Ένα οδοιπορικό στην ιστορία του "τριγώνου της εκτροπής" του Ιλισσού ποταμού. Το τρίγωνο ορίζουν η αρχή της εκτροπής του Ιλισσού (1905), η γέφυρα Χαροκόπου, κατασκευασμένη για την διάσχιση των πεζών της νέας κοίτης του Ιλισσού (1905) και η (πάλαι ποτέ) τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού, κατασκευασμένη για την διάσχιση του Η.Σ.Α.Π. της φυσικής κοίτης του ποταμού (1868).
Εισαγωγή
Την τριλογία που εγκαινιάσαμε με την εκτροπή του Ιλισσού το 1905, και συνεχίσαμε με την γέφυρα Χαροκόπου του Ιλισσού ολοκληρώνουμε με το παρόν άρθρο. Σε αυτή την τριλογία επιχειρούμε να ιχνηλατήσουμε την άγνωστη και ξεχασμένη ιστορία της εκτροπής του Ιλισσού ποταμού, στις αρχές του 20ου αιώνα και των δύο, ανύπαρκτων πλέον, γεφυριών του στην περιοχή, του πρώτου στην νέα κοίτη (γέφυρα Χαροκόπου) και του δεύτερου στην παλιά και φυσική του κοίτη (τρίτοξη γέφυρα Η.Σ.Α.Π., σήμερα γέφυρα Χαμοστέρνας).
Στο παρόν άρθρο, τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας του "τριγώνου της εκτροπής" του Ιλισσού, ιχνηλατούμε την τρίτη κορυφή του τριγώνου μας, την πάλαι ποτέ τρίτοξη γέφυρα του Η.Σ.Α.Π. (γέφυρα Χαμοστέρνας).
Η τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ στον Ιλισσό
Στο παρόν άρθρο, τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας του "τριγώνου της εκτροπής" του Ιλισσού, ιχνηλατούμε την τρίτη κορυφή του τριγώνου μας, την πάλαι ποτέ τρίτοξη γέφυρα του Η.Σ.Α.Π. (γέφυρα Χαμοστέρνας).
Η τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ στον Ιλισσό
Εικόνα 1 - Ο Ιλισσός στο ύψος της εκτροπής του (1929)
Στην εικόνα 1, που προέρχεται από αεροφωτογράφηση των Αθηνών του 1929, φαίνεται καθαρά η αρχή της εκτροπής του Ιλισσού (μέσα στον κόκκινο κύκλο δεξιά) προς την νέα του κοίτη που ξεκινάει από το ύψος της οδού Ευαγγελιστρίας. 260 μέτρα μετά την αρχή της εκτροπής παρατηρούμε την γέφυρα του Ιλισσού στην προέκταση της οδού Χαροκόπου (μέσα στον κόκκινο κύκλο στα αριστερά). Λίγο δεξιότερα και πάνω φαίνεται ακόμα η φυσική κοίτη του Ιλισσού. Η τρίτοξη γέφυρα του Η.Σ.Α.Π. (μέσα σε κόκκινο κύκλο) που είχε κατασκευαστεί για την διάσχιση του Ιλισσού από την Ηλεκτρικό σιδηρόδρομο φαίνεται και αυτή.
Μια επίγεια φωτογραφία της γέφυρας μας δίνει μια πολύ καλή εικόνα της μορφής της την εποχή που η οδός Χαμοστέρνας έχει ήδη κατασκευαστεί:
Εικόνα 2: Η τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ στην οδό Χαμοστέρνας
(πηγή: από τον χρήστη: Effie Nidriotis στην ομάδα
Παλιές φωτογραφίες της Ελλάδας- Old photos from Greece)
Ο Αστικός Σιδηρόδρομος Πειραιά - Κηφισιάς
Ο Αστικός Σιδηρόδρομος Πειραιά - Κηφισιάς, γνωστός ως «Ηλεκτρικός», μετράει σχεδόν ενάμισι αιώνα ζωής. Ατμοκίνητος αρχικά και ηλεκτροκίνητος αργότερα, ο σιδηρόδρομος συνέδεσε το 1869 την Αθήνα (Θησείο) με τον Πειραιά, που μέχρι τότε οι άμαξες και τα παμφορεία ήταν το μόνο μέσο συγκοινωνίας μεταξύ τους.
Η πρώτη ιδέα για τη δημιουργία του τέθηκε από τον Φρειδερίκο Φεράλδη το 1835, ένα χρόνο αφότου η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, αλλά απορρίφθηκε από την τότε κυβέρνηση. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1843, ο Αλέξανδρος Ραγκαβής επαναλαμβάνει δημόσια την πρόταση, αλλά και πάλι δεν υπήρξε ανταπόκριση.
Το 1855 ο πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, καταθέτει το πρώτο νομοσχέδιο για την ίδρυση σιδηροδρόμου Αθήνας - Πειραιά. Είναι ο Νόμος ΤΖ «περί συστάσεως σιδηροδρόμου Απ' Αθηνών εις Πειραιά», ο οποίος δίνει το δικαίωμα εκμετάλλευσης στην εταιρία που θ' αναλάμβανε το έργο για 55 χρόνια. Το 1857 το δικαίωμα αυτό αυξάνεται σε 75 χρόνια.
Έπειτα από ανεπιτυχείς προσπάθειες ανάθεσης του έργου, το 1867 κατακυρώνεται στον άγγλο επιχειρηματία Εδουάρδο Πίκερινγκ, ο οποίος το Νοέμβριο του ίδιου έτους αρχίζει να κατασκευάζει το έργο. Ένα χρόνο μετά, το 1868, ο Πίκερινγκ μεταβιβάζει τις υποχρεώσεις του στην ιδρυθείσα από όμιλο Ανώνυμη Εταιρία του «Απ' Αθηνών εις Πειραιά Σιδηροδρόμου» - Σ.Α.Π. Α.Ε.
Στις 17 Φεβρουαρίου του 1869 η εταιρία έχει τελειώσει το έργο και γίνεται η πρώτη δοκιμή της διαδρομής. Τα επίσημα εγκαίνια γίνονται μέσα σε ατμόσφαιρα γενικής χαράς, στις 27 Φεβρουαρίου 1869, με επιβάτες στο πρώτο δρομολόγιο τη Βασίλισσα Όλγα, τον Πρωθυπουργό Ζαΐμη, υπουργούς, στρατιωτικούς, διπλωμάτες και άλλους επισήμους. Επιτέλους, το όνειρο γίνεται πραγματικότητα. Η ατμομηχανή με 6 βαγόνια καλύπτει τη διαδρομή των 8 χιλιομέτρων από το Θησείο στον Πειραιά περίπου σε 19 λεπτά. Οι δύο πόλεις, Αθήνα και Πειραιάς, έχουν πλέον συνδεθεί με σιδερένιες γραμμές.
Το πέρασμα του σιδηροδρόμου Απ' Αθηνών εις Πειραιά από τον Ιλισσό και η κατασκευή της τρίτοξης γέφυρας
Όπως διαβάσαμε λοιπόν τα έργα της κατασκευής του σιδηρόδρομου ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1867. Ένα από τα εμπόδια που έπρεπε να περάσει ο σιδηρόδρομος ήταν φυσικά και ο Ιλισσός στο ύψος της σημερινής Χαμοστέρνας. Έτσι λοιπόν κατά την διάρκεια του 1868 ξεκίνησε η κατασκευή της γέφυρας του Ιλισσού για να είναι έτοιμη να υποδεχτεί τις γραμμές του σιδηρόδρομου. Μια σπάνια φωτογραφία της εποχής μας δείχνει ένα πλάνο της γέφυρας τις ημέρες της κατασκευής της (Εικόνες 3 και 4).
Εικόνα 3: Η τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ στον Ιλισσό
την εποχή που χτιζόταν (1868)
Φωτογραφία από το αρχείο του ΗΣΑΠ
Εικόνα 4: Η τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ στον Ιλισσό
την εποχή που χτιζόταν (1868) - Λεπτομέρεια
Φωτογραφία από το αρχείο του ΗΣΑΠ
Από τις φωτογραφίες αυτές καταλαβαίνουμε ότι η τεχνοτροπία της κατασκευής της γέφυρας είναι παρόμοια με την γέφυρα της οδού Αναπαύσεως στο Μέτς, κατασκευασμένη επί Όθωνος, επίσης για την διάσχιση του Ιλισσού (Εικόνα 5).
Η τρίτοξη αυτή γέφυρα ήταν από τα πρώτα έργα που έγιναν για τον νέο τότε Σιδηρόδρομο Αθηνών Πειραιώς και παρέμεινε εν λειτουργία μέχρι το 1985, δηλαδή για 117 χρόνια. Στο φωτορεπορτάζ, αεροφωτορεπορτάζ για την ακρίβεια, που ακολουθεί ταξιδεύουμε στην ιστορία της γέφυρας από την κατασκευή της μέχρι και σήμερα.
Εικόνα 5: Η τρίτοξη γέφυρα του Όθωνα για την διάσχιση του Ιλισσού
στο ύψος της οδού Αναπαύσεως στο Μέτς
(από: Iosif Effraimidis στην ομάδα: ΙΛΙ-SOS)
Η τρίτοξη αυτή γέφυρα ήταν από τα πρώτα έργα που έγιναν για τον νέο τότε Σιδηρόδρομο Αθηνών Πειραιώς και παρέμεινε εν λειτουργία μέχρι το 1985, δηλαδή για 117 χρόνια. Στο φωτορεπορτάζ, αεροφωτορεπορτάζ για την ακρίβεια, που ακολουθεί ταξιδεύουμε στην ιστορία της γέφυρας από την κατασκευή της μέχρι και σήμερα.
Η ιστορία της γέφυρας κατά την διάρκεια ανάπτυξης της πόλης (1868 -2016)
Ουσιαστικά η ίδια η γέφυρα έμεινε ανέπαφη από την κτίση της μέχρι το 1985 όπου και γκρεμίστηκε για να κατασκευαστεί η σύγχρονη γέφυρα που όλοι βλέπουμε σήμερα διασχίζοντας την Χαμοστέρνας στο ύψος των γραμμών του Ηλεκτρικού (Οδός Θεσσαλονίκης).
Χρονολόγιο γέφυρας
Ωστόσο αυτό που μεταβλήθηκε αρκετά είναι αφενός ο αστικός χώρος περιμετρικά της και αφετέρου ο Ιλισσός που την διέσχιζε από κάτω. Σταθμοί μπορούμε να πούμε στην ιστορία της γέφυρας αποτελούν:
1868: Χτίσιμο γέφυρας
1869: Στις 27 Φεβρουαρίου η πρώτη επίσημη διάσχιση του σιδηρόδρομου από τον Ιλισσό.
1905: Ο Ιλισσός εκτρέπεται και τα νερά του πλέον δεν περνάνε από κάτω της.
1972: Κατασκευή οδού Χαμοστέρνας
1985: Η ιστορική τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ γκρεμίζεται και ξεκινά η κατασκευή ανισόπεδου κόμβου της λεωφόρου Χαμοστέρνας με την οδό Θεσσαλονίκης και τις γραμμές του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου (ΗΣΑΠ) με την κατασκευή δύο οδικών γεφυρών συνολικού μήκους 350,00 μ. και μίας γέφυρας για τον ΗΣΑΠ συνολικού προϋπολογισμού 1.347.540 €
1987: Το έργο ολοκληρώνεται
Στο φωτορεπορτάζ ή αεροφωτορεπορτάζ για την ακρίβεια, που έχουμε ετοιμάσει παρακολουθούμε τις βαθμιαίες αυτές αλλαγές να συμβαίνουν μέχρι να φτάσουμε στην σημερινή κατάσταση.
Εικόνα 9: Διάγραμμα της περιοχής του 1963 όπου εμφαίνεται η γέφυρα
Χρονολόγιο γέφυρας
Ωστόσο αυτό που μεταβλήθηκε αρκετά είναι αφενός ο αστικός χώρος περιμετρικά της και αφετέρου ο Ιλισσός που την διέσχιζε από κάτω. Σταθμοί μπορούμε να πούμε στην ιστορία της γέφυρας αποτελούν:
1868: Χτίσιμο γέφυρας
1869: Στις 27 Φεβρουαρίου η πρώτη επίσημη διάσχιση του σιδηρόδρομου από τον Ιλισσό.
1905: Ο Ιλισσός εκτρέπεται και τα νερά του πλέον δεν περνάνε από κάτω της.
1972: Κατασκευή οδού Χαμοστέρνας
1985: Η ιστορική τρίτοξη γέφυρα του ΗΣΑΠ γκρεμίζεται και ξεκινά η κατασκευή ανισόπεδου κόμβου της λεωφόρου Χαμοστέρνας με την οδό Θεσσαλονίκης και τις γραμμές του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου (ΗΣΑΠ) με την κατασκευή δύο οδικών γεφυρών συνολικού μήκους 350,00 μ. και μίας γέφυρας για τον ΗΣΑΠ συνολικού προϋπολογισμού 1.347.540 €
1987: Το έργο ολοκληρώνεται
Στο φωτορεπορτάζ ή αεροφωτορεπορτάζ για την ακρίβεια, που έχουμε ετοιμάσει παρακολουθούμε τις βαθμιαίες αυτές αλλαγές να συμβαίνουν μέχρι να φτάσουμε στην σημερινή κατάσταση.
Εικόνα 6: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1940)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Η πάλαι ποτέ φυσική κοίτη του Ιλισσού έχει από καιρό (1905) εκτραπεί.
Εικόνα 7: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1959)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Η πάλαι ποτέ φυσική κοίτη του Ιλισσού υπάρχει ακόμα από κάτω.
Εικόνα 8: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1962)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Η πάλαι ποτέ φυσική κοίτη του Ιλισσού υπάρχει ακόμα από κάτω,
ωστόσο στο κατάντι έχει ήδη αρχίσει το σβήσιμο του ίχνους της.
Εικόνα 9: Διάγραμμα της περιοχής του 1963 όπου εμφαίνεται η γέφυρα
Εικόνα 10: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1967)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Η πάλαι ποτέ φυσική κοίτη του Ιλισσού έχει αρχίσει να χάνεται και ανάντι και κατάντι.
Εικόνα 11: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1970)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Η πάλαι ποτέ φυσική κοίτη του Ιλισσού έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε οδό.
Εικόνα 12: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1974)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Η πάλαι ποτέ φυσική κοίτη του Ιλισσού έχει μετατραπεί σε οδό Χαμοστέρνας.
Εικόνα 13: Διάγραμμα περιοχής του 1974 όπου εμφαίνεται η γέφυρα
Εικόνα 14: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1982)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού.
Φαίνονται ξεκάθαρα οι πορείες των οχημάτων ανάμεσα στα τόξα της γέφυρας.
Εικόνα 15: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1987)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η καινούρια πλέον γέφυρα του Ιλισσού.
Φαίνονται ξεκάθαρα οι νέοι παράπλευροι δρόμοι της γέφυρας.
Εικόνα 16: Αεροφωτογραφία της περιοχής (1990)
Μέσα στον κόκκινο κύκλο φαίνεται η καινούρια πλέον γέφυρα του Ιλισσού
και οι νέοι παράπλευροι δρόμοι της γέφυρας.
Εικόνα 17: Φωτογραφία της τριπλής γέφυρας
από την οδό Χαμοστέρνας στο ρεύμα προς Πειραιώς
Εικόνα 18: Φωτογραφία των μεσόβαθρων των γεφυρών
των παράπλευρων δρόμων και της γέφυρας του ΗΣΑΠ στο παράδρομο
της Χαμοστέρνας στο ρεύμα προς Πειραιώς
Εικόνα 19: Φωτογραφία της γέφυρας από κάτω
όπου φαίνεται το διάκενο ανάμεσα στην γέφυρα του ΗΣΑΠ και την παράπλευρη γέφυρα.
Εικόνα 20: Φωτογραφία της γέφυρας από κάτω
όπου φαίνεται το διάκενο ανάμεσα στην γέφυρα του ΗΣΑΠ και την
παράπλευρη γέφυρα καθώς και τα απέναντι μεσόβαθρα.
παράπλευρη γέφυρα καθώς και τα απέναντι μεσόβαθρα.
Εικόνα 21: Φωτογραφία της τριπλής γέφυρας
από την οδό Χαμοστέρνας στο ρεύμα προς Συγγρού
Εικόνα 22: Φωτογραφία της τριπλής γέφυρας
από την οδό Χαμοστέρνας στο ρεύμα προς Συγγρού
Διαβάστε επίσης:
Κείμενο - Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Εύρεση χαρτών - γεωαναφορές αεροφωτογραφιών - φωτοερμηνεία:
Θησέας Κόκκινος, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πηγές:
Ιστοσελίδες
1. http://boraeinai.blogspot.gr/2014/03/145.html
2. http://esperos.com/?page_id=1013
4. http://www.sansimera.gr/articles/97
6. http://kallitheaarchitecture.tumblr.com/
7. https://el.wikipedia.org
8. http://www.sansimera.gr/articles/97
9. http://gis.ktimanet.gr/wms/apr1/
7. https://el.wikipedia.org
8. http://www.sansimera.gr/articles/97
9. http://gis.ktimanet.gr/wms/apr1/
Βιβλία
1. Δήμος Ταύρου. Σελίδες από την ιστορία του. Σούτος Δ., "Λόγος και Αντίλογος", 1983
2. Ιλισός. Το ιερό του άστεως ποτάμι που εξαφανίστηκε, Μ. Παπαδάκης, ΤΕΕ, 1997
3. Κριτική επισκόπηση του υδραυλικού σχεδιασμού του Κηφισού, Σωκράτης Δάλλας, ITIA, 2007
4. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΟΥ ΙΛΙΣΣΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ (ΑΤΤΙΚΗ), Κώτσιαρη Βασιλική και Ευσταθίου Γεώργιος, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Σχολή Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας και Εφαρμοσμένων Οικονομικών, Τμήμα Γεωγραφίας, Αθήνα, Ελλάδα, 2015
5. ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΩΝ, ΗΜΕΡΙΔΑ, «Αντιπλημμυρική προστασία Αττικής», Αντιπλημμυρική προστασία λεκανοπεδίου Αθήνας (Κηφισός-Ιλισός), Εισηγητής : Μ.Σάρρος, Αθήνα 2 Νοεμβρίου 2004
6. Καλλιθέα, όψεις της ιστορίας του δήμου και της πόλης, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΥ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ
7. ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΩΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΕ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: μία μέθοδος
ανίχνευσης του Ιλισ(σ)ού στο χαρτί, Αθηνά Σταματοπούλου, υπ. καθηγητής: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, μάθημα: Ανάλυση του Γραπτού και του Σχεδιασμένου Αρχιτεκτονικού Λόγου
Δ.Π.Μ.Σ ‘Χώρος - Σχεδιασμός - Πολιτισμός’, τμ. Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Απρίλιος 2014
Φύλλα Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ.)
1. ΦΕΚ Δ 40 - 22.03.1963
2. ΦΕΚ Δ 168 - 28.06.1974
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου