Ιλισσός ποταμός // Οι πηγές του ιερού ποταμού // Σχέδια και φωτογραφίες της πορείας του μέσα στην πόλη.

Ιλισσός ποταμός. Οι πηγές του ιερού ποταμού στις πλαγιές του Υμηττού, των Τουρκοβουνίων και του Λυκαβηττού. Σχέδια και φωτογραφίες της πορείας του μέσα στον σύγχρονο αστικό ιστό.

Εισαγωγή

Συνεχίζοντας σειρά άρθρων για τον Ιλισσό ποταμό, το αγαπημένο μας ποτάμι, πραγματοποιούμε ένα ταξίδι αυτή την φορά, κυρίως εναέριο, στο λεκανοπέδιο (πεδίο λεκάνης Κηφισού και Ιλισσού), εντοπίζοντας κατά αυτό τον τρόπο τις πηγές και τους συμβάλλοντες κλάδους του Ιλισσού μέσα στον σύγχρονο αστικό ιστό. Η εργασία εντοπισμού έχει γίνει κατόπιν ψηφιοποίησης, γεωαναφοράς και επεξεργασίας παλαιών χαρτών, σχεδίων και αεροφωτογραφιών, στο σύνολο τους από το 1870 περίπου μέχρι την δεκαετία του 1930 όπου και άρχισαν οι πρώτες σοβαρές επεμβάσεις και αλλοιώσεις στην φυσική κοίτη του ποταμού. Στο παρόν άρθρο λοιπόν εντοπίζουμε τις πηγές του ποταμού (Βόρειες, Ανατολικές και Νότιες) και σας ευχόμαστε καλή και γάργαρη ανάγνωση.

Το όνομα ή τα ονόματα του ποταμού

Ο Ιλισσός ήταν, είναι και θα είναι το ιερό ποτάμι των Αθηνών. Συνδεδεμένο από παλιά με χώρους αναψυχής, λατρείας και μυστηρίων είναι ένα ποτάμι φορτωμένο ιστορίες και κυρίως μύθους. Είναι ίσως το μοναδικό ποτάμι παγκοσμίως που έχει γραφτεί με όλους τους δυνατούς γλωσσικούς τρόπους της ντοπιολαλιάς και δεν μπορούμε να πούμε για κανέναν από αυτούς ότι είναι λάθος. Στις πηγές και στις αρχαίες επιγραφές το συναντάμε με τις εξής παραλλαγές: 

- Ιλισό

- Ιλισσό

- Ειλισσό

- Ηιλισό

Στο παρόν ιστολόγιο, όπως έχουμε ήδη ξαναγράψει, το ποτάμι θα μας απασχολήσει αρκετές φορές και για την ορθογραφία του επιλέγουμε την γραφή Ιλισσός γιατί είναι η πλέον συνηθέστερη γραφή του από τις πηγές. 

Πηγές - Πορεία - Εκβολές

Ο Ιλισσός λοιπόν, είναι ένας από τους τρεις ποταμούς της πόλεως των Αθηνών (Κηφισός και Ηριδανός οι άλλοι δύο) ο οποίος πηγάζει από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού, συγκεντρώνει τα νερά νότια των Τουρκοβουνίων και ανατολικά του Λυκαβηττού και διερχόμενος με νοτιοανατολική διεύθυνση το λεκανοπέδιο καταλήγει σήμερα στο Φαληρικό όρμο. 

Ιλισσιακοί Δήμοι - Δημοτικές Ενότητες

Στην πορεία του αυτή περνάει μέσα από 10 Δήμους - Δημοτικές Ενότητες τους οποίους αυτοαποκαλούμε Ιλισσιακούς και ελπίζουμε μια μέρα στην φυσική και πολιτιστική ενοποίηση τους, με άξονα αναφοράς τον Ιλισσό.

Οι Ιλισσιακοί Δήμοι είναι:

- Χολαργός

- Παπάγου

- Ζωγράφου

- Καισαριανή

- Βύρωνας

- Αθήναι

- Καλλιθέα

- Ταύρος 

- Μοσχάτο

- Αγ. Ιωάννης Ρέντη

Οι Πηγές του Ιλισσού στον Υμηττό

Ο Ιλισσός είναι το ποτάμι που συγκεντρώνει όλα τα ύδατα των Βορειοδυτικών υπωρειών του Υμηττού. Από το ύψος του Χολαργού ξεκινάει ο πρώτος κλάδος και με σειρά συναντούμε τους κλάδους του Παπάγου, τους κλάδους του Ζωγράφου, τον κλάδο της Καισαριανής και τέλος του Βύρωνα.

Πηγές και κλάδοι Χολαργού - Παπάγου

Στα σύνορα Χολαργού - Παπάγου στις πλαγιές πάνω από τον Περιφερειακό Υμηττού στο ύψος του κόμβου - εξόδου του Παπάγου εντοπίζουμε τις βορινότερες πηγές - πλαγιές τροφοδότησης του ποταμού. Πάνω από τα νεκροταφεία του Χολαργού και του Παπάγου κρύβεται η πηγή ζωής του Ιλισσού.

Το σημείο Α που αναφέρουμε είναι ένα σημείο σύνδεσης με την εικόνα που θα ακολουθήσει και τίποτα περισσότερο. Αυτό το σημείο βρίσκεται λίγο βορειότερα της μικρής εκκλησίας της Αγίας Ελεούσας του Υμηττού, κοντά στην οποία οι ιστορικές πηγές αναφέρουν την ύπαρξη μιας κανονικής αναβλύζουσας πηγής νερού, από χρόνια χαμένη κατόπιν της δραματικής επέμβασης του ανθρώπου στο τοπίο.

Οι μορφολογικές αλλαγές στο συγκεκριμένο μέρος είναι εξαιρετικά έντονες και το τοπίο πολύ αλλαγμένο και διαφορετικό, γεγονός που κάνει εξαιρετικά δύσκολη την εργασία εντοπισμού της φυσικής κοίτης σήμερα. Λίγο πιο κάτω άλλωστε η πρώτη διευθέτηση του Ιλισσού λαμβάνει χώρα με πλευρικά τοιχεία και ορθογώνιο οχετό για το πέρασμα των νερών κάτω από την οδό Αναπαύσεως, ολοκληρώνοντας την αποκαρδιωτική εικόνα του εκάστοτε ερευνητή και φίλου της φύσης.

Το σημείο αυτό βρίσκεται κάτω από την οδό Αναπαύσεως και λίγο μετά τις εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ. 

Περνώντας τον οχετό φτάνουμε στο σημείο Β, που αποτελεί το σημείο σύνδεσης με την επόμενη εικόνα και τελευταία, των ΒΔ πηγών του Ιλισσού, δίπλα στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Λίγο πιο κάτω και ο έτερος κλάδος του Παπάγου συμβάλει και μαζί πλέον συνεχίζουν την υπόγεια, με λίγες εξαιρέσεις, πορεία τους στον σύγχρονο αστικό ιστό.

Πηγές και Κλάδοι Ζωγράφου - Ιλισσίων και Καισαριανής

Αν συνεχίσουμε νοητά, προς νότια κατεύθυνση στον Υμηττό, θα βρούμε αρκετές πλαγιές και χαράδρες οι οποίες συγκεντρώνουν τα νερά τους και μέσα από αρκετές ¨φιδίσιες¨ διαδρομές καταλήγουν να τροφοδοτούν τους κλάδους της περιοχής του Ζωγράφου, των Ιλισσίων και το μεγάλο ρέμα της Καισαριανής με την περίφημη πηγή Καλοπούλα, μιας πηγής που τα νερά της τα δέχεται με μεγάλη ευχαρίστηση ο Ιλισσός.

Πηγές και Βόρειοι Κλάδοι Ιλισσού (Γουδί, Αμπελόκηποι, Λυκαβηττός)

Πέρα από τις πηγές του Ιλισσού στον Υμηττό, το ποτάμι τροφοδοτείται ακόμα και σήμερα, από κλάδους που συγκεντρώνουν τα νερά μιας αρκετά μεγάλης περιοχής που περιλαμβάνει:

- τις εκτάσεις νότια των Τουρκοβουνίων, 

- τους Αμπελόκηπους 

- το Γουδί και 

- τις υπώρειες του Λυκαβηττού προς την μεριά του Παγκρατίου.

Όλοι αυτοί οι κλάδοι συμβάλουν, υπογείως σήμερα, στο τρίγωνο που ορίζουν οι οδοί Μιχαλακοπούλου, Ιλισσίων και Νυμφαίου, στην περίφημη στροφή για Ζωγράφου και Ιλίσσια.

Πηγές και Νότιοι Κλάδοι Ιλισσού (Βύρωνας, Παγκράτι, Νέος Κόσμος)

Πλέον από το ύψος της στροφής για Ζωγράφου (υπογείως σήμερα της οδού Μιχαλακοπούλου, εξ ού και το φιδίσιο σχήμα της οδού) ο Ιλισσός κατεβάζει τα ενωμένα νερά των Βόρειων και Ανατολικών κλάδων του, τα οποία με την σειρά τους ενώνονται:

- με τα νερά της Καισαριανής (μεγάλο ρέμα και κλάδος Σκοπευτηρίου) στη συμβολή των οδών Μιχαλακοπούλου και Βασιλέως Αλεξάνδρου (πλησίον Νοσοκομείου Συγγρού)

- με τα νερά του Παγκρατίου στην Λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου, στο ύψος της οδού Παυσανίου και Αμύντα

- με τα νερά της Γούβας και του Α' Νεκροταφείου στην Καλλιρρόης, στο ύψος της οδού Θεοφιλοπούλου, πλησίον του Αγίου Παντελεήμονος και 

- με τα νερά του Νέου Κόσμου στην Καλλιρρόης, στο ύψος της οδού Λυσιμαχίας. 

Αντί επιλόγου - Το ποτάμι στο φως

Κλείνοντας το παρόν άρθρο ξανατονίζουμε την ανάγκη για διαδημοτική συνεργασία, τόσο για την πολιτιστική σύνδεση των Ιλισσιακών Δήμων όσο και για την φυσική τους σύνδεση και πάλι με άξονα τον Ιλισσό. Ως τότε αλλά και μετά από τότε εμείς θα συνεχίζουμε να αποκαλύπτουμε το ποτάμι με τα άρθρα μας. Μείνετε συντονισμένοι.

____________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα - Σχέδια:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.