Οι πρώτες τρεις φωτογραφίες στην Ελλάδα και οι θέσεις λήψης τους (1839)

Οι πρώτες τρεις φωτογραφίες στην Ελλάδα, από τον Γάλλο Pierre-Gaspard Gustave Joly de Lotbiniere, τον Οκτώβριο του 1839 και οι θέσεις λήψης τους.

"Ταξιδιώτες, σύντομα θα είστε σε θέση να αποκτήσετε

τη συσκευή που εφηύρε ο κ.Νταγκέρ 

και να φέρετε πίσω στην Γαλλία 

τα πιο όμορφα μνημεία και τοποθεσίες 

από ολόκληρο τον κόσμο." 

Gazette de France, 6 Ιανουαρίου 1839

Εισαγωγή

Ο πρώτος φωτογραφικός τρίποδας στήθηκε στην Ελλάδα μόλις δυο μήνες μετά την επίσημη ανακοίνωση της εφεύρεσης της φωτογραφίας (19 Αυγούστου 1839) και καθόλου παράδοξα πήρε θέση απέναντι από την Ακρόπολη. Ο Καναδός Pierre-Gaspard Gustave Joly de Lotbiniere στα πλαίσια ενός εξερευνητικού - φωτογραφικού ταξιδιού με την πρόσφατη εφεύρεση του Νταγκέρ (Daguerre) επισκέπτεται την Αθήνα και βγάζει τις πρώτες φωτογραφίες στον Ελληνικό χώρο. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε αυτές τις φωτογραφίες και εντοπίζουμε τα σημεία όπου ο Lotbiniere έστησε τον τρίποδα του.

Ο φιλόδοξος και οραματιστής κ. Lerebours

Η δεκαετία του 1830 είναι μια εποχή όπου η όρεξη του κοινού να γνωρίσει μακρινούς πολιτισμούς είχε διεγερθεί αποφασιστικά με την πρόοδο των επιστημών, τη βελτίωση των μεταφορών, την αποικιοκρατία. Χάρη στην φωτογραφία δεν ήταν πλέον ανάγκη να κάνει κανείς το Grand Tour για να γνωρίσει τα αξιοθέατα τοπία και μνημεία του κόσμου. Το Grand Tour ήταν το παραδοσιακό ταξίδι των Ευρωπαίων, κυρίως νέων ανδρών της "υψηλής"  κοινωνίας, ή πιο ταπεινής καταγωγής οι οποίοι θα μπορούσαν να βρουν έναν χορηγό. Το ταξιδιωτικό αυτό έθιμο άκμασε περίπου από το 1660 μέχρι την έλευση των μεγάλων σιδηροδρομικών μεταφορών την δεκαετία του 1840, και σχετιζόταν με μια τυπική διαδρομή κυρίως στις χώρες της Μεσογείου (Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία, Μέση Ανατολή, Αίγυπτος)

Πλέον τα ίδια τα μνημεία μπορούσαν να επισκεφτούν τον ενδιαφερόμενο από τα πέρατα του κόσμου, καλλιεργώντας την ιδέα του τουρίστα της πολυθρόνας, πριν καταστεί εφικτός ο μαζικός τουρισμός. Στο πλαίσιο αυτό, ήταν μόλις το 1839 όταν ο Παριζιάνος οπτικός Noël Marie Paymal Lerebours μίσθωσε τις υπηρεσίες φωτογράφων τους οποίους έστειλε στη Ρώμη, στη Μόσχα, στην Αθήνα, στο Κάιρο, στη Βηρυτό, στο Νιαγάρα και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Σκοπός του Lerebours ήταν η δημιουργία του φιλόδοξου δίτομου ταξιδιωτικού λευκώματος Excursions Daguerriennes, vues et monuments les plus remarquables du Globe, έργο που σημείωσε εμπορική επιτυχία κάνοντας πολλαπλές εκδόσεις. 

Οι πρώτες φωτογραφίες σε ελληνικό έδαφος 

Ο Καναδός Pierre-Gaspard Gustave Joly de Lotbiniere 

Οι πρώτες φωτογραφίες σε ελληνικό έδαφος πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 1839, στο πλαίσιο αυτού ακριβώς του περίπλοκου εγχειρήματος, από τον Καναδό Pierre-Gaspard Gustave Joly de Lotbiniere που είχε συμφωνία συνεργασίας με τον Lerebours. 

Έτσι το πρώτο λεύκωμα στην ιστορία της φωτογραφίας περιείχε ένα τρισέλιδο με ακουατίντες του Lotbiniere από τα Προπύλαια, τον Παρθενώνα και τους στύλους του Ολυμπίου Διός, συγκαταλέγοντας τα μνημεία αυτά στα σημαντικά αξιοθέατα του κόσμου.

Η προσθήκη ενός πουλιού που πετά και το τζαμί μέσα στον Παρθενώνα

Καθώς όμως η δαγκεροτυπία (η φωτογραφική μέθοδος της εποχής) αποτελούσε μοναδικό θετικό αντίτυπο, για να αναπαραχθεί απαιτούνταν η απόδοση της στη μορφή χαρακτικού έργου, δεδομένο που σήμανε ασφαλώς σημαντικές απώλειες στην ακρίβεια της αναπαράστασης. Στο πλαίσιο αυτό, έμπειροι χαράκτες προσέθεταν μορφές ανθρώπων η ζώων, προσδίδοντας στην εικόνα τη ζωντάνια που έλειπε εξαιτίας του μεγάλου χρόνου εκφώτισης της φωτογραφικής πλάκας. Στην ακουατίντα του Lotbiniere στον Παρθενώνα παρατηρούμε πως έχει προστεθεί ένα πουλί που πετά, το οποίο φαίνεται στον κόκκινο κύκλο στην επόμενη φωτογραφία. 

Η ίδια φωτογραφία, η πρώτη του Παρθενώνα, αποτελεί την μια από τις δυο σωζόμενες φωτογραφίες του μουσουλμανικού τεμένους (μέσα στο έγχρωμο πλαίσιο) που είχαν οι Οθωμανοί μέσα στον Παρθενώνα και το οποίο γκρεμίστηκε λίγο αργότερα.

Η δεύτερη φωτογραφία που σώζει το τζαμί στον Παρθενώνα, είναι η φωτογραφία του Ολυμπιείου, του Lotbiniere, αλλά από πολύ μεγάλη απόσταση πλέον.

Οι θέσεις λήψης

Παρατηρώντας και μελετώντας τις φωτογραφίες, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Lotbiniere έστησε τον τρίποδα του λίγο μπροστά από τα Προπύλαια για να τα φωτογραφήσει και έπειτα μετακινήθηκε έτσι ώστε να είναι σε θέση τέτοια ώστε να "χωράει" ο Παρθενώνας μέσα στο κουτί του. Από τα όρια και την γεωμετρία των φωτογραφιών, μπορούμε να ορίσουμε τα όρια θέσης του τρίποδα και έτσι να εντοπίσουμε την θέση που τον έστησε ο Καναδός.

Όσον αφορά την φωτογραφία του Ολυμπιείου, παρατηρώντας και μελετώντας με τα ίδια κριτήρια, εντοπίζουμε μια σχετική ευθεία πιθανών θέσεων. Σε συνδυασμό με την υψομετρική πληροφορία της φωτογραφίας, κρίνοντας ότι βλέπουμε το επίπεδο του Ναού στην μέση της φωτογραφίας, θεωρούμε ότι ο τρίποδας στήθηκε στις πλαγιές του Μετς, λίγο πιο κάτω από τον Αρχαιολογικό χώρο της Αγροτέρας Αρτέμιδας.

Αντί επιλόγου

Κλείνοντας να αναφέρουμε πως ο Lotbiniere καθιέρωσε επίσης, ακούσια, το πιο ανθεκτικό ελληνικό φωτογραφικό στερεότυπο του 19ου αιώνα: την άποψη της Ακρόπολης από τους στύλους του Ολυμπίου Διός: 

_____________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες:

1. https://el.wikipedia.org/

Βιβλία:

1. Η φωτογραφία του Ελληνικού Τοπίου, Μεταξύ Μύθου και Ιδεολογίας, Ηρακλής Παπαϊωάννου, Εκδόσεις Άγρα, 2014