Πάνδωρος, ο Μητίωνας, η Μερόπη, η Κρέουσα, η Ωρείθυια, η Πρόκριδα, η Πρωτογένεια, η Πανδώρα και η Χθονία. 

Ο Κηφισός στον Ευριπίδη

 

Ο Ευριπίδης στον Ίων τον αποκαλεί ταυρόμορφο (στίχος 1261).

Ὦ ταυρόμορφον ὄμμα Κηφισοῦ πατρός 

Στην Μήδεια και στον στίχο 835 τον καλεί:

τοῦ καλλινάου τ΄ ἐπὶ Κηφισοῦ ῥοαῖς 

δηλαδή καλλίροο και στον στίχο 845 ιερό:

πῶς οὖν ἱερῶν ποταμῶν  

Ο Κηφισός στον Σοφοκλή

Ο Σοφοκλής στον Οιδίπους επί Κολωνό (στίχος 685 και μετά) αναφέρει για τον Κηφισό:

οὐδ᾽ ἄϋπνοι    

κρῆναι μινύθουσιν

Κηφισοῦ νομάδες ῥεέθρων,

ἀλλ᾽ αἰὲν ἐπ᾽ ἤματι

ὠκυτόκος πεδίων ἐπινίσσεται

ἀκηράτῳ σὺν ὄμβρῳ    690

στερνούχου χθονός

δηλαδή:

οι ροές του Κηφισού, 

ακοίμητες ποτέ δεν λιγοστεύουν, 

μόνο ακατάπαυστα κυλούν,

κι εκείνος κάθε μέρα,

με το γάργαρο νερό του,

ποτίζει τα χωράφια,

γρήγορα να καρπίσουν,

στη γη μας την πλατιά

Ο Κηφισός στον Παυσανία

Ο Παυσανίας στην περιήγηση του στην Αττική αναφέρει τα μνημεία πριν, επί και μετά τον ποταμό, στο ύψος της Ιεράς οδού.

 

[37.3] πρὶν δὲ ἢ διαβῆναι τὸν Κηφισὸν Θεοδώρου μνῆμά ...

Δηλαδή:

πριν την διάσχιση του ποταμού (με πορεία την Ελευσίνα) υπήρχε μνήμα του Θεοδώρου

ἀγάλματα δὲ ἐπὶ τῷ ποταμῷ Μνησιμάχης, 

τὸ δὲ ἕτερον ἀνάθημα κειρομένου 

οἱ τὴν κόμην τοῦ παιδός ἐστι τῷ Κηφισῷ·

Δηλαδή:

επί του ποταμού υπήρχε άγαλμα της Μνησιμάχης και του γιου της, ο οποίος είχε αφιερώσει τα μαλλιά του στον ποταμό, ένα έθιμο αρκετά διαδεδομένο στους νέους της αρχαιότητας.

[37.4] διαβᾶσι δὲ τὸν Κηφισὸν 

βωμός ἐστιν ἀρχαῖος Μειλιχίου Διός·

Δηλαδή:

μετά την διάσχιση του Κηφισού υπήρχε αρχαίος βωμός του Μειλιχίου Διός.

 

Η ιστορική κοίτη του Κηφισού και η γέφυρα των γεφυρισμών (στο ύψος της Ιεράς Οδού)

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο Κηφισός, από το ύψος των Σεπολίων μέχρι τις εκβολές του, την εποχή του Παυσανία (1ος αιώνας μ.Χ.) δεν είχε την κοίτη του εκεί που την ξέρουμε σήμερα (Εθνική οδός), αλλά ταυτιζόταν περίπου με την χάραξη της σημερινής οδού Αγίας Άννης όπου και εξέβαλλε τα νερά του στον Πειραιά. Σε ακόμα παλαιότερες εποχές η ιστορική κοίτη του Κηφισού ταυτιζόταν με το ίδιο το ρέμα του Προφήτη Δανιήλ.

Μάλιστα κατά τα έργα ανασκαφής για το ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, στην συμβολή των οδών Αγίας Άννης και Ιεράς Οδού, ανακαλύφθηκαν τα 3 από τα 5 βάθρα της αρχαίας γέφυρας του Κηφισού, για την διάσχιση της Ιεράς Οδού (γέφυρα γεφυρισμών) και σήμερα εκτίθενται στον σταθμό του Μετρό ΕΛΑΙΩΝΑΣ κάτω από ένα στέγαστρο.

Όπως μας πληροφορεί και η σελίδα του Υπουργείου για το σημείο (κείμενο Αικ. Καρκάνη): Η ανασκαφή στο χώρο του σταθμού του «Ελαιώνα», όπου εκτεινόταν ο αρχαίος δήμος των Λακιαδών, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της ανακάλυψης τριών εντυπωσιακών βάθρων λίθινης γέφυρας του ποταμού Κηφισού, πιθανότερα του 4ου αι. π.Χ., μαζί με τμήματα ενός από τα τόξα της. Μαρτυρίες για τη χρήση της γέφυρας σώζονται στα αρχαία κείμενα (Αριστοφάνη, Βάτραχοι, στίχ. 315). Τα βάθρα αποσυναρμολογήθηκαν και ανακατασκευάστηκαν μερικά μέτρα από την αρχική τους θέση. Άλλες αξιοσημείωτες ανακαλύψεις στο χώρο ήταν η αρχαία κοίτη του Κηφισού, αρχιτεκτονικά λείψανα εργαστηρίων και τμήματα της αρχαίας Ιεράς Οδού και του παρόδιου νεκροταφείου της.

 

Σχετικά με τους γεφυρισμούς παραθέτουμε ένα απόσπασμα της Διπλωματικής της Αικατερίνης Τόμτσης, σχετικά με τον παραλληλισμό των αναπαιστικών στίχων των Βατράχων και αυτών.

οι αναπαιστικοί στίχοι της Παρόδου (στ. 354-371) απαγγέλονται από τον
κορυφαίο σε ύφος μισοσοβαρό-μισοαστείο ως μίμηση της καθιερωμένης εξαγγελίας,
που γινόταν πριν αρχίσουν τα Μυστήρια και που απαγόρευε την είσοδο σε όσους δεν
ήταν  μυημένοι,  δεν  μιλούσαν  ελληνικά  ή  δεν  ήταν  καθαρμένοι  και  εξαγνισμένοι.
Διατηρώντας  τον  ίδιο  τόνο  εκείνης  και  αρχίζοντας  με  τον  ίδιο  τρόπο  («ὅστις»),  

οι στίχοι αυτοί παρωδούν λοιπόν την αντίστοιχη Πρόρρηση, την προκήρυξη των
περιορισμών για όσους θα συμμετείχαν. Παράλληλα, η εκμετάλλευση της πομπής και
τελετής  από  τον  κωμικό  Χορό  δίνει  το  δικαίωμα  για  αθυροστομία  επί  πολιτικών
ζητημάτων και διακωμώδηση πολιτικών προσώπων σε έναν κωμικό παραλληλισμό με τις  προσβολές  του  γεφυρισμού  (γιορτή  της  εκτόξευσης  αστείων  από  ένα  άτομο  με
καλυμμένο το κεφάλι πάνω στη γέφυρα κατά τη διέλευση του ποταμού Κηφισού).

Η  εκμετάλλευση  ωστόσο  του  μοτίβου  του  γεφυρισμού  από  το  κωμικό  δράμα
(των  Βατράχων)  δεν  συμβαίνει  τόσο  για  λόγους  παρωδίας  και  κωμικότητας  όσο
προκύπτει  αναπόφευκτα  εξαιτίας  της  όμοιας  φύσης  τους  και  των  κοινών  σημείων
σύγκλισης που παρουσιάζουν, όπως πολύ σωστά τα έθεσε ο St. Halliwell.
Πρόκειται για το κωμικό στο πλαίσιο  θρησκευτικών τελετουργιών,  όπως  αυτές
προβάλλουν μέσα από παραδοσιακές τελετές γονιμότητας. Το κωμικό αυτό
συνίσταται στην πρόκληση γέλιου, κυρίως, μέσα από την αισχρότητα και την
πρόστυχη διάσταση ενός αστείου ( αἰσχρολογία). Δημιουργείται έτσι έντονη
αντίθεση μεταξύ του κοινωνικά επιτρεπτού και του νέου, χωρίς συμβάσεις,
κατεστημένου  που  ορίζει  η  ίδια  η  γιορτή  είτε  των  Ελευσινίων  Μυστηρίων  είτε  των
Μεγάλων  Διονυσίων  και  των  Ληναίων.  

 

Εάν  δεν  επρόκειτο και  στις  δύο  περιπτώσεις
για  θρησκευτικούς  εορτασμούς,  η  παραπάνω  κατάσταση  θα  ήταν  αδιανόητη  για  τα
δεδομένα της σωστής κοινωνικής συμπεριφοράς, της καθορισμένης από την ίδια την
πόλη. Γι’ αυτό και το κωμικό παράδοξο είναι ότι με αφορμή αυτές τις δύο
περιστάσεις ο πολιτικο-κοινωνικός έλεγχος δεν ασκείται πλέον με την άδεια της ίδιας
της  πόλης  και  ότι  το  σκωπτικό  γέλιο  αυξάνεται  μέσα  στο  ίδιο  εκείνο  πολιτικο-
κοινωνικό πλαίσιο που διαφορετικά το απαγορεύει.

 

Οι δυο ιστορικές κοίτες του Κηφισού

Από ιστορικές πηγές, παλαιούς χάρτες και γκραβούρες έχουμε την γνώση για την ύπαρξη δύο κοιτών του Κηφισού και την ύπαρξη πολλών ρεμάτιων αυλακιών που τις ένωναν. Στην ουσία από ένα σημείο και κάτω, περίπου από το ύψος της οδού Δυρραχίου (Σεπόλια) σήμερα, ο Κηφισός είχε δημιουργήσει ένα πυκνό δίκτυο ρεμάτιων αυλακιών ανάμεσα στις δυο αυτές κοίτες και η συνεχή παροχή των νερών του δημιουργούσαν έναν υγροβιότοπο στην ουσία μέχρι την θάλασσα από την εν λόγω περιοχή, η οποία σήμερα καλύπτει τις περιοχές του Ελαιώνα, του Ρέντη, του Μοσχάτου και του Νέου Φαλήρου. Σε χάρτες του 1832 φαίνονται όλα αυτά ξεκάθαρα.

Οι εκβολές του Κηφισού

Ο Κηφισός από την αρχαιότητα εξέβαλλε τα νερά του στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά και του Φαληρικού όρμου. Το έδαφος όλης αυτής της περιοχής (σήμερα Νέο Φάληρο, Μοσχάτο, Ρέντη) είναι προσχωσιγενές, λόγω ακριβώς αυτής της αποθετικής δράσης του Κηφισού. Τις περιοχές αυτές στην αρχαιότητα τις συναντούμε ως Αλίπεδο (οριζόντια, επίπεδη και ομαλή έκταση γης) ενώ στα Ελληνικά του Ξενοφώντος βρίσκουμε αναφορά της περιοχής ως ο εν ταις Αλαίς Πηλός.

Σε παλαιό χάρτη του 1682, που σχεδίασε ο George WHELER και εξέδωσε στο βιβλίο A journey into Greece, by George Wheler Esq, In Company of Dr. Spon of Lyons. In Siχ Books, βλέπουμε μια γκραβούρα, στην οποία αν και δεν υπάρχει μεγάλη χαρτογραφική ακρίβεια, ωστόσο υπάρχουν σπουδαίες ποιοτικές πληροφορίες. Φαίνονται οι εκβολές του Κηφισού στο Πόρτο Λεόνε (Porto Leone, σήμερα Πειραιάς) και οι εκβολές του Ιλισσού στην ευρύτερη περιοχή που σήμερα καλούμε Ρέντη, Ταύρο και Μοσχάτο, το γνωστό μας Αλίπεδο που είπαμε.

Σε χάρτη του 1794 φαίνεται ακόμα ότι η κύρια κοίτη των εκβολών του Κηφισού καταλήγει στον Πειραιά.

 

Ωστόσο όπως αναφέραμε πιο πριν, από τα Σεπόλια και κάτω η περιοχή αποτελούσε μια τεράστια αποθετική ζώνη του Κηφισού και δεν υπήρχε ξεκάθαρα μια κοίτη. Με την απελευθέρωση της Ελλάδος και την οικιστική ανάπτυξη των Αθηνών και του Πειραιά ο Κηφισός άρχισε να διευθετείται και έτσι δημιουργήθηκε αφενός μια ξεκάθαρη κοίτη και αφετέρου τα νερά του οδηγήθηκαν μέσω αυτής στο Φάληρο όπου εκβάλλουν μέχρι σήμερα.

Σχετικά άρθρα μας που αφορούν τον Φαληρικό όρμο και τις μεταβολές της ακτογραμμής του, καθώς και το λιμάνι του Πειραιά και τις εκεί μεταβολές της ακτογραμμής μπορείτε να διαβάσετε πατώντας πάνω στους σχετικούς συνδέσμους.

Από εισήγηση του Μ. Σάρρου με θέμα "Αντιπλημμυρική προστασία λεκανοπεδίου Αθήνας (Κηφισός – Ιλισός)" διαβάζουμε για τα έργα του Φαλήρου:

Στις προμελέτες που είχαν συνταχθεί το 1968 προβλεπόταν η διαμόρφωση ακάλυπτης κοίτης με τραπεζοειδή διατομή και ορθογωνικό αύλακα για την εκβάθυνση του πυθμένα. Προβλεπόταν επίσης, η διαμόρφωση εκβολής με επέκταση της κοίτης μέσα στον Φαληρικό Όρμο, σε μήκος περί τα 250m κατάντη της τότε παραλιακής λεωφόρου Ποσειδώνος με Στάθμη Πυθμένα –2,50. Λόγοι τουριστικής εκμετάλλευσης του Φαληρικού Όρμου και κυκλοφοριακές ανάγκες, δεν επέτρεψαν την εφαρμογή της προμελέτης του Ο.Α.Π.

Η αξιοποίηση του Φαληρικού Όρμου βασίσθηκε τελικά σε βραβευθείσα λύση Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού του 1963. Τα έργα στον Φαληρικό Όρμο, καθώς και τα έργα εκβολής του Κηφισού, άρχισαν το 1972. Η επίχωση θαλάσσιας ζώνης 400m για να κατασκευασθεί το Palais de Sports και η πρόβλεψη διαμόρφωσης λιμένος θαλαμηγών μεταξύ της Πειραϊκής και εκβολής Κηφισού, οδήγησαν στην επιμήκυνση της κοίτης του Κηφισού μέσα στην θαλάσσια περιοχή του όρμου, κατά 680m σε βαθύμετρο θάλασσας –9,50. Η εκβολή του Κηφισού προβλεπόταν να αποτελέσει τον υπήνεμο μόλο του υπόψη λιμένος.

Η διαμόρφωση του λιμένος εγκαταλείφθηκε, χωρίς να κατασκευασθεί η επέκταση του προσήνεμου κυματοθραύστη του Τουρκολίμανου, που θα προστάτευε και την χοάνη εκβολής του Κηφισού. Τα κύματα όμως, προξένησαν ζημιές στα βάθρα του Κηφισού, διαπιστώθηκε δε ότι ο ανάρρους των κυμάτων καθιστούσε προβληματική την εκβολή των νερών των παραλιακών συλλεκτήρων όμβριων. Έτσι το 1983, αποφασίστηκε η ολοκλήρωση των έργων της χοάνης εκβολής του Κηφισού και η κατασκευή του κυματοθραύστη προστασίας της. Κατασκευάσθηκε έργο εκβολής μήκους 880 m με στάθμη πυθμένα στο σημείο εκβολής –10.00m. Η εκβολή προστατεύεται από τους θαλάσσιους κυματισμούς με κυματοθραύστη.

Το σύστημα Κηφισού - Στοιχεία λεκάνης και κύριων κλάδων

Σε εισήγηση του Ν.Μαλατέστα με θέμα "Αντιπλημμυρική προστασία λεκανοπεδίου Αθήνας (Κηφισός – Ιλισός)" διαβάζουμε:

Η λεκάνη απορροής του Κηφισού καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του Αθηναϊκού Λεκανοπεδίου. Ο υδροκρίτης της αναπτύσσεται κατά μήκος των κορυφογραμμών του Αιγάλεω, της Πάρνηθας, της Πεντέλης, εν μέρει του Υμηττού, καθώς και των λόφων της Αθήνας (Λυκαβηττού, Ακρόπολης κλπ). Η συνολική επιφάνεια της λεκάνης ανέρχεται σε 371 km2. Από αυτήν ένα ποσοστό άνω του 60% είναι εκτάσεις που έχουν υποστεί μικρότερης ή μεγαλύτερης πυκνότητας αστικοποίηση και μόνον το 40% καλύπτει φυσικές λεκάνες.

Ο κύριος κλάδος του Κηφισού, ο οποίος έχει μια γενική κατεύθυνση από βορρά προς νότο, εκτείνεται επί ενός συνολικού μήκους 21,5 km περίπου, από το σημείο εκβολής του στη θάλασσα μέχρι το ανάντη όριο της κοίτης του, η οποία διαμορφώνεται στη συμβολή των ρεμάτων Φασίδερι και Χελιδονούς. Η μέση κατά μήκος κλίση του ανέρχεται σε περίπου 1%.

Στην πορεία του ο Κηφισός είναι αποδέκτης της παροχής ενός σημαντικού αριθμού συμβαλλόντων κλάδων. Τα κυριότερα συμβάλλοντα ρέματα είναι από μεν τη δυτική πλευρά το ρέμα Νίκαιας (Καναπιτσερή), το ρέμα Χαϊδαρίου, το ρέμα Μάσχα, τα ρέματα Μιχελή και Λιοσίων (γνωστό κατά τμήματα και ως ρέμα Φλέβας ή ρέμα Εσχατιάς) με κοινό έργο συμβολής στον Κηφισό, το ρέμα Αχαρνών και το ρέμα Βαρυμπόμπης.

Από δε την ανατολική πλευρά το ρέμα Προφήτη Δανιήλ, ο Ποδονίφτης και η Πύρνα. Ορισμένα εξ αυτών, όπως το ρέμα Λιοσίων και ο Ποδονίφτης αποχετεύουν σημαντικού μεγέθους υπολεκάνες και έχουν επίσης σημαντικούς συμβάλλοντες κλάδους, όπως το ρέμα Αμαρουσίου, το ρέμα Χαλανδρίου, το ρέμα Φυλής, το ρέμα Ευπυρίδων και άλλα. Αξιόλογα ρέματα συμβάλλουν επίσης στα ανάντη της κοίτης του Κηφισού τμήματα των ρεμάτων Φασίδερι και Χελιδονούς.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ανθρώπινες επεμβάσεις τείνουν να μεταβάλουν τα όρια της φυσικής λεκάνης απορροής του Κηφισού, είτε με την εκτροπή υδάτων άλλων λεκανών προς αυτήν (π.χ. μερική εκτροπή Ιλισού, συλλεκτήρας υψηλής περιοχής Μοσχάτου, Καλλιθέας, Ν. Σμύρνης), είτε με την εκτροπή υδάτων της λεκάνης του προς άλλες (π.χ. Άνω Ρούς Ποδονίφτη).

Στους χάρτες που ακολουθούν φαίνεται το ευρύ δίκτυο του Κηφισού (κόκκινο) και του μεγαλύτερου παραποτάμιου δικτύου του, του Ποδονίφτη (πράσινο):

Οι διαφορετικές όψεις του ποταμού σήμερα

 

Ο Κηφισός σήμερα έχει δύο πρόσωπα. Έχει το αληθινό του πρόσωπο που το βρίσκουμε όσο πλησιάζουμε στα βουνά από όπου πηγάζει και το τεχνητό προσωπείο που του δώσαμε και το βρίσκουμε όσο μπαίνουμε στην πόλη. Με λίγες εικόνες σας φέρνουμε τα δύο πρόσωπα του εδώ:

Για περισσότερες εικόνες παρακολουθείστε τα βίντεο των οδοιπορικών μας και των δραστηριοτήτων μας στο ποτάμι, στο κανάλι μας στο YouTube

Επίλογος 

 

Είναι καιρός να δούμε τα ρέματα σαν διαδρομές του νερού και όχι των αποβλήτων μας. Είναι καιρός να κάνουμε ειρήνη με την φύση γιατί αυτός ο πόλεμος, όπως κάθε πόλεμος, δεν έχει νικητές παρά μόνο ηττημένους.

________________________________________________________________________

Κείμενο - χάρτες:

Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Ψηφιακή επεξεργασία ρεμάτων:

Κόκκινος Θησέας, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πρωτογενές χαρτογραφικό υλικό:

Digital Earth Ε.Π.Ε. - Μελέτες Γεωπληροφορικής