Τα ρεύματα σε σχέση με το Τοπίο και το Φυσικό περιβάλλον // Άρθρο του Ομότιμου Καθ. του Ε.Μ.Π. κ.Κώστα Κασσιού

Τα ρεύματα σε σχέση με το Τοπίο και το Φυσικό περιβάλλον.
(Streams in relation to Landscape and Natural Environment)

Άρθρο του Ομότιμου Καθ. του Ε.Μ.Π. κ.Κώστα Κασσιού

Εισαγωγή Γεωμυθικής 

Με τον κύριο Κασσιό γνωριζόμαστε από τα χρόνια που ήμασταν φοιτητές στο Πολυτεχνείο και τον είχαμε καθηγητή στα Περιβαλλοντικά μαθήματα και υπεύθυνο του Τομέα Φυσικής Γεωγραφίας και Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Σήμερα έχουμε την χαρά και την τιμή να φιλοξενούμε άρθρο του, το οποίο αν και έχει γραφτεί πολλά χρόνια πριν, παραμένει πάντα επίκαιρο. Ελπίζουμε την οπτική του και τις ευαισθησίες του να τις υιοθετήσουν και οι σύγχρονοι μελετητές των ρευμάτων, όπως πολύ χαρακτηριστικά διορθώνει όλους εμάς όταν μιλάμε για τα... ρέματα.

Περίληψη

Τα ρεύματα εκτός της πολλαπλής υδρολογικής σημασίας τους και του τρόπου ρύθμισης των ποικίλων απορροών, έχουν τεράστια αισθητική και οικολογική σημασία.

Αποτελούν ένα από τα ευρύτερα στοιχεία του τοπίου "γραμμή" που η παρουσία και ο τονισμός τους αναδεικνύουν το ανάγλυφο και προσδίδουν ποικιλότητα στην φυσιογραφία του χώρου. Ακόμα με τις ειδικές σταθμικές συνθήκες τους, συνδέουν τα διάφορα ενδιαιτήματα (habitats) και ενισχύουν την διακίνηση της άγριας πανίδας.

Με την ειδική τοποκλιματική και μικροκλιματική συμπεριφορά τους συντηρούν μια μεγάλη βιοποικιλότητα, ενώ συνιστούν φυσικές αντιπυρικές ζώνες. Η ορθολογική διαχείρισή τους απαιτεί σύνταξη Εθνικού Μητρώου Ρευμάτωv και συνολική αντιμετώπιση στη διευθέτησή τους ως ενιαίου συστήματος με σκοπό να αποτελέσουν ένα εθνικό σύστημα φυσικών - οικολογικών διαδρόμων για πολλαπλή υδρολογική, αισθητική, οικολογική χρήση και αναψυχής του πληθυσμού.

Summary

Streams, torrents and rivers compose the hydrological network for the run off waters. Their multiple hydrological role is well recognised. However they play an important role on forming as "linear systems" the physiography, earth's surface.

Aesthetically, are very dominant landscape elements (linear) and through their special environment and microclimate are connecting habitats for the wildlife. Α "National Stream Archive" is needed to be organised, in order their management to be on a regional basis, creating by this way "national enviromental corridors", which will contribute to the country's hydrology, improνe relief's aesthetics, help ecological restoration and contribute to public recreation and enjoyment.

Εισαγωγή

Η πολλαπλή σημασία και ο ρόλος των ρευμάτων στο φυσικό σύστημα είναι σε όλους μας γνωστή. Αποτελούν τους φυσικούς απαγωγείς των επιφανειακών νερών του χερσαίου γήινου χώρου και τα κατευθύνουν στους ποικίλους αποδέκτες (ανοιχτούς ή κλειστούς). Οι τρόποι δημιουργίας των ρευμάτων, η πυκνότητα τους, η συχνότητα και η σχηματική διάταξή τους στο χώρο αποτελούν αντικείμενα μελέτης και σπουδής τόσο των υδραυλικών όσο και των υδρολόγων και γεωμορφολόγων.

Στην παρούσα εργασία θα μας απασχολήσουν τα ρεύματα ως  στοιχεία του φυσικού χώρου και θα διερευνηθεί η σημασία και ο ρόλος τους σε δυο μεγάλες ενότητες. Η μία είναι να δούμε τα ρεύματα ως "στοιχεία του τοπίου" και κατ επέκταση τη συμβολή και την αξία τους, δηλαδή την ποιοτική τους σημασία και συμμετοχή, στην φυσιογραφία του χώρου.

Η άλλη είναι να εξετάσουμε τα ρεύματα ως ειδικά ενδιαιτήματα (habitats) χλωρίδας και πανίδας αλλά και ως φυσικούς διαδρόμους (natural corridors) με ειδικές σταθμικές συνθήκες, λόγω ειδικού τοποκλίματος (Lewis '64). Βέβαια κινούμενοι μέσα σε γενικές παραδοχές και διαπιστώσεις δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε τη χωροταξική ιδιαιτερότητα που μπορεί να παρουσιάζουν τα ρεύματα για κάθε περίπτωση, που θα πρέπει να εξετάζεται και να  ερευνάται μεμονωμένα αλλά και σε συσχετισμό και με το σύστημα που τα παρήγαγε και τα συντηρεί.

Tα ρεύματα σε σχέση με το τοπίο

Σε κάθε φυσικό, ανθρωπογενές ή μικτό τοπίο (Κασσιός '75, Κασσιός '89) διακρίνουμε ορισμένα χαρακτηριστικά, στοιχεία και μεταβλητές που συντιθέμενα μας παράγουν ένα αποτέλεσμα, που το προσλαμβάνουμε ως οπτική εμπειρία. Αν απομονωθούν τα κυρίαρχα στοιχεία που ανευρίσκονται σε κάθε τοπίο, ιεραρχούμενα από πλευράς σπουδαιότητας, αυτά που δημιουργούν τον Χαρακτήρα ενός τοπίου είναι: 

- η Μορφή (φόρμα), 

- η Γραμμή, 

- το Χρώμα και 

- η Υφή 

(USDA '73, Κασσιός '89), χωρίς βέβαια να αγνοούνται και άλλο στοιχεία με μικρότερη σημασία όπως:

- η κλίμακα και 

- ο χώρος (διάστημα) 

(Smardon 79).

Παρατηρείται λοιπόν ότι σε κάθε τοπίο, τα ρεύματα, οι δρόμοι, ή οι θέσεις διαχωρισμού ξηράς και νερού, ανταποκρίνονται στο ισχυρό οπτικό στοιχείο αυτό της "γραμμής". Αναζητώντας και εκτιμώντας τη σπουδαιότητα της "γραμμής" ως στοιχείον του τοπίου διαπιστώνεται από έρευνες, (Steinitz '79, Palmer '78) ότι τα ρεύματα ως γραμμικά τοπιακά - χωρικά στοιχεία είναι από τα ευκολότερα στοιχεία να τα ακολουθήσουμε οπτικά, δεδομένου ότι έχουν κατεύθυνση (direction) αλλά και θέση (Smardon '79).

Η παρουσία των ρευμάτων στο χώρο προσδίδει στην φυσιογραφία μία "ποικιλότητα" που τα άλλα στοιχεία, χρώμα και υφή, την συνακολουθούν (Κασσιός '89). Αναγνωρίζοντας κατ' αρχήν τη σημαντική ποιοτική αξία των ρευμάτων στο τοπίο θα πρέπει να εξετάσουμε τους τρόπους διαχείρισής τους, προκειμένου να διατηρήσουμε και να βελτιώσουμε  την τοπιακή τους αξία και συμβολή.

Σε αντίθεση με την επιδίωξη και φιλοδοξία κάθε Υδρολόγου και Υδραυλικού Μηχανικού να μειώσει την κλίση αντισταθμίσεως των ρευμάτων και βαθμιαία να τα οδηγήσει στην απόσβεση, ο Αρχιτέκτων Τοπίου θεωρεί και θέλει τη γραμμική παρουσία των ρευμάτων στο σχεδιασμό  του χώρου.

Με τη διαχείριση των ρευμάτων ο Αρχιτέκτων Τοπίου επιδιώκει στη γραμμική αυτή ενότητα, μέσα από παρεμβάσεις όπως είναι οι επιλεγμένες φυτεύσεις, διευθετήσεις πρανών, συνδέσεις με την υδρολογική τους λεκάνη κλπ, να αναδείξει το πλέον ισχυρό οπτικό στοιχείο στο χώρο, που είναι η "μορφή" δηλαδή το ανάγλυφο.

Χωρίς την παρουσία των ρευμάτων στο μεγάλο-τοπίο, ο χώρος εμφανίζεται οπτικά αδιάφορος ή μονότονος. Τα ρεύματα με τη γραμμική τους παρουσία συνιστούν ένα "διαχειριστικό στοιχείο" και συνδυαζόμενα με τις κλίσεις και την επικάλυψη τους επιφανειακά με βλάστηση, παράγουν αυτό που ονομάζεται "χαρακτήρας του τοπίου".

Αν η επιφάνεια στερείται βλαστήσεως ή συντίθεται από ποώδη ή θαμνώδη βλάστηση, τα ρεύματα γίνονται οπτικά αναγνώσιμα στο χώρο με τη δημιουργούμενη "υφή" λόγω των ειδικών τοπικών περιβαλλοντικών - σταθμικών συνθηκών που δημιουργούνται και έχουμε μία διαφοροποιημένη χρωματικά, με διάφορης υφής βλάστηση, που δημιουργεί μία οπτική ποικιλότητα στο χώρο.

Έρευνες έδειξαν ότι τα τοπία με τη μεγαλύτερη οπτική ποικιλότητα που όμως παρουσιάζουν μία "συνέχεια" είναι μεγαλύτερης αξίας (value) από τα αντίστοιχα με μικρότερη ή χωρίς ποικιλότητα (PaJmer '78). Σε τεχνητές παρεμβάσεις και ειδικότερα σε εκτεταμένα προγράμματα δασώσεων και αναδασώσεων, τα ρεύματα ως ισχυρά οπτικά τοπιακά στοιχεία, θα πρέπει να τυγχάνουν ειδικής μελέτης και ειδικής επιλογής της βλαστήσεως. Προκειμένου δε το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα των παρεμβάσεων να έχει την αξία του, θα πρέπει να μελετώνται τα ρεύματα μιας περιοχής συνολικά ως σύστημα απορροής της υδρολογικής λεκάνης και να διατηρείται η απορροική υφή του υδρογραφικού δικτύου. Δηλαδή απλά θα πρέπει η παρέμβαση, (πχ αναδάσωση) να γίνεται συστηματικά και συνολικά για όλους τoυς κλάδους απορροής (1ης, 2ης, 3ης κατηγορίας κατά Horton) ώστε το αναμενόμενο οπτικό αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται στο ανάγλυφο (φυσιογραφία) τοu χώρου και όχι μεμονωμένα και αποσπασματικά, οπότε δρα αρνητικά ως οπτική αισθητική παρέμβαση στο τοπίο.

Είναι λοιπόν σκόπιμο, όπως άλλωστε αυτό έγινε και για τις Β-ΒΑ υπώρειες του Υμηττού κατά το αναδασωτικό πρόγραμμα 1979 - 1984 του Υπουργείου Γεωργίας, να διακριθούν οι υδρολογικές υπολεκάνες και εκεί να τονισθεί η παρουσία των ρευμάτων.

Αποτελούν λοιπόν τα ρεύματα πολύτιμα τοπιολογικά στοιχεία που βελτιώνουν την αισθητική του χώρου και προσδιορίζουν το ανάγλυφο, ιδιαίτερα στα ορεινά τμήματα τους, όπου οι κλίσεις είναι εντονότερες και σαφώς αποτελούν για τους κατοίκους των γειτνιαζόντων αστικών χώρων, μεγάλης αξίας τοπιακά σύνολα.

Τα ρεύματα σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον

Τα ρεύματα συνιστούν "δυναμικά στοιχεία" του φυσικού περιβάλλοντος. Αντικατοπτρίζουν, στην πλειοψηφία τους, την φυσική  κατάσταση του περιβάλλοντος και αποδίδουν,  με την συμπεριφορά τους σε πλημμυρικές συνθήκες, το βαθμό των ανθρωπίνων παρεμβάσεων στον χώρο. Η γεωλογία μιας περιοχής, η φυτοκάλυψη, οι συνθήκες αναγλύφου, αναγνωρίζονται άμεσα από την πυκνότητα, συχνότητα και φύση των ρευμάτων (Way '73).

Είναι βασική η τεχνολογία πρώτης μακροσκοπικής αναγνώρισης των πετρωμάτων μιας περιοχής από αεροφωτογραφίες, φωτοερμηνεύοντας τα συστήματα αποστράγγισης μιας λεκάνης απορροής (δενδροειδή, δικτυωτά, παράλληλα, ακτινωτά κλπ) (Way '73, Αστεριάδης '84, Κασσιός '92). Γενικώς η παρουσία ρευμάτων στο χώρο υποδηλώνει και την ύπαρξη διαβρωτικών φαινομένων, με εξαίρεση τα ρεύματα που έχουν τεκτονική προέλευση (Χριστόπουλος '63).

Δημιουργός και συντηρητής των ρευμάτων, αυτό που ανασκάπτει το έδαφος και πλάθει τις εκβαθύνσεις, είναι το νερό. Το νερό, που όταν προσπίπτει στην επιφάνεια του εδάφους αρχίζει με τη συσσωμάτωση των σταγόνων να ρέει προς τα κατάντι και που ανάλογα των κλίσεων και των πετρωμάτων, διαμορφώνεται σε ποικίλα σχήματα απορροής (Αστεριάδης '84, Κασσιός '92).

Η παρουσία βλάστησης (είδος, πυκνότητα, έκταση) στην επιφάνεια που προσπίπτει η βροχή, είναι εκείνη που μειώνει τους κινδύνους απόπλυσης των εδαφών και μειώνει τη διάβρωση και συνεπώς την δημιουργία των ρευμάτων.

Αντίστροφα, ο περιορισμός της δράσης των ρευμάτων, εκτός των άλλων τεχνητών παρεμβάσεων με φράγματα, σταθεροποιήσεις πρανών, εγκοιτώσεις κλπ., μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικά με την φυτοκάλυψη της λεκάνης απορροής ή και των πρανών των ρευμάτων.

Στη χώρα μας με το έντονο χειμαρρικό φαινόμενο - περισσότεροι από 3.000 είναι οι ενεργοί χείμαρροι (Κωτούλας 1990) - που συνεχώς επιδεινώνεται κάθε χρόνο με τις εκτεταμμένες πυρκαϊές δασών και δασικών εκτάσεων, μόνον εκτεταμένες προστατευτικές αναδασώσεις, είναι εκείνες που μπορούν να αναστείλουν τη διαβρωτική δράση των χειμάρρων αυτών.

Ρεύματα που προέρχονται από γυμνές, βλαστήσεως, υδρολογικές λεκάνες στο ορεινό τμήμα τους και που στη διαδρομή τους διέρχονται από έντονα δομημένους αστικούς χώρους, όπου δεν υφίσταται καμία προσρόφηση του νερού, γίνονται στις πλημμυρικές συνθήκες, θανατηφόρα. Η Αττική έχει αυτό το θλιβερό προνόμιο σε ετήσια σχεδόν βάση.

Εν τούτοις όμως, όπως προαναφέρθηκε, τα ρεύματα και ιδιαίτερα τα τμήματά τους στον ορεινό χώρο αλλά και αυτά στον πεδινό, εφ'όσον δεν διέρχονται από εγκιβωτισμένα ή καλυμμένα αστικά τμήματα μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς "περιβαλλοντικούς διαδρόμους" (Environmental Corridors).

Ο Phil Lewis, το 1964 μελετώντας συνολικά το σύστημα απορροής για όλη την πολιτεία του Wisconsin, ανέπτυξε το γνωστό πλέον "σύστημα περιβαλλοντικών διαδρόμων". Με την διασύνδεση όλων των υδάτινων δικτύων που παρουσιάζουν και οικολογικές ιδιαιτερότητες μέσα από νομικές δεσμεύσεις και τεχνικές παρεμβάσεις, επέτυχε αφενός μεν την οικολογική τους προστασία και αφετέρου την ανάπτυξη διαδρόμων οικολογικών που σήμερα αποτελούν πηγή προσόδου και οικοτουρισμού.

Προς την ίδια κατεύθυνση δηλαδή της ανάδειξης των ρευμάτων ως οικολογικών ζωνών, κινήθηκαν αργότερα ο Jan McHarg με την τεχνική των επικαλύψεων (overlay), πρόδρομο των G.Ι.S., μέσα από το γνωστό του βιβλίο "Design with Nature" (1969), όσο και μία σειρά άλλων ειδικών όπως ο Steinitz (1979) κ.α.

Τα ρεύματα λοιπόv με τις ειδικές σταθμικές συνθήκες που δημιουργούνται σε αυτά, αποτελούν μοναδικούς γραμμικούς, οικολογικούς διαδρόμους. Έχουμε λοιπόν μία οικολογική μορφή προστασίας ενδιαιτημάτων, ιδιαίτερα όταν τα ρεύματα είναι συνεχούς ροής (ποταμοί), αλλά και σε αυτά περιοδικής ροής, όπου παρατηρείται μία αυξημένη βιοποικιλότητα (Hendrix '94).

Αξίες ρευμάτων

Είναι χρήσιμο να επιχειρηθεί μία σύντομη αναφορά στον περιβαλλοντικό ρόλο και στις λειτουργίες που τα ρεύματα μπορούν να διαδραματίσουν στο χώρο, προκειμένου να καταδειχθεί και η μεγάλη τους σημασία και ο ρόλος στο φυσικό περιβάλλον.

Έτσι τα ρεύματα:

1. Αποτελούν, μαζί με το άμεσο περιβάλλον τους, τον χώρο διακίνησης των ειδών της πανίδας μιας περιοχής, από το ένα ενδιαίτημα (habitat) στο άλλο, και που διαφορετικά θα ήταν αυτά τα ενδιαιτήματα αποκομμένα.

2. Στον άνω ρου τους (ορεινό) τμήμα όσο και στο κάτω πεδινό αναπτύσσουν μια μεγάλη ποικιλότητα βλαστήσεως και οικοσυστημάτων που αποτελούν ιδιαίτερο χώρο φωλεασμού και αναπαραγωγής πτητικής πανίδος. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε την μεγάλη καταστροφή που έχουμε επιφέρει στα πεδινά τμήματα της χώρας, όπου στα διάφορα υδρορεύματα, από την εντατική γεωργική εκμετάλλευση, εκχερσώθηκε όλη η δενδρώδης και θαμνώδης υδρόφιλη βλάστηση. Συνέπεια αυτού είναι να έχουν εκλείψει οι χώροι φωλεασμού πτηνών, λίαν χρησίμων στη γεωργία και ταυτόχρονα το γεωργικό τοπίο να έχει γίνει μονότονο και αδιάφορο (Hendrix '94).

3. Γίνονται οι αποδέκτες των νερών της απορροής και συμβάλλουν, εφόσον υπάρχει και η ανάλογη βλάστηση, στον εμπλουτισμό των υδροφορέων και ενισχύουν τις πηγές.

4. Συνιστούν θαυμάσιες γραμμικές διαδρομές για αναψυχή, για οικολογική εκπαίδευση, γίνονται συχνά χώροι ηρεμίας, ενώ ενισχύουν την αισθητική του τοπίου όπως προαναφέρθηκε (Smardon '79).

5. Λόγω των ειδικών "σταθμικών" συνθηκών που δημιουργούνται και της διαφοροποιημένης βλάστησης, από τον ευρύτερο χώρο, συνιστούν φυσικά εμπόδια για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, λόγω αλλαγής συμπεριφοράς και ενεργούν ως αντιπυρικές ζώνες.

6. Στους αστικούς ιδιαίτερα χώρους, τα ρεύματα ενεργούν ως οι κύριοι αποδέκτες των πλημμυρικών νερών. Είναι γνωστά τα θλιβερά αποτελέσματα, ιδιαίτερα στην Αττική, όταν αυτές τις παροχετευτικές διόδους τις επικαλύπτουμε ή τις αποφράσουμε. Συχνά, στους αστικούς χώρους τα ρεύματα και ιδιαίτερα τα πρανή τους, διαμορφούμενα κατάλληλα και κυρίως με φυτοκομικές παρεμβάσεις, συνιστούν μοναδικά γραμμικά πάρκα όπου πέραν της αναψυχής και εκπαίδευσης των κατοίκων, ενισχύουν την πανίδα και δημιουργούν ειδικές συνθήκες τοποκλίματος, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Ακόμα γίνονται οι δίοδοι προσαγωγής ρευμάτων αέρα από τα ανάντι και ενισχύουν τη βελτίωση των συνθηκών ανανέωσης του αέρα στους αστικούς χώρους.

7. Αυτά τα ρεύματα συνεχούς ροής (ποταμοί, ποταμοχείμαρροι), διερχόμενα μέσα από αστικούς χώρους, συνιστούν μοναδικά αισθητικά, λειτουργικά και οικονομικά στοιχεία, που καθιστούν τις πόλεις, να αποκτούν ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα. Είναι γνωστό ότι στον ευρωπαϊκό χώρο το πλείστον των πόλεων αναπτύχθηκαν στις διαδρομές των μεγάλων υδρορευμάτων.

Θα μπορούσε να συνεχίσει κανείς απαριθμώντας μία σειρά πλεονεκτημάτων και αξιών που τα ρεύματα προσφέρουν στο φυσικό αλλά και αστικό περιβάλλον, με τη δράση και παρουσία τους. Εν τουτοις, θα πρέπει να τονισθεί ότι τα ρεύματα προσφέρουν πλεονεκτήματα και ανορθώνουν το φυσικό περιβάλλον, όταν αυτά διαχειρίζονται ανάλογα και με τη δέουσα προσοχή και σπουδή.

Δυστυχώς στον τόπο μας, η έλλειψη συνολικής αντιμετώπισης και διαχείρισης των ρευμάτων, σε χωροταξικό επίπεδο και όχι μόνο περιπτωσιακά και αποσπασματικά έχει επισωρεύσει πολλά δεινά. Τμήματα μάλιστα των ρευμάτων που "έχουν την ατυχία" να διέρχονται από αστικούς χώρους, διαχειρίζονται ως χώροι υποδοχής απορριμάτων, επικαλύπτονται ή συνιστούν εστίες μόλυνσης. Έτσι σε περιόδους πλημμυρών  γίνονται τα τμήματα αυτά των ρευμάτων, επικίνδυνα και αιτίες καταστροφών. Τον υπόλοιπο δε χρόνο, αποτελούν αρνητικά στοιχεία για τους αστικούς χώρους.

Συμπεράσματα

Η μακρά, πικρή εμπειρία των ανοχύρωτων ελληνικών πόλεων από τα νερά των απορροών, πρέπει να μας έχει διδάξει για τη σπουδαιότητα και το ρόλο των ρευμάτων. 

Απαιτείται μία άμεση και ενιαία διαχείριση των ρευμάτων σε τοπικό επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο επιβάλλεται η ανάπτυξη ενός Εθνικού Συστήματος Διαχείρισης ρευμάτων, όπου θα προτείνονται - γενικές παρεμβάσεις όπως π.χ. προστατευτικές αναδασώσεις και φυτοκομικά έργα για τα ανάντι, ενώ στα κατάντι θα πρέπει να συντηρούνται και να διατηρούνται τα ρεύματα, ως θετικά στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος με αισθητική, οικολογική και οικονομική αξία.

Είμαστε η χώρα που ακόμα δεν έχουμε συστηματικά καταγράψει, εκτιμήσει και καθορίσει τους κανόνες διαχείρισης και ανάδειξης των ρευμάτων απορροής, μέσα από  ένα Εθνικό Μητρώο Ρευμάτων και είμαστε η χώρα που κάθε χρόνο στέλνει στη θάλασσα αβίαστα, εκατομμύρια κυβικά μέτρα παραγωγικού εδάφους, όταν για την προάσπιση "μιας σπιθαμής εθνικού εδάφους", θα κληθούμε να πολεμήσουμε.

Δεν θα πρέπει να αγνοούμε την ευαισθησία τωv Αρχαίων Ελλήνων προς τα ρεύματα όπου τα ήθελαν σαν τόπο κατοικίας των Νυμφών, των Δρυάδων και των Μουσών, ενώ για τους νεώτερους ποιητές, μουσικούς και ζωγράφους τα ρεύματα με τα νερά, τη βλάστηση και την πανίδα τους, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.

Η Αθήνα από τον Ιλισσό

Γκραβούρα του R.Brandard του 1840

Σε μας ανήκει πλέον η ευθύνη αλλά και η υποχρέωση να ξαναφέρουμε τη φύση μέσα στα ρεύματα. Έτσι που αντί των καταπατήσεων, "των μπαζωμάτων" και των κάθε λογής απορριμάτων να ξαναφτιάξουμε εκεί τα φυσικά ενδιαιτήματα, (habitats) για να ξανακουστεί στο σούρουπο το κελάδημα των αηδονιών, που τόσο το έχει ανάγκη σήμερα ο άνθρωπος στο κατώφλι του 21ου αιώνα.

+Κώστας Λ. Κασσιός

Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π.

Τομέα Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού

Εργαστήριο Φυσικής Γεωγραφίας & Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

Αρχιτέκτων Τοπίου, Δασολόγος

___________________________________________________________________________________

Βιβλιογραφία

- Αστεριάδης Γ., 1984, Στοιχεία Φυσικής Γεωγραφίας, A.Π.Θ., Θεσσαλονίκη

- Hendrix W., (ed.) 1994, Riνers as greenways. Proceedings LaLup session ASLA, Texas

- Κασσιός Κ., 1975, Προσαρμογή αντιπυρικών έργων στις Αισθητικές απαιτήσεις του Τοπίου. Ανακ. ΙΔΒ-Τόμος 11 (2), Υπ. Γεωργίας

- Κασσιός Κ., 1989, Ανάλυση και εκτίμηση Τοπίου. "Αττικό Τοπίο και Περιβάλλον". Υπ. Πολιτισμού σελ. 270-277

- Κασσιός Κ., 1992, Σημειώσεις Φυσικής Γεωγραφίας και Περιβάλλοντος Ε.Μ.Π. - παραδόσεις

- Κωτούλας Δ., 1990, Το χειμαρρικό πρόβλημα της Ελλάδας. Συνέδριο Δασολόγων, Λαμία

- Lewis P.H.jr, 1964, Quality Corridors for Wisconsin. Land Architecture 54 (2): 100 - 107

- Mc Harg I.L., 1969, Design with Nature, Doublday/Natural History Press, Garden City Ν.Υ

- Palmer J., 1978 An investigation of the Conceptual Landscape classification: Priorities for Env. Design Research. Washington D.C. EDRA lnc.

- Smardon R., 1979, Prototype Visual Impact Assessment Manual, USDA PSW-62

- Smith D,S et.d., 1993, Ecology of Greenways Univ. of Minnesota Press

- Steinitz C., 1979, Predicting the visual quality impacts of DeveJopment: Α simulation of alternative policies: National Conference Applied Techniques for Analysis and Management of Visual Resources, Incline Vil. Nevada

- Way D., 1973, Terrain analysis - Α guide to site selection using Aerial photographic Inerpretation, Dowden­ Hutchinson and Ross inc.

-Χριστοπούλου Κ., 1963, Τεχνική Υδρολογία. Παν. Θεσ/νίκης, εκδόσεις Θεσ/νίκη