Το Πανόραμα "ΘΩΝ" στον Ιλισσό // 1896 - 1914

Το Πανόραμα "ΘΩΝ" στον Ιλισσό 

1896 - 1914

Εισαγωγή

Από τις πλέον εντυπωσιακές όσο και περίεργες κατασκευές, βρισκόταν για περίπου 20 χρόνια στις όχθες του Ιλισσού απέναντι από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Ήταν μια αρκετά ψηλή, κυκλική, λευκή, κατασκευή η οποία ξεχωρίζει σε αρκετές φωτογραφίες μπροστά από το Στάδιο κατά την διάρκεια των 1ων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 όσο και κατά την διάρκεια της μεσολυμπιάδας το 1906. Πρόκειται για το περίφημο στην εποχή του, Πανόραμα "ΘΩΝ", το οποίο αγαπήθηκε αλλά και μισήθηκε από τους Αθηναίους. Αγαπήθηκε για το εσωτερικό του, αλλά μισήθηκε για το εξωτερικό του, μιας και η ασυμφωνία του με το ευρύτερο περιβάλλον ήταν εμφανής, γεγονός που του έδωσε και το προσωνύμιο "Στοιχειό των Αθηνών".

Ο ιδιοκτήτης, Νικόλαος Θων (1848 - 1906) 

Ο Νικόλαος Θων (1848 - 1906) ήταν γιος του Γερμανού αξιωματικού και υπασπιστή του βασιλέα Όθωνα, Καρόλου Θων (Karl Thon) και της Μαρίας (Μαριγώ) Βογιατζή (1817-1905) από τα Καλάβρυτα. Μεγάλωσε μέσα στο παλάτι έχοντας για δασκάλους τους καλύτερους Ευρωπαίους παιδαγωγούς της εποχής. Βαφτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος και έλαβε την Ελληνική υπηκοότητα. Μετά την ενηλικίωσή του προσλήφθηκε στην υπηρεσία του βασιλέως Γεωργίου Α’ (1869) και σε λίγα χρόνια ανέλαβε τη γενική επιμέλεια της βασιλικής περιουσίας. Για πάνω από 20 χρόνια συνόδευε τον Γεώργιο Α’ σε όλα τα ταξίδια του στο εξωτερικό και υπήρξε ο πιο έμπιστος από όλους τους συνεργάτες του. 

Παράλληλα υπήρξε, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, ιδιοκτήτης μεταλλείων στις Κυκλάδες και κάτοχος τεράστιας ακίνητης περιουσίας. Είχε στην ιδιοκτησία του την ομώνυμη έπαυλη στους Αμπελόκηπους, η οποία πωλήθηκε από τα μέλη της οικογένειας το 1921, μια πολυκατοικία στην οδό Ιπποκράτους, η οποία διατηρείται ακόμα και σήμερα, το Παλατάκι στο Χαϊδάρι, καθώς και το οικόπεδο όπου κατασκευάστηκε το Εθνικό Θέατρο. Συνέβαλε στην χρηματοδότηση της εκκλησίας Αγίου Νικολάου στα Πευκάκια Αθήνας, όπου βρισκόταν και η αρχική του κατοικία, καθώς και του Αγίου Γεωργίου του Λυκαβηττού. Διετέλεσε μέλος της οργανωτικής επιτροπής των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 1906, πρόεδρος του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου και ιδρυτικό μέλος του Ομίλου Ερετών.

Απεβίωσε το 1906, εντελώς ξαφνικά από ανακοπή καρδίας. Ήταν παντρεμένος με την Σοφία Τριανταφύλλου και είχε αποκτήσει έξι παιδιά: τον Κάρολο, την Αγγελική, την Μαρία, την Ιουλία, τον Αγαμέμνονα και τον Μιλτιάδη, ζωγράφο.

Το Πανόραμα "ΘΩΝ" 

Το Πανόραμα αποτελούσε μια μορφή τέχνης και ψυχαγωγίας που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής τον 19ο αιώνα. Στην ουσία ήταν μια πανοραμική εικόνα που περικύκλωνε τον θεατή με μια ψευδαίσθηση συνέχειας του χώρου, συχνά σε μια ζωγραφισμένη μορφή 360º.

Πατενταρισμένο από τον Άγγλο Ρόμπερτ Μπάρκερ το 1787, αυτή η εντυπωσιακή οπτική ψυχαγωγία γνώρισε άνοδο καθ όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, κυρίως στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Panorama, το Cyclorama, το Diorama, το Cosmorama και άλλες πολυάριθμες παραλλαγές της εντυπωσιακής κατασκευής, ήταν αρκετά δημοφιλή μέρη για να περάσουν τον ελεύθερο χρόνο και να ξεκινήσουν μοναδικά φανταστικά ταξίδια σε άγνωστα και σημαντικά μέρη στο χώρο και στο χρόνο, οι τότε επισκέπτες του πανοράματος.

Στην Αθήνα η πρώτη τέτοια κατασκευή δημιουργήθηκε από τον Νικόλαο Θων, απέναντι από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, με την ευκαιρία της τέλεσης των Ολυμπιακών αγώνων, το 1896 και θέλοντας να εκμεταλλευτεί την κοσμοσυρροή των ξένων επισκεπτών. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε την ίδια εκείνη χρονιά και μέσα σε αυτό προβάλλονταν σκηνές της πολιορκίας του 1870, του Παρισιού από τους Γερμανούς. 

Κατόπιν της τέλεσης και ολοκλήρωσης των αγώνων, η κατασκευή παρέμεινε στην θέση της, οι προβολές συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια αποδίδοντας έτσι στο Θων αρκετά έσοδα. Αρκετές φωτογραφίες αλλά και καρτ ποστάλ της περιοχής δείχνουν την περιοχή με το εντυπωσιακό κτήριο του ΘΩΝ να δεσπόζει.

Κατά την διάρκεια της μεσολυμπιάδας (1906) το Πανόραμα γνωρίζει και πάλι τις παλιές του δόξες, δεδομένης της κοσμοσυρροής και πάλι των ξένων επισκεπτών. 

Οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 1906, γνωστοί ως Μεσοολυμπιακοί Αγώνες του 1906 ή Μεσολυμπιάδα του 1906, ήταν μία διεθνής αθλητική διοργάνωση, η οποία διεξήχθη από τις 22 Απριλίου έως τις 2 Μαΐου του 1906 στην Αθήνα. Οι αγώνες αυτοί δεν έχουν το τίτλο της Ολυμπιάδας, αφού το 1906 δεν ήταν επίσημη Ολυμπιακή χρονιά, παρά το γεγονός ότι στα περισσότερα έντυπα της εποχής αναφέρονταν ως Ολυμπιακοί Αγώνες. Στους νικητές δόθηκαν μετάλλια που όμως δεν καταμετρώνται επίσημα από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Σε αντίθεση με τους αγώνες του 1900, 1904 και 1908, οι Μεσοολυμπιακοί αγώνες, στέφθηκαν με μεγάλη επιτυχία, γεγονός που αποδίδεται τόσο στη μικρή χρονική τους διάρκεια, όσο και στο ότι δεν οργανώθηκαν παράλληλα με κάποια από τις Παγκόσμιες Εκθέσεις.

Επρόκειτο για ένα βραχύβιο θεσμό που προέκυψε μετά από αίτημα της Ελλάδας να διοργανώνονται μόνιμα αγώνες στην Αθήνα, στο μεσοδιάστημα δύο διαδοχικών Ολυμπιακών διοργανώσεων. Το αίτημα ακολούθησε την αρνητική κατάληξη της προσπάθειας για μόνιμη τέλεση των Μεσολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα. Οι πρώτοι Μεσοολυμπιακοί Αγώνες είχαν προγραμματιστεί το 1901 από τη ΔΟΕ με σκοπό να διεξάγονται ανάμεσα στις Ολυμπιάδες. Αυτός ήταν ένας συμβιβασμός της ΔΟΕ μετά τη μεγάλη επιτυχία των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Πιέρ ντε Κουμπερτέν όμως ήταν αντίθετος με τη μόνιμη τέλεσή τους.

Με το τέλος όμως των Αγώνων του Παρισίου που επισκιάστηκαν από την Παγκόσμια Έκθεση, η ΔΟΕ υποστήριξε αυτή την ιδέα των Μεσολυμπιάδων. Οι Αγώνες θα ονομάζονταν Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες και η διαφορά του με τις επίσημες Ολυμπιάδες θα ήταν η χώρα τέλεσης. Οι πρώτοι πάντα στην Ελλάδα, οι δεύτεροι κάθε τέσσερα χρόνια σε διαφορετικές πόλεις σύμφωνα με την ιδέα του Κουμπερτέν. Το 1902 όμως ήταν πολύ κοντά και οι δυσκολίες που προέκυψαν, οδήγησαν τους διοργανωτές και τη ΔΟΕ να τους μεταφέρουν το 1906. 

Η Μεσολυμπιάδα του 1906 διήρκησε 11 μέρες με τη συμμετοχή 884 αθλητών από 20 χώρες. Για πρώτη φορά οι αθλητές που έπαιρναν μέρος ήταν εγγεγραμμένοι μέσω των εθνικών ολυμπιακών επιτροπών. Στην τελετή έναρξης, η είσοδος των αθλητών έγινε υπό τη σημαία κάθε χώρας ενώ στην τελετή λήξης έγινε για πρώτη φορά έπαρση της σημαίας για τους νικητές. Οι αθλητές διέμεναν στο Ζάππειο, που αποτέλεσε τον πρόγονο του Ολυμπιακού Χωριού.

Στην περιοχή πλέον, έχουν προστεθεί και τα γύψινα προπύλαια του Καλλιμάρμαρου Σταδίου, τα οποία και αυτά έπειτα από μερικά χρόνια και την κατακραυγή του κόσμου, θα κατεδαφιστούν.

Πέρα από τον ενθουσιασμό του κόσμου με την εσωτερική εντυπωσιακή προβολή, υπήρχαν εξ αρχής και αρκετές φωνές αντίδρασης, δεδομένου του όγκου του και της μη συμφωνίας της κατασκευής με το ευρύτερο περιβάλλον. Ήδη μόλις άρχισαν να κυκλοφορούν οι πρώτες φήμες για την κατεδάφιση του, το 1905, αρκετές εφημερίδες εξέφρασαν την ικανοποίηση τους.

Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ μάλιστα το απεκάλεσε και "ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ'. 

Τελικά το κτίριο κατεδαφίστηκε τον Φεβρουάριο του 1914 με απόφαση ο χώρος να μείνει ανοιχτός για πάρκο και πλατεία.

Πλέον το μόνο που έμεινε να το θυμίζει είναι οι φωτογραφίες της εποχής:

_______________________________________________________________________

Έρευνα*:

Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές φωτογραφιών:

Martin Baldwin-Edwards 

https://www.flickr.com/photos/athens_greece/

Πηγές κειμένων:

1. http://www.eleftheria.gr/m/195789-νικόλαος-θων-1848-1906.html

2. https://lamiakos-typos.gr/sites/default/files/field/file/article/06_4.pdf 

3. http://www.panoramaonview.org/history

4. http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html

5. wikipedia 

* το άρθρο επικαιροποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2020, όσον αφορά την χρονολογία κατεδάφισης του Πανοράματος. Στην αρχική έκδοση του άρθρου είχαμε γράψει ως χρόνο κατεδάφισης του το 1915 (ήδη σε αντίθεση με πληθώρα άρθρων που λανθασμένα δυστυχώς γράφουν ως έτος κατεδάφισης το 1921). Κατόπιν νέας έρευνας στην οποία μας βοήθησε ο αθόρυβος φίλος μας Lino Ventura στάθηκε δυνατόν να τεκμηριώσουμε με ακρίβεια ημερών την τελική ημερομηνία κατεδάφισης του, τον Φεβρουάριο του 1914 δηλαδή.