Η φύση στην τέχνη των αρχαίων Α' // Αναπαραστάσεις βιοποικιλότητας σε έργα τέχνης της αρχαιότητας

Η φύση στην τέχνη των αρχαίων.

Αναπαραστάσεις βιοποικιλότητας

σε έργα τέχνης της αρχαιότητας.

Μέρος α'.

Εισαγωγή

Η φύση, ανέκαθεν ασκούσε επιρροή σε όλους τους λαούς. Ειδικά στους αρχαίους. Στοιχεία βιοποικιλότητας είτε από την πανίδα, είτε από την χλωρίδα, αποτελούσαν αρκετά συχνά, είτε αυτοτελή θέματα ως τέχνεργα, είτε θέματα που αποτελούσαν τμήματα αναπαραστάσεων πάνω σε αγγεία, σε ανάγλυφα, σε κιονόκρανα και σε κάθε λογής τεχνουργήματα. Με ιδιαίτερη χαρά λοιπόν παρουσιάζουμε, σε συνέχειες, μια πρωτότυπη συλλογή φωτογραφιών με παράλληλη εναπόθεση των τεχνουργημάτων με το αντίστοιχο φυτικό ή ζωικό είδος. Η σύλληψη της ιδέας και όλες οι φωτογραφίες ανήκουν στον ερασιτέχνη φωτογράφο βιοποικιλότητας και μόνιμο συνεργάτη της Γεωμυθικής, Σταύρο Αποστόλου.

Αναπαραστάσεις βιοποικιλότητας σε έργα τέχνης της αρχαιότητας.

Κορινθιακά κιονόκρανα και Acanthus mollis

Ξεκινάμε με το εξώφυλλο του άρθρου μας, το οποίο δείχνει Κορινθιακά κιονόκρανα και Acanthus mollis φωτογραφημένο στον Εθνικό Κήπο των Αθηνών.

Ο Κορινθιακός ρυθμός είναι ένας από τους τρεις ρυθμούς της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής και είναι ο μεταγενέστερους από αυτούς. Οι κίονες χαρακτηρίζονται από κιονόκρανο που αποτελείται από υψηλό έχινο ("κάλαθος") και τον άβακα. Ο "κάλαθος" περιβάλλεται από μια ή δύο σειρές φύλλων ακάνθου και έλικες που φυτρώνουν μέσα από αυτά. Τέσσερις από αυτούς τους έλικες, οι υψηλότεροι, καταλήγουν και ταυτόχρονα υποστηρίζουν τις τέσσερις γωνίες του "άβακα". Ο Κορινθιακός ρυθμός μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ως εξέλιξη του Ιωνικού λόγω αυτών των ελίκων. Ο ρυθμός αυτός αποτελεί τον πιο διακοσμητικό από τους τρεις και χρησιμοποιήθηκε κυρίως στους ρωμαϊκούς χρόνους με ποικιλία μορφών.

Athene noctua στον Λόφο του Φιλοπάππου και πελίκη με Κουκουβάγια (τέλη 5ου αρχές 4ου αι. π.Χ.) Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Από την αρχαιότητα η κουκουβάγια ταυτιζόταν με τη σοφία. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. Ενδεικτική της λατρείας των αρχαίων Ελλήνων για το πτηνό αυτό είναι η αναφορά του Αλεξανδρινού λεξικογράφου Ησύχιου, σύμφωνα με την οποία, πριν ξεκινήσει η ναυμαχία της Σαλαμίνας, είχε πετάξει μια κουκουβάγια ως προάγγελος της νίκης των Ελλήνων. Η πελίκη τώρα ήταν τύπος αρχαίου ελληνικού αγγείου. Εξελίχτηκε στα αγγειοπλαστικά εργαστήρια της Αττικής και διαδόθηκε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Διαφέρει από τον αμφορέα και τον στάμνο. Ως προς τον αμφορέα έχει πλατύτερη βάση και ευρύτερη κοιλία στο κάτω ήμισυ του αγγείου. Όπως και ο αμφορέας έχει δύο χειρολαβές. Το στόμιο ήταν ανοιχτό, χωρίς καπάκι και με φαρδύ άνοιγμα. Πρωτοπαρουσιάστηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. στα εργαστήρια των πρωτοπόρων.

Αργυρό τετράδραχμο και Athene noctua στον Λόφο του Φιλοπάππου

Το τετράδραχμο ήταν τύπος αρχαίου ελληνικού αργυρού νομίσματος το οποίο είχε αξία ίση με τέσσερις δραχμές. Το πλέον γνωστό τετράδραχμο της αρχαιότητας ήταν αυτό της πόλης των Αθηνών το οποίο είχε ευρεία εμπορική χρήση από τις αρχές του 5ου αιώνα έως και τον 1ο αιώνα π.Χ.

Φαύνος του Φλωρεντινού γλύπτη Μπαντινέλι (Baccio Bandinelli) και καρποί Κισσού

Στη ρωμαϊκή μυθολογία με το όνομα Φαύνος (λατ. Faunus) είναι γνωστός ο θεός των κοπαδιών και των βοσκών, που λατρευόταν στον Παλατίνο λόφο της Ρώμης. Ο Φαύνος ήταν καλοκάγαθος θεός και αντιστοιχεί στον Πάνα της ελληνικής μυθολογίας. Με τη λατρεία του Φαύνου σχετίζονταν οι ρωμαϊκές θρησκευτικές εορτές Λουπερκάλια και Φαουνάλια.

Jacob Philipp Hackert (1737-1807). Ερείπια αρχαίου ναού στη Σικελία, 1778, Agave americana και Acanthus mollis

Νάρκισσος - Narcissus, Caravaggio (1594-96) // Narcissus tazetta από τον Υμηττό

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα στην Ελληνική Μυθολογία ήταν και ο Νάρκισσος. Ένας ωραίος νέος της Βοιωτίας, γιος της Νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού. Σύμφωνα με την παράδοση κάποια μέρα καθισμένος ο ωραίος Νάρκισσος κοντά σε μια πηγή είδε το πρόσωπό του στα νερά της πηγής. Γοητεύτηκε από την εικόνα του που καθρεφτιζόταν στο νερό και θέλησε, βυθίζοντας το βραχίονα του στο νερό να τη αιχμαλωτίσει. Επειδή όμως παρά τις προσπάθειές του δεν το κατόρθωνε παρέμεινε στη θέση αυτή αυτοθαυμαζόμενος μέχρι που μαράζωσε και πέθανε. Στη θέση εκείνη μετά από λίγο φύτρωσε το ομώνυμο άνθος ως σύμβολο της φθοράς και των χθόνιων θεοτήτων.

Rana graeca και βάτραχος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο Ελληνικός βάτραχος ή Ελληνοβάτραχος, Γραικοβάτραχος, Ρυακοβάτραχος. Γενικές Πληροφορίες: Τελικό μήκος έως και 9cm, σπάνια περισσότερο. Προτιμά ορεινές, δασώδεις και σχετικά ψυχρές περιοχές με μόνιμα τρεχούμενο κρύο νερό, όπου βουτά και κρύβεται όταν νιώσει απειλή. Συναντάται σε υψόμετρα μεταξύ των 200 και 2000 μ. Δραστηριοποιείται τόσο την ημέρα όσο και την νύχτα. Τα θηλυκά γεννούν συστάδες μερικών εκατοντάδων αυγών τα οποία πιθανόν φυλάσσονται από τα αρσενικά έως ότου αναπτυχθούν σε γυρίνους.

Αγγείο για νερό στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και τουλίπα (Tulipa orphanidea) στην Πάρνηθα

Το συγκεκριμένο αγγείο της φωτογραφίας, από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, χρησιμοποιούταν κατά την γιορτή του Νέου Έτους στην Αίγυπτο, η οποία ταυτιζόταν με την αρχή των πλημμυρών του Νείλου, μετά τα μέσα Ιουλίου.

Voynich Codex και Ipomoea pubescens

Το χειρόγραφο Βόινιτς είναι εικονογραφημένο βιβλίο με ακατανόητο περιεχόμενο. Θεωρείται ότι γράφτηκε πριν από αιώνες (400 έως 800 χρόνια περίπου) από κάποιον άγνωστο συγγραφέα, που χρησιμοποίησε ένα άγνωστο σύστημα γραφής και ακατανόητη γλώσσα. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας του το χειρόγραφο αποτέλεσε αντικείμενο εντατικής μελέτης από πολλούς επαγγελματίες και ερασιτέχνες κρυπταναλυτές, μεταξύ των οποίων μερικοί από τους κορυφαίους Αμερικανούς και Βρετανούς αποκρυπτογράφους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κανείς τους όμως δεν κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει έστω και μια λέξη. Αυτές οι επανειλημμένες αποτυχίες έχουν κάνει το χειρόγραφο Βόινιτς ξακουστό στην ιστορία της κρυπτογραφίας, έδωσαν όμως βάση και στην άποψη ότι το βιβλίο δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια περίτεχνη απάτη, μια δίχως νόημα εναλλαγή τυχαίων χαρακτήρων. Το μυστήριο του νοήματος και της προέλευσης του χειρογράφου κέντρισε τη λαϊκή φαντασία, κάνοντας το χειρόγραφο θέμα μυθιστορημάτων και εικασιών. Καμία από τις υποθέσεις των τελευταίων εκατό ετών δεν επαληθεύτηκε. Το βιβλίο είναι γνωστό με το όνομα του Πολωνοαμερικανού παλαιοβιβλιοπώλη Βίλφριντ Βόινιτς (Wilfrid Voynich), ο οποίος το αγόρασε το 1912. Η πρώτη αναπαραγωγή του κυκλοφόρησε το 2005. Το χειρόγραφο δώρισε ο Χανς Π.Κράους στη βιβλιοθήκη σπανίων βιβλίων και χειρογράφων Μπέινεκε του πανεπιστημίου του Γέιλ το 1969, όπου καταλογογραφήθηκε ως MS 408.

Άνω τμήμα από τις "Αντιλόπες" στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και κισσός Hedera helix στην Αρχαία Αγορά Αθηνών

"Οι Αντιλόπες" είναι τοιχογραφία, η οποία κοσμούσε τον δυτικό τοίχο του δωματίου Β1 του Κτιρίου Β του προϊστορικού οικισμού του Ακρωτηρίου της Θήρας. Η τοιχογραφία έχει ύψος 2,75 μέτρα και πλάτος 2 μέτρα. Αντιλόπες υπήρχαν, επίσης, ζωγραφισμένες τόσο στον ανατολικό (δύο αντιλόπες) όσο και στον βόρειο τοίχο (μία σε κάθε πλευρά του εκεί παραθύρου), ενώ στον νότιο τοίχο του ίδιου δωματίου, υπήρχε η τοιχογραφία των Πυγμάχων.

Vipera ammodytes στον Υμηττό και φίδι στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Γεννήτορας της σοφίας και της γνώσης, σύμβολο αυτοχθονίας, απείκασμα του χθόνιου στους αρχαίους και του κακού στους μονοθεϊστές. Ένα αμφίσημο σύμβολο των συμπληρωματικών καταστάσεων της ύπαρξης. Το φίδι με την έρπουσα κίνησή του και την σπειροειδή συστροφή του σώματός του αλλά κυρίως με την ικανότητά του να αλλάζει περιοδικά δέρμα, προκάλεσε την ανθρώπινη διάνοια, η οποία του έδωσε μία διαχρονική παρουσία στα μυθολογικά δρώμενα. Σαν σύμβολο απεικόνισε αντιθετικές δυνάμεις: την αναγέννηση, την αρχέγονη ζωοδότειρα ορμή αλλά και τον θάνατο, το καλό και το κακό, το φως της γνώσης αλλά και το σκοτάδι της ασυνειδησίας.

Αργυρός στατήρας από το Μεταπόντιο και κριθάρι

Το Μεταπόντιο ήταν ελληνική αποικία που είχε ιδρυθεί τον 7ο αιώνα π.Χ. από τους Αχαιούς στην Μεγάλη Ελλάδα της Κάτω Ιταλίας. Ο στατήρας είναι αρχαίο νόμισμα, γνωστό διεθνώς κυρίως ως τέτοιο της βόρειας Ελλάδας και, συγκεκριμένα, της Μακεδονίας. Όμως στατήρες κόβονταν και κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα από τον 8ο αιώνα π.Χ. σε πολλές περιοχές της, με ευρύτερα γνωστούς τον αιγινητικό στατήρα, τον αττικό, τον ευβοϊκό, τον κορινθιακό και πολύ αργότερα -επειδή η Μακεδονία δεν είχε αρχικά ιδιαίτερα αναπτυγμένο εμπόριο- τον μακεδονικό. Στατήρες κυκλοφόρησαν στη συνέχεια και στην δυτική Ευρώπη από τους Κέλτες, όταν αυτοί μιμήθηκαν τον μακεδονικό στατήρα, τον οποίο γνώρισαν υπηρετώντας ως μισθοφόροι στο στρατό του Φίλιππου Β'.