Περί Μυθολογίας // Γεωμυθίας // Γεωμυθολογίας

Εισαγωγή

Τα κείμενα που ακολουθούν σκοπό έχουν την εξοικείωση του αναγνώστη με έννοιες που χρησιμοποιεί η ομάδα μας έτσι ώστε να υπάρχει κατανόηση από μέρους του τουλάχιστον του υπό μελέτη αντικειμένου.

Ακολουθεί η ανάλυση τριών εννοιών:

- του μύθου

- της Γεωμυθίας και

- της Γεωμυθολογίας
_________________________________________________________________________________

Περί μύθου και Μυθολογίας*

Μύθος για μας, για να το ξεκαθαρίσουμε εξ αρχής, δεν σημαίνει φανταστική ιστορία. Μύθος για μας, είναι η ιστορία του προϊστορικού ανθρώπου, όπως έφτασε σε μας από στόμα σε στόμα, διανθισμένη φυσικά με λογοτεχνικά, φανταστικά και υπερβολικά ενίοτε στοιχεία. Παρόλαυτα, ο αληθινός μύθος μπορεί να εντοπιστεί και να χρησιμοποιηθεί για εξαγωγή χρήσιμων ιστορικών και πολιτιστικών συμπερασμάτων.

Ο αληθινός μύθος μπορεί να οριστεί σαν:

η περιστολή του τελετουργικού μίμου 
σε αφηγηματική στενογραφία

του μίμου που παριστανόταν στις δημόσιες εορτές και που σε πολλές περιπτώσεις καταγραφόταν εικαστικά σε τοίχους ναών, σε αγγεία, σφραγίδες, κύπελλα, καθρέπτες, κασέλες, ασπίδες, ταπετσαρίες και τα παρόμοια.

Ο μύθος πρέπει να διακρίνεται από:

- Τη φιλοσοφική αλληγορία, όπως στην κοσμογονία του Ησιόδου
- Την “αιτιολογική” ερμηνεία των μύθων που δεν είναι πλέον κατανοητοί όπως η περίπτωση του Άδμητου που έζεψε στο άρμα του λιοντάρι και αγριόχοιρο
- Το αισθηματικό παραμύθι, όπως στην αφήγηση για τον Νάρκισσο και την Ηχώ
- Την πεποικιλμένη ιστορία, όπως στην περιπέτεια του Αρίωνα με το δελφίνι

- Το τροβαδούρικο μυθιστόρημα, όπως στην Ιστορία του Κεφάλου και της Προκρίδας

- Την πολιτική προπαγάνδα, όπως στην ομοσπονδία που συνέπηξε ο Θησεύς στην Αττική

- Τους ηθικούς θρύλους, όπως στην ιστορία του περιδέραιου της Εριφύλης

- Το θεατρικό μελόδραμα, όπως στην Ιστορία του Θέστορα και των Θυγατέρων του

- Το ηρωικό έπος, όπως στην κύρια υπόθεση της Ιλιάδας

- Τη ρεαλιστική μυθοπλασία, όπως στην επίσκεψη του Οδυσσέα στους Φαίακες.

- Τη σάτιρα ή την παρωδία όπως στην αφήγηση του Σειληνού για την Ατλαντίδα

Παρ’ όλα αυτά γνήσια μυθικά στοιχεία μπορούν να βρεθούν θαμμένα μέσα σε πενιχρότατες ιστορίες, ενώ η πληρέστερη και πλέον διαφωτιστική εκδοχή ενός δεδομένου μύθου σπάνια παρέχεται από ένα μόνο συγγραφέα.

Η μελέτη της Ελληνικής Μυθολογίας θα έπρεπε να αρχίζει με την εξέταση των θρησκευτικών και πολιτικών συστημάτων που υπήρχαν στην Ευρώπη πριν την άφιξη των αρείων εισβολέων από το Βορρά και από τη μακρινή Ανατολή.

Αν κρίνουμε από τα τεχνουργήματα και τους μύθους που επέζησαν, η νεολιθική Ευρώπη στο σύνολό της είχε αξιοσημείωτα ομοιογενές σύστημα θρησκευτικών ιδεών βασιζόμενο στη λατρεία της πολυώνυμης Μητέρας Θεάς που ήταν επίσης γνωστή στη Συρία και στη Λιβύη.

Η Αρχαία Ευρώπη δεν είχε Θεούς, όπως μας πληροφορεί ο Ρόμπερτ Γκρέιβς στους Ελληνικούς του Μύθους. Ο τρόπος λειτουργίας των ανθρώπινων κοινωνιών τότε ήταν απόλυτα εξαρτημένος από την φύση. Η ανάγνωση της λειτουργίας της φύσης από τον άνθρωπο οδήγησε στην συνειδητοποίηση ότι λειτουργούσε με τον εξής κυκλικό τρόπο: Γέννηση, Ωρίμανση, Θάνατος και ξανά Γέννηση, Ωρίμανση, Θάνατος. Η πρώτη και παντοτινή ιερή τριάδα του είδους μας. Στο πρόσωπο της Σελήνης μάλιστα, η λατρεία αυτή σχηματοποιήθηκε. Οι τρεις φάσεις της ταυτίστηκαν με τις τρεις φάσεις της Φύσης:

- Νέα Σελήνη – Γέννηση – Άνοιξη 

- Πανσέληνος - Ωρίμανση - Καλοκαίρι
- Παλαιά Σελήνη – Θάνατος – Χειμώνας

Σε μια τέτοια εποχή που οι άνθρωποι γεννούσαν μύθους αλλά πρωταγωνιστούσαν και σε αυτούς η γυναίκα κυριάρχησε στο θρησκευτικό σκέπτεσθαι μιας και ταυτίστηκε η ίδια με την θεά ως εξανθρωπισμένη Μεγάλη Μητέρα. Ήταν εκείνη που έδινε την Νέα Ζωή. Η Σελήνη πλέον μπορούσε να λατρεύεται σαν γυναίκα, της οποίας ο έμμηνος κύκλος είναι φυσιολογικά 28 ημερών, όσο ακριβώς διαρκεί και ένας πλήρης σεληνιακός κύκλος-μήνας. 

Χρησιμοποιώντας λοιπόν τον όρο μυθολογία εννοούμε:

το σύνολο των γεγονότων εκείνων που έχουν καταγράψει
φυσικά φαινόμενα, ανθρωπογενείς δράσεις και συσχετίσεις των δύο 
στο διάβα της προϊστορικής περιόδου

_________________________________________________________________________________

Περί Γεωμυθίας

Η Γεωμυθία είναι ένας όρος που επινοήθηκε γύρω στο 2006 σε συζητήσεις, αναζητήσεις και εξερευνήσεις δύο ανήσυχων φίλων.

Η ανάγκη αυτοπροσδιορισμού της έρευνας που ξεκίνησε να λαμβάνει χώρα τότε οδήγησε στην ίδρυση της ομάδας της ΓΕΩΜΥΘΙΚΗΣ, στην σύνταξη ενός μανιφέστου και στον ορισμό της Γεωμυθίας:

Γεωμυθία είναι η χρήση και η τοποθέτηση της μυθολογίας, 

στην ιστορική της βάση με την χρήση και αξιοποίηση
διεπιστημονικών γνώσεων και εργαλείων

Θεωρούμε ότι οι μύθοι κρύβουν την ιστορία της προϊστορικής εποχής. Το εύρος των μύθων στον χρόνο και στον χώρο αποτελεί για εμάς το εύρος του πεδίου δράσης και έρευνας.

Ο αποσυμβολισμός των μύθων προσεγγίζεται διεπιστημονικά λαμβάνοντας υπόψιν κάθε τομέα επιστημών (Θετικών, Φυσικών, Εφαρμοσμένων, Κοινωνικών, Ανθρωπιστικών) που συμβάλλει γόνιμα στην κατανόηση εκάστου μύθου.

_________________________________________________________________________________

Περί Γεωμυθολογίας**

Η Γεωμυθολογία είναι το διεπιστημονικό πεδίο που προσπαθεί να ανακαλύψει τη σχέση μεταξύ των αρχαίων μύθων και του γεωλογικού περιβάλλοντος των πρώτων ανθρώπων, δηλαδή του παλαιοπεριβάλλοντος, μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν οι πρώιμοι πολιτισμοί. Ασχολείται με τις φυσικογεωλογικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη μυθολογική περίοδο, τη σχέση γεωλογίας και μυθολογίας και τελικά τη γεωλογική ερμηνεία της μυθολογίας.

Μαριολάκος, 2005

Η εισήγηση του όρου έγινε για πρώτη φορά το 1968 από την  Αμερικανίδα γεωλόγο και ηφαιστειολόγο Dorothy Vitaliano (1916 – 2008), στο άρθρο της “Geomythology: The Impact of Geology on History and Legend, with Special References to Atlantis”. Το άρθρο αυτό ήταν εμπνευσμένο από τη μελέτη του Άγγελου Γαλανόπουλου για τη σύνδεση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα και το μύθο της Ατλαντίδας. Η Vitaliano θεωρεί ότι γεωμυθολογία είναι:

η μελέτη των πραγματικών γεωλογικών απαρχών των φυσικών φαινομένων, τα οποία επί μεγάλο χρονικό διάστημα ερμηνεύονταν με όρους μυθικούς

Το βιβλίο της “Legends of the Earth: their geologic origins” αντιπροσώπευε την πρώτη προσέγγιση σε ένα τέτοιο θέμα με έναν συστηματικό τρόπο. Ο όρος «Γεωμυθολογία», όπως είδαμε, ανήκει στην Vitaliano, που ειδικευόταν στην ηφαιστειολογία. Ο αρχικός ορισμός της Γεωμυθολογίας κατά την Vitaliano ήταν:

Γεωλογική εφαρμογή του ευημερισμού

Αργότερα όμως η Vitaliano επεξέτεινε τον ορισμό, ώστε να συμπεριλάβει κάθε λαϊκή δοξασία, που είναι εμπνευσμένη από γεωλογικά φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένων των μύθων και των θρύλων.

Η Vitaliano, προσπαθώντας να διερευνήσει τις ιδέες του Άγγελου Γαλανόπουλου σχετικά με τον θαλάσσιο σεισμικό κυματοσυρμό που ακολούθησε την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, η οποία κατ’ αυτόν ενέπνευσε τον μύθο του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα, συνέλαβε τον όρο «γεωμυθολογία» το έτος 1966, γράφοντας συγκεκριμένα:

Ο Γεωμυθολόγος αναζητεί το πραγματικό γεωλογικό γεγονός, που υπόκειται σε έναν μύθο ή σε έναν θρύλο, στον οποίο έδωσε την αφορμή να δημιουργηθεί. Κατ’ αυτό τον τρόπο συντελεί ώστε η μυθολογία να επιστρέψει στην ιστορία. Συνδυάζοντας γεωλογικές επιστήμες, ιστορία, αρχαιολογία και μυθολογία, η γεωμυθολογία είναι μία τόσο διεπιστημονική υπόθεση όσο θα μπορούσε κάποιος να ελπίσει ότι θα βρει

Ο όρος «γεωμυθολογία» δεν υπάρχει ακόμη στα λεξικά και στις εγκυκλοπαίδειες. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος, ο όρος αυτός έχει χρησιμοποιηθεί με πολύ διαφορετικές σημασίες, από την σημασία των «παγκοσμίων μυθολογιών» μέχρι την σημασία των «ψευδών ιδεών, που υποτίθεται ότι βασίζονται σε γεωλογικά δεδομένα» και ακόμη μέχρι την σημασία των «λανθασμένων γεωλογικών εννοιών, οι οποίες έχουν λάβει μεγάλη εξάπλωση». Σήμερα, ακολουθώντας τον γεωλόγο Luigi Piccardi, μπορούμε να δώσουμε τον εξής ορισμό της γεωμυθολογίας:

Γεωμυθολογία είναι η ανάλυση μυθολογικών ιστοριών για να μάθουμε τα γεωλογικά συμβάντα, που εμπεριέχονται σε αυτά. Μερικές φορές αυτή η ανάλυση μάς δίνει πολύτιμες πληροφορίες για αρχαίους σεισμούς, θαλάσσιους ή λιμναίους σεισμικούς κυματοσυρμούς, κατακλυσμούς κλπ., που επιστημονικά είναι άγνωστα γεγονότα ή είναι δύσκολο να γνωσθούν. Αυτές οι μυθικές ιστορίες δίνουν στους επιστήμονες κλειδιά και οδηγίες για αρχαία άγνωστα γεωλογικά συμβάντα, τα οποία εν συνεχεία μπορούν να αναλυθούν και να μελετηθούν με λεπτομέρειες.

Αυτός ο ορισμός παραμένει ακόμη περιοριστικός. Η γεωμυθολογία δείχνει κάθε περίπτωση, στην οποία η καταγωγή μύθων ή θρύλων μπορεί να φανεί ότι περιέχει αναφορές σε γεωλογικά φαινόμενα και σε άλλα ζητήματα, που σε ευρεία έννοια περιλαμβάνουν και αστρονομικά φαινόμενα (κομήτες, εκλείψεις, πτώσεις ή εκρήξεις μετεωριτών κλπ.)

Ο πυρήνας μερικών μύθων είναι ένα πραγματικό γεγονός ή ένα φυσικό χαρακτηριστικό. Μόνο τα καλολογικά στοιχεία ενδεχομένως να είναι πλαστά. Επομένως οι πυρήνες αληθείας μερικών μύθων μπορούν να δοκιμασθούν από τις φυσικές επιστήμες, αφού προηγουμένως παραμερισθεί το φανταστικό περίβλημα. Οι ακαδημαϊκές μελέτες δείχνουν ότι μύθοι είτε είναι παράλληλοι με πραγματικά φαινόμενα είτε απεικονίζουν πραγματικά φαινόμενα.

Η ερμηνεία των γεωλογικής υφής μύθων, για να γίνεται με σωστό τρόπο, απαιτεί ολοκληρωμένες γνώσεις στα πεδία της γεωλογίας, της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της συγκριτικής μυθολογίας και της ανθρωπολογίας. Η γεωλογική μελέτη της μυθολογίας μπορεί να αποκαλύψει κωδικοποιημένες μνήμες γεωλογικών συμβάντων του παρελθόντος, παρέχοντας έτσι μία δεξαμενή γεωλογικών πληροφοριών. Από την άλλη μεριά συντελεί επίσης στο να δώσει μία νέα οπτική γωνία στην ιστορική, την αρχαιολογική και την ανθρωπολογική έρευνα, ανοίγοντας παράθυρα σε πεδία που παραδοσιακά ανήκαν σε ανθρωπολόγους, και βελτιώνοντας την αυτογνωσία του ανθρώπου με το να ρίχνει καινούργιο φως στην πρώιμη σύλληψη του κόσμου.

Η διαδικασία εξαγωγής στοιχείων φυσικών φαινομένων και φυσικών διαδικασιών από τους μύθους δεν είναι εύκολη υπόθεση σε πολλές περιπτώσεις. Απαιτεί την εφαρμογή γεωλογικών, αστρονομικών και αρχαιολογικών εργαλείων, όπως επίσης και εργαλείων από τον χώρο της ιστορικής επιστήμης και των ανθρωπιστικών επιστημών. Όλοι οι μύθοι δεν επιδέχονται μία τέτοιου είδους ανάλυση και ακόμη λιγότεροι παρέχουν λεπτομέρειες αναγκαίες για ταυτισμό πραγματικών γεωλογικών φαινομένων και χρονολόγηση φυσικών φαινομένων, όπως είναι οι μεγάλοι σεισμοί του παρελθόντος, οι ηφαιστειακές εκρήξεις, οι κατακλυσμοί και οι πτώσεις ουρανίων σωμάτων. Όμως είναι βέβαιο ότι αυτά τα γεγονότα μάς δίνουν την ευκαιρία να κατανοήσουμε τοπικές γεωλογικού τύπου αφηγήσεις, αλλά μάς δείχνουν και τους κινδύνους λανθασμένης ερμηνείας, που εμπεριέχουν ορισμένοι τύποι φυσικών φαινομένων.

Η Γεωμυθολογία ασχολείται με εκείνους τους μύθους που συσχετίζονται με το γεωπεριβάλλον. 

Σκοπός της Γεωμυθολογίας είναι να μάς βοηθήσει να κατανοήσουμε ποιο ήταν το γεωπεριβάλλον του μυθολογικού υποστρώματος στο παρελθόν (με την βοήθεια των Γεωεπιστημών) και να αντλήσουμε τα γεωπεριβαλλοντικά στοιχεία και δεδομένα, που υπάρχουν μέσα στην μυθολογική αφήγηση. Η κατάλληλη ερμηνεία των μύθων μάς βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του περιβάλλοντος και κυρίως στο πώς αυτό μεταβάλλεται. Για παράδειγμα, ορισμένες γεωλογικές ανακατατάξεις ερμηνεύονται με την Γιγαντομαχία και την Τιτανομαχία, κά.

Θα παραθέσουμε μερικά βασικά θέματα και ερωτήματα, που αφορούν τη Γεωμυθολογία.

Η Γεωμυθολογία συνδέει τη γεωλογική-γεωγραφική-κλιματολογική εξέλιξη μιας περιοχής με τους μύθους που αναφέρονται σε αυτήν.

Η Γεωμυθολογία ασχολείται με τα εξής:

- Την περιβαλλοντική ερμηνεία της Μυθολογίας.

- Τη γεωλογική ερμηνεία της Μυθολογίας.

- Το φυσικό περιβάλλον και τις κλιματικές συνθήκες, που επικρατούσαν στην

εκάστοτε περιοχή, σύμφωνα με τον μύθο.

Γιατί είναι τόσο ενδιαφέρουσα και απαραίτητη η γνώση των φυσικογεωλογικών συνθηκών και των μεταβολών τους κατά τα τελευταία 18.000 – 20.000 χρόνια; 

Γιατί οι αρχαίοι και πολύ παλαιοί πολιτισμοί συνδέονται άμεσα με το φυσικογεωλογικό περιβάλλον τους; 

Από τη Νεολιθική Εποχή (περίπου 6700/6600 - 3300 π.Χ.) μέχρι και τις αρχές της Εποχής των Μετάλλων (3200 π.Χ. περίπου) ο άνθρωπος εξαρτιόταν άμεσα από το περιβάλλον. Σε παλαιότερες μάλιστα εποχές, όταν ο άνθρωπος ήταν ακόμα τροφοσυλλέκτης και κυνηγός, η εξάρτησή του από το φυσικό περιβάλλον ήταν ακόμα μεγαλύτερη.

Γιατί τα αρχαιολογικά συμπεράσματα, τόσο για τον ιστορικό όσο και για τον προϊστορικό πολιτισμό, δεν μπορεί να είναι επιστημονικά ορθά, εάν είναι αποκομμένα από το γεωφυσικό γίγνεσθαι της κάθε εποχής. 

Γιατί ολόκληρη η Ελληνική Μυθολογία και ιδιαίτερα οι πρώτες περίοδοι της Θεογονίας συνδέονται με την εξέλιξη και τις μεταβολές των γεωφυσικών συνθηκών του Αιγαιακού και του Περιαιγαιακού χώρου.

Γιατί το γεωφυσικό περιβάλλον είναι αυτό που έδωσε το έναυσμα για να δημιουργηθεί ο Αρχαιοελληνικός Πολιτισμός.

Κατά τον Μαριολάκο, οι αυτόχθονες πολιτισμοί, όπως ο Αιγαιακός πολιτισμός που αργότερα εξελίχθηκε σε ελληνικό, συνδέονται άμεσα με το γεωλογικό δυναμικό και το φυσικογεωγραφικό περιβάλλον του ευρύτερου χώρου, στον οποίο έχουν αναπτυχθεί και κυρίως με την εξέλιξή του μετά την τελευταία παγετώδη περίοδο (18.000 Π.Α.Σ.). Στο γεωλογικό δυναμικό υπάγονται τα ηφαίστεια, οι σεισμοί, ο ορυκτός πλούτος, το κλίμα, το ανάγλυφο και η κατανομή ξηράς και θάλασσας.

Ο τρίτος παράγοντας είναι το ανθρώπινο δυναμικό και κυρίως η θρησκεία, οι γνώσεις και το πολιτικό σύστημα.

Ο ευρύτερος ελλαδικός χώρος, εκεί δηλαδή που αναπτύχθηκε ο προϊστορικός και ιστορικός αρχαιοελληνικός πολιτισμός (Ελλαδικός χώρος, Αιγαίο και παράλια Μικράς Ασίας), αποτελεί από γεωτεκτονική άποψη το Ελληνικό Τόξο και χαρακτηρίζεται από έντονη τεκτονική, σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Ένας από τους βασικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού, είναι το κλίμα και οι μεταβολές του, ιδιαίτερα τα τελευταία 18.000 χρόνια και κυρίως οι επιπτώσεις των μεταβολών αυτών στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και γενικά των παρακτίων περιοχών.

Το κλίμα είναι γνωστό ότι μεταβάλλεται περιοδικά και ότι τα κυριότερα αίτια αυτής της περιοδικότητας είναι αστρονομικά (θεωρία Milankowitch). Έτσι, κατά το Τεταρτογενές (δηλαδή τα τελευταία 2.000.000 χρόνια), έχουν παρατηρηθεί διαδοχικές παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι, λόγω αυξομείωσης της ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται η Γη. Η τελευταία παγετώδης περίοδος τελειώνει πριν από 18.000 έτη περίπου, επειδή για τους ίδιους αστρονομικούς λόγους η μέση θερμοκρασία της Γης άρχισε να αυξάνεται σχεδόν απότομα. Εξαιτίας αυτής της αύξησης, τεράστιες μάζες παγετώνων που είχαν συσσωρευθεί στις ηπείρους άρχισαν να τήκονται, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση τεραστίων ποσοτήτων υδάτων, που μέχρι τότε ήταν δεσμευμένες στους παγετώνες, με επακόλουθο την βαθμιαία άνοδο της στάθμης της παγκόσμιας θάλασσας, που γύρω στο 18.000 ΒΡ βρισκόταν περί τα 125 μέτρα χαμηλότερα από σήμερα. Η άνοδος αυτή προκάλεσε βαθμιαία την κατάκλυση πολλών περιοχών, που αποτελούν σήμερα τον πυθμένα του Αιγαίου μέχρι σ’ ένα βάθος γύρω στα 125 μέρα, και αυτό συνέβη μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια, δηλαδή μεταξύ 18.000 και 6.000 ετών περίπου πριν από σήμερα.

Ο προϊστορικός άνθρωπος λοιπόν, που κατοικούσε στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, ενώ μέχρι πριν από 18.000 χρόνια ζούσε για δεκάδες χιλιάδες χρόνια σε ένα γεωπεριβάλλον δυσμενές μεν, αλλά σχετικά σταθερό, μετά το 18.000 ΒΡ, εξαιτίας της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας της Γης, γίνεται μάρτυρας κοσμογονικών μεταβολών, ιδιαίτερα όσον αφορά την μεταβολή του παράκτιου τοπίου, αφού χρόνο με τον χρόνο κατακλύζονταν, αργά μεν αλλά σταθερά, οι παράκτιες περιοχές με μεγάλες σχετικά μέσες ταχύτητες διείσδυσης του νερού, αφού υπό ορισμένες συνθήκες θα πρέπει να ξεπερνούσαν τα 5 εκατοστόμετρα τον χρόνο. Εάν μαζί με αυτές τις μεταβολές των ακτογραμμών λάβουμε υπόψη και τη σεισμικότητα, την ηφαιστειότητα και τα σύνδρομα φαινόμενα (απότομες καταβυθίσεις ή ανυψώσεις παρακτίων περιοχών λόγω σεισμών, κατολισθήσεις, καταπτώσεις βράχων κ.α.) το φυσικογεωγραφικό σκηνικό, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια ορισμένων περιόδων, πρέπει να ήταν εφιαλτικό. 

Πολλές από τις παλαιές πηγές, από όπου ο άνθρωπος έπαιρνε το νερό, κατακλύζονται και αυτές από θάλασσα και καινούργιες εμφανίζονται. Οι παγετώνες υποχωρούν στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη και στα υψηλά όρη και ο άνθρωπος των περιοχών αυτών κερδίζει έδαφος, ενώ αντιθέτως ο άνθρωπος που ζούσε κοντά στη θάλασσα αναγκάζεται να υποχωρήσει και να ζήσει υψηλότερα, επειδή ο χώρος που κατοικούσε μέχρι την εποχή εκείνη άρχισε να κατακλύζεται σιγά-σιγά από τη θάλασσα.

Την ίδια εποχή ο άνθρωπος βιώνει μία από τις συγκλονιστικότερες στιγμές της ιστορίας του, που είναι η περίοδος κατά την οποία από τροφοσυλλέκτης μετατρέπεται σε τροφοπαραγωγό. Η περίοδος αυτή γίνεται ακόμη πιο συγκλονιστική, εάν σκεφθούμε ότι ο άνθρωπος μέχρι τότε ελεγχόταν από τη φύση, ενώ από την εποχή εκείνη κατά την οποία άρχισε να γίνεται παραγωγός, άρχισε να ελέγχει τη φύση.

Την περίοδο αυτή πρέπει να δημιουργήθηκε η τρίτη γενιά των θεών που προέρχεται από το ζευγάρωμα της Γαίας, της Μεγάλης Μάνας των πάντων, και του Ουρανού: οι Τιτάνες, οι Εκατόγχειρες, οι Κύκλωπες και οι Γίγαντες πρέπει να αντιπροσωπεύουν τις καταστροφικές δυνάμεις της φύσης, αυτές που τον τρομοκρατούν και του παίρνουν την Γη κάτω από τα πόδια του. Ο παλαιολιθικός άνθρωπος, όμως, έχει ανάγκη να δημιουργήσει και άλλους θεούς, που θα τον προστατεύσουν από τις φυσικές καταστροφές. Έτσι δημιουργεί την τέταρτη γενιά θεών από το ζευγάρωμα ενός Τιτάνα, του Κρόνου, και μιας Τιτανίδας, της Ρέας. Σε αυτήν την γενιά ανήκουν ορισμένοι από τους μεγάλους θεούς και συγκεκριμένα οι 6 πρώτοι, όπως η Δήμητρα, η Εστία, η Ήρα, ο Άδης, ο Ποσειδών και ο Ζευς.

Εξάλλου, το ευνοϊκό του κλίματος, εξασφαλίζει στον προϊστορικό άνθρωπο τα βασικά είδη διατροφής του, είτε είναι τροφοσυλλέκτης είτε τροφοπαραγωγός, και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, κάτι που σημαίνει ότι τού αφήνει ελεύθερο χρόνο, που τού επιτρέπει να κινείται συνεχώς έξω και να συναναστρέφεται άλλους ανθρώπους, που και αυτοί έχουν ελεύθερο χρόνο. Για να μπορέσει όμως να σταθεί στη μικρή του κοινωνία, πρέπει να μάθει να συζητάει, να επιχειρηματολογεί, να αντικρούει, να συμφωνεί ή να διαφωνεί με τον συνομιλητή του. Όλα αυτά τα στοιχεία ωστόσο με την πάροδο των αιώνων θα αποτελέσουν ουσιαστικά τα βασικά στοιχεία της δημοκρατίας, του πολιτεύματος του λόγου και του αντίλογου.

Οι φυσικογεωγραφικές και γεωλογικές μεταβολές μέσα από τον μύθο και γενικά την προϊστορική εποχή έχουν καθορίσει άμεσα ή έμμεσα όλα τα επιμέρους στοιχεία, αλλά και αυτή την ίδια την εξέλιξη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.

Την περίοδο εκείνη και μέσα σε αυτό το μεταβαλλόμενο γεωπεριβάλλον με τις συνταρακτικές μεταβολές, που συμβαίνουν σε ολόκληρο τον πλανήτη, ο άνθρωπος διαμορφώνει σιγά σιγά τα βασικά στοιχεία της θρησκείας του και πλάθει τους θεούς του. Το γεωπεριβάλλον λοιπόν και οι μεταβολές του συνδέονται άμεσα με το βασικότερο στοιχείο του πολιτισμού, που είναι η θρησκεία.

_________________________________________________________________________________

Προτάσεις ανάγνωσης:

Για τους Μύθους:

Robert Graves - Ελληνικοί Μύθοι

Για την Γεωμυθολογία:

Οι απαρχές της ελληνικής γεωμυθολογίας μέσα από τις κοσμογονίες, τις θεογονίες και τον κύκλο του Ηρακλή, Μητροπέτρου Ελένη

Άτλας γεωμυθολογίας της Πελοποννήσου, σύνδεση αρχαιολογίας και γεωλογίας, Φαρμάκη Σοφία

Γεωμυθολογία, Ηλιόπουλος Γιώργος, Alexandra-van-der Geer 

Γεωμυθολογικά μονοπάτια, Εκπαιδευτικό Υλικό Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων

Η ανάπτυξη της Γεωμυθολογίας, Ι. Μπαντέκας, Δ. Θεοχάρης, Ε. Καπουράνη

Γεωμυθολογικά Μονοπάτια στην Αργειακή Γη, Παναγιώτης Ψύχας

γεωμυθολογικές διαδρομές - γεωμυθολογικά μονοπάτια της Φθιώτιδας, Μαρκατσέλης Ευάγγελος, Αναγνώστου Γεώργιος, Παπαγεωργίου Mαρίνα, Σταυρόπουλος Γεώργιος, Βασιλείου Παναγιώτης

_________________________________________________________________________________

Σύνταξη κειμένου - έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

*Το κείμενο περί μυθολογίας προέρχεται από την εισαγωγή του βιβλίου του Ρόμπερτ Γκρέιβς Ελληνικοί Μύθοι, εκδόσεις Πλειάς - Ρούγκας.

**Τα κείμενα για την Γεωμυθολογία του παρόντος άρθρου πάρθηκαν από 2 διδακτορικές διατριβές του Πανεπιστημίου Πατρών, της Σχολής Θετικών Επιστημών, του Τμήματος Γεωλογίας, του Τομέα Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Γεωφυσικής:

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ 1:

Οι απαρχές της ελληνικής γεωμυθολογίας μέσα από τις κοσμογονίες, τις θεογονίες και τον κύκλο του Ηρακλή

Έλενα Μητροπέτρου

Επιβλέπων Καθηγητής

Στ. Π. Παπαμαρινόπουλος

ΠΑΤΡΑ, 2012

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ 2:

Άτλας Γεωμυθολογίας της Πελοποννήσου. Σύνδεση αρχαιολογίας και γεωλογίας.

Σοφία Φαρμάκη

Επιβλέπων Καθηγητής

Στ. Π. Παπαμαρινόπουλος

ΠΑΤΡΑ, 2013