Οι 9 τελευταίοι αυτόχθονες βασιλιάδες των Γκουάντσες, του πληθυσμού που υπόταξαν οι Ισπανοί στο νησί της Τενερίφης, στα Κανάρια Νησιά, κατά την διάρκεια του 15ου αιώνα και οι αγώνες τους για την ελευθερία.
Εισαγωγή
Η Ισπανική εισβολή στα Κανάρια νησιά ξεκίνησε το 1402. Πρώτα έπεσε το νησί του Λανζαρότε (Lanzarote) και έπειτα η νήσος Φουέρτεβεντούρα (Fuerteventura). Ακολούθησε το νησί Ελ Ιέρο (El Hierro), έπειτα η νήσος Γκομέρα (La Gomera), στην συνέχεια, το νησί Γκραν Κανάρια (Gran Canaria), έπειτα ήρθε η σειρά της νήσου Λα Πάλμα (La Palma) και τελευταία το 1496 η νήσος Τενερίφη (Tenerife). Η Τενερίφη δεν έπεσε τυχαία τελευταία. Προέβαλε την σθεναρότερη αντίσταση και κατ επέκταση δέχτηκε την πιο ισχυρή επίθεση από τους κατακτητές Ισπανούς. Το νησί ήταν το πλέον οργανωμένο σε όλα τα Κανάρια, χωρισμένο σε 9 παραλιακές επαρχίες, με το κεντρικό τμήμα του, το ιερό βουνό - ηφαίστειο Τάιντε (Teide) των αυτοχθόνων Γκουάντσες (Guanches) να αποτελεί κοινό κτήμα για όλους. Κάθε επαρχία (menceyato) είχε και τον τοπικό "βασιλέα" της, όπου στην τοπική διάλεκτο ονομαζόταν mencey. Στο παρόν άρθρο θα γνωρίσουμε αυτούς τους 9 menceys που η ιστορική μνήμη διέσωσε τις ιστορίες τους και οι σύγχρονοι Κανάριοι τίμησαν με την ανέγερση 9 αγαλμάτων τους στην κεντρική πλατεία της πόλης Candelaria, τιμώντας με αυτόν τον τρόπο στο πρόσωπο τους όλους τους προγόνους τους και θυμίζοντας σε όλους μας, ότι η μάχη για την ελευθερία είναι καθήκον μας παντού και πάντα.
Τα Νησιά των Μακάρων
Εφτά ηφαιστειογενή νησιά συνθέτουν το σύμπλεγμα των Κανάριων Νήσων, τμήμα του ευρύτερου συμπλέγματος των Νήσων των Μακάρων (Μακαρονήσια). Η Μακαρονησία είναι περιοχή του βορείου Ατλαντικού Ωκεανού, ανοιχτά των ακτών της Ευρώπης και της Αφρικής. Τα νησιά της Μακαρονησίας ανήκουν σε 3 χώρες: Ισπανία (Κανάρια Νησιά), Πορτογαλία (Αζόρες, Μαδέρα) και Πράσινο Ακρωτήριο. Η ονομασία Μακαρονησία προέρχεται από τις Νήσους των Μακάρων, κατά την αρχαία ελληνική μυθολογία νησιά πέρα από τις Ηράκλειες στήλες (στενά του Γιβραλτάρ) στα οποία μετέβαιναν οι ψυχές των ηρώων και άλλων επιφανών αντρών μετά τον θάνατο τους. Η γνώση της ύπαρξης τους λοιπόν μας σώζεται ήδη από τους Αρχαίους Έλληνες (Ησίοδος, Πίνδαρος, Στράβωνας κ.α.).
Η νήσος Τενερίφη
Το μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κανάριων Νήσων, είναι η Τενερίφη. Την εποχή της Ισπανικής εισβολής όπως είπαμε το νησί ήταν χωρισμένο σε 9 τοπικές επαρχίες (menceyatos). Αυτές ήταν οι εξής:
- Menceyato de Tacoronte
- Menceyato de Abona
- Menceyato de Güímar
- Menceyato de Taoro
- Menceyato de Anaga
- Menceyato de Adeje
- Menceyato de Icode
- Menceyato de Daute
- Menceyato de Tegueste
και ήταν χωρισμένες ως εξής:
Κάθε επαρχία είχε και τον τοπικό άρχοντα της ή αλλιώς Mencey οι οποίοι διοικούσαν ως εξής:
- Adjona, mencey του Menceyato του Abona
- Añaterve, mencey του Menceyato του Güímar
- Bencomo, mencey του Menceyato του Taoro
- Beneharo, mencey του Menceyato του Anaga
- Pelicar, mencey του Menceyato του Adeje
- Pelinor, mencey του Menceyato του Icode
- Romen, mencey του Menceyato του Daute
- Tegueste: mencey του Menceyato του Tegueste
Στις 13 Αυγούστου του 1993 έγιναν τα αποκαλυπτήρια των 9 χάλκινων αγαλμάτων τους στην πλατεία των Πατρόνων των Καναρίων (Plaza de la Patrona de Canarias), στην πόλη Candelaria της Τενερίφης, τα οποία φιλοτεχνήθηκαν από τον γλύπτη José Abad και τα οποία αντικατέστησαν προηγούμενα από ηφαιστειογενή πέτρωμα. Ας μάθουμε την ιστορία που κρύβουν λοιπόν.
1. Acaimo ή Acaymo, mencey της επαρχίας Tacoronte
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Πολεμική σύγκρουση
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Πολεμική σύγκρουση
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Acaimo τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Tacoronte.
Μαζί με τον mencey Tegueste και τον mencey Bencomo, σχημάτισαν κοινό μέτωπο αντίστασης κατά των Ισπανών εισβολέων, όπου πολέμησαν μέχρις εσχάτων.
Μαζί με τον mencey Tegueste και τον mencey Bencomo, σχημάτισαν κοινό μέτωπο αντίστασης κατά των Ισπανών εισβολέων, όπου πολέμησαν μέχρις εσχάτων.
2. Adjona ή Adxoña ή Atxoña, mencey της επαρχίας Abona
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Σύναψη ειρήνης
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Adjona τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Abona.
Ο Adjona υπέγραψε ειρήνη το 1490 με τον κυβερνήτη του Γκραν Κανάρια, Pedro de Vera, επικυρώνοντας τη συμφωνία με τον Alonso Fernández de Lugo το 1494 λίγο μετά την πρώτη άφιξη του, συνδέοντας το menceyato του με το σύμφωνο ειρήνης (bando de paces) κατά τη διάρκεια της κατάκτησης. Μετά από αυτό, ο Adjona μεταφέρθηκε στην Ισπανία από τον Lugo για να παρουσιαστεί στους καθολικούς μονάρχες μαζί με τους υπόλοιπους menceyes. Ως mencey του bando de paces, επέστρεψε στην Τενερίφη και ενσωματώθηκε στη νέα κοινωνία. Πέθανε πριν από το 1507.
Ο Adjona υπέγραψε ειρήνη το 1490 με τον κυβερνήτη του Γκραν Κανάρια, Pedro de Vera, επικυρώνοντας τη συμφωνία με τον Alonso Fernández de Lugo το 1494 λίγο μετά την πρώτη άφιξη του, συνδέοντας το menceyato του με το σύμφωνο ειρήνης (bando de paces) κατά τη διάρκεια της κατάκτησης. Μετά από αυτό, ο Adjona μεταφέρθηκε στην Ισπανία από τον Lugo για να παρουσιαστεί στους καθολικούς μονάρχες μαζί με τους υπόλοιπους menceyes. Ως mencey του bando de paces, επέστρεψε στην Τενερίφη και ενσωματώθηκε στη νέα κοινωνία. Πέθανε πριν από το 1507.
3. Añaterve, mencey της επαρχίας Güímar
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Σύναψη ειρήνης
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Añaterve τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Güímar.
Ο Añaterve, στην επικράτεια του οποίου είχε ξεκινήσει μια ιεραποστολή από τα μέσα του 15ου αιώνα ήταν ο πρώτος mencey που εντάχθηκε στο σύμφωνο ειρήνης με τους Ευρωπαίους. Η ειρηνευτική συμφωνία υπογράφηκε με τον κυβερνήτη του Γκραν Κανάρια, Pedro de Vera το 1490 και επικυρώθηκε με τον Alonso Fernández de Lugo το 1494 λίγο μετά την πρώτη άφιξη του στρατού του. Ο mencey του Güímar συνεργάστηκε ενεργά με τους κατακτητές, παρέχοντας βοηθητικά στρατεύματα και προμήθειες σε όλη την εκστρατεία. Μετά την τελική κατάκτηση το 1496, ο Añaterve μαζί με άλλους έξι menceyes, μεταφέρθηκε στην Ισπανία από τον Alonso Fernández de Lugo για να παρουσιαστεί στους καθολικούς μονάρχες. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Τενερίφη, για να ζήσει υπό την ισπανική κυριαρχία. Η μεταγενέστερη ιστορία του δεν είναι γνωστή.
4. Bencomo ή Benchomo, mencey της επαρχίας Taoro
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Πολεμική σύγκρουση, κύριος ηγέτης αντίστασης
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Bencomo (1438 - 1494) τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Taoro.
Ο Bencomo, ο πλέον ανυπότακτος mencey αγωνίστηκε μέχρι θανάτου για την ελευθερία. Με την άφιξη του de Lugo στο νησί συναντήθηκε μαζί του και άκουσε τους όρους του Ισπανού, με την βοήθεια του μεταφραστή Guillen Castellano. O de Lugo του είπε πως είχε έρθει ειρηνικά και ζητούσε μόνο να γίνουν οι Guanches Χριστιανοί και ο Bencomo να αναγνωρίσει τον Βασιλιά της Ισπανίας. O Bencomo του απάντησε πως τον δεχόταν και αυτός ειρηνικά, δεν κατανοούσε την απαίτηση του να γίνουν Χριστιανοί και δήλωσε προσβεβλημένος όσον αφορά την υποταγή σε έναν εισβολέα βασιλιά. Από τότε εξασφάλισε την οργή και το μίσος του de Lugo.
Η συνέχεια δόθηκε στην πρώτη μάχη του Acentejo (1494), όπου οι Guanches με τον Bencomo στην πρώτη γραμμή βγήκαν πανηγυρικά νικητές, ενάντια στους εισβολείς Καστιλιάνους και ο de Lugo γλύτωσε από θαύμα καθώς αντάλλαξε τα ρούχα του με έναν ντόπιο. Τον ντόπιο αυτόν τον κυνήγησαν οι άντρες του Bencomo και τον σκότωσαν επί τόπου.
Στην δεύτερη μάχη, τον Νοέμβριο του 1494, γνωστή ως μάχη του Aguere ή μάχη του San Cristóbal de La Laguna, 5000 Guanches με τόξα και βέλη αντιμετώπισαν 1200 Ισπανούς πεζικάριους με 70 Ισπανούς Ιππότες, στους οποίους είχαν προστεθεί και 600 περίπου ντόπιοι στρατιώτες. Η μάχη οδήγησε στον θάνατο του Bencomo ο οποίος πάλεψε, όπως σώζεται, μέχρι τέλους με τα χέρια αντιμετωπίζοντας 7 Ισπανούς και τελικά τον σκότωσε ο αξιωματικός Buendia. Η μάχη έληξε με ισχυρή ήττα των Guanches και το νεκρό σώμα του Bencomo αποκεφαλίστηκε για παραδειγματισμό. Αρκετοί Gunaches τότε κατέφυγαν στα βουνά για σωτηρία και ελευθερία.
Στην δεύτερη μάχη του Acentejo, τον Δεκέμβριο του 1495, οι τελευταίοι ανυπότακτοι Guanches από όλα τα Κανάρια νησιά, υπό την ηγεσία του γιου του Bencomo, Bentor, πολέμησαν και έχασαν την ζωή τους αλλά όχι και την τιμή τους. Ο Bentor δεν πέθανε στην μάχη αλλά λίγο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1495, με μια τελετουργική αυτοκτονία πέφτοντας από τα βράχια κοντά σε μια περιοχή με το όνομα Tigaiga.
Όλα τα Κανάρια ήταν πλέον Ισπανική επαρχία.
5. Beneharo, mencey της επαρχίας Anaga
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Σύναψη ειρήνης
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Beneharo τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Anaga.
Ο Beneharo έκανε ειρήνη το 1492 με τον Lope de Salazar, ο οποίος είχε σταλεί από τον κυβερνήτη του Γκραν Κανάρια Francisco Maldonado. Μετά όμως από την χρήση πολλών Guanches της Anaga ως σκλάβους, ο mencey απέσυρε την υποστήριξή του στους Ισπανούς αν και μετά την άφιξη του Alonso Fernández de Lugo (1494), ανανέωσε την ειρήνη με τους Καστιλιάνους.
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Πολεμική σύγκρουση
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Pelicar τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Icode.
Ο Pelicar συντάχθηκε με τον βασιλιά του menceyato του Taoro, Bencomo, για να αποκρούσει την ισπανική εισβολή του 1494, δημιουργώντας στο menceyato του ακόμα και στρατόπεδα πολέμου. Ωστόσο, ορισμένοι ιστορικοί και ερευνητές, υποστηρίζουν ότι ο Pelicar δεν συμμάχησε με τον Bencomo, καθώς ήταν επιφυλακτικός των φιλοδοξιών αυτού και λειτούργησε με ξεχωριστή άμυνα. Μετά όμως από διαδοχικές ήττες και την απώλεια βασικών βασιλέων των Guanches (Bencomo, Tinguaro και Bentor), o mencey του Icode παραδόθηκε το 1496.
Ο Pelicar μεταφέρθηκε στο δικαστήριο των καθολικών μοναρχών από τον Alonso Fernández de Lugo μαζί με έξι άλλους menceys. Στο δικαστήριο, ο Pelicar πωλήθηκε ως σκλάβος στον βασιλικό μπάτλερ Pedro Patiño, ο οποίος έγινε κηδεμόνας του και αργότερα απελευθερώθηκε με βασιλική εντολή. Η τελική μοίρα του mencey, εκτός του ότι ενδεχομένως έζησε τις τελευταίες μέρες του στη Σεβίλλη ως ελεύθερος άνθρωπος, δεν είναι γνωστή.
7. Pelinor, mencey της επαρχίας Adeje
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Σύναψη ειρήνης
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Pelinor τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Adeje.
Παράλληλα με τους menceyes των επαρχιών Anaga, Abona και Güímar, ο Pelinor διαπραγματεύτηκε την ειρήνη γύρω στο 1490 με τον κυβερνήτη του Γκραν Κανάρια Pedro de Vera, επικυρώνοντας την με τον Alonso Fernández de Lugo στην αρχή της κατάκτησης του το 1494. Μόλις τερματίστηκε ο πόλεμος, ο Pelinor ήταν ο μόνος εν ζωή mencey που δεν μεταφέρθηκε στη Ιβηρική χερσόνησο για να παρουσιαστεί στους καθολικούς μονάρχες. Καθώς υποστήριζε ενεργά τους κατακτητές, ανταμείφθηκε αδρά με εκτάσεις και δικαιώματα επί της γης, καθώς δεν πάλεψε τις αδικίες που υπέστησαν οι πατριώτες του. Πέθανε γύρω στο 1505.
8. Romen, mencey της επαρχίας Daute
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Πολεμική σύγκρουση
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Romen τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Daute.
Κατά την άφιξη του Alonso Fernández de Lugo το 1494, ο Romen τάχθηκε ενάντια στους Ισπανούς. Μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι συμμάχησε με τον Bencomo ενάντια στην ισπανική εισβολή ενώ άλλοι ότι αμύνθηκε μόνος του. Η δεύτερη επιλογή έχει βάση καθώς η περιοχή του στην Νοτιοδυτική άκρη του νησιού της Τενερίφης ήταν ταυτόχρονα η πιο μακρινή και η πιο επικίνδυνη για τους κατακτητές, οι οποίοι είχαν ορμητήριο τις Ανατολικές ακτές. Υποτάχθηκε τελικά την άνοιξη του 1496 με την πράξη Paz de Los Realejos. Μετά την παράδοση, ο Romen οδηγήθηκε στην Ισπανία για να παρουσιαστεί στους καθολικούς μονάρχες. Το τέλος του είναι άγνωστο. Πιθανόν να δόθηκε ως δούλος ή απλά να αφέθηκε ελεύθερος, υπό επίβλεψη και μακριά από το νησί του.
9. Tegueste ή Tegueste II, mencey της επαρχίας Tegueste
Στάση κατά την εισβολή των Ισπανών: Πολεμική σύγκρουση
Στην προηγούμενη φωτογραφία φαίνεται το ολόσωμο χάλκινο άγαλμα του Tegueste τοποθετημένο πάνω σε ηφαιστειακό βράχο με την πλακέτα στο μπροστινό μέρος να αναφέρει το όνομα του βασιλέα. Με το κόκκινο βελάκι υποδηλώνεται η θέση, στο νησί της Τενερίφης, της επαρχίας Tegueste.
Ο Tegueste ήταν ένας από τους συμμάχους του Bencomo κατά την άφιξη των κατακτητών υπό τον έλεγχο του Alonso Fernández de Lugo, το 1494, συμμετέχοντας ενεργά στις διαδοχικές μάχες και συγκρούσεις. Είχε στην διάθεση του σύμφωνα με τις πηγές περίπου 1.200 πολεμιστές. Την άνοιξη του 1496, μετά τις ήττες της La Laguna και του Acentejo και την απώλεια των Bencomo, Tinguaro και Bentor, ο Tegueste απέδωσε το menceyato του στους Ευρωπαίους με την πράξη - υποταγή γνωστή ως Paz de Los Realejos. Την ίδια χρονιά μεταφέρθηκε στη Ιβηρική Χερσόνησο μαζί με τους υπόλοιπους έξι menceyes που παρουσιάστηκαν στους καθολικούς μονάρχες. Δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την τύχη του.
Επίλογος
Η ιστορία που διαδραματίστηκε στα Κανάρια νησιά επιβεβαιώνει ότι η Ιστορία μας μαθαίνει ένα πράγμα, ότι δεν μαθαίνουμε τίποτα από αυτήν. Από την μια μεριά οι κατακτητές μαζί με τους λιπόψυχους προδότες και καταδότες, από την άλλη οι ανυπότακτοι και στην μέση ο απλός λαός. Νικητής πάντα βγαίνει ο ίδιος. Αυτός που επιμένει μέχρι τέλους. Όσοι αγώνες χάθηκαν άλλωστε είναι γιατί οι μαχητές δεν πίστεψαν αρκετά σε αυτούς. Κλείνουμε με 2 φωτογραφίες του πάντα αφρισμένου Ατλαντικού Ωκεανού του οποίου οι σταγόνες βρέχουν καθημερινά τα αγάλματα των 9 τελευταίων βασιλιάδων της Τενερίφης.
Έρευνα - Κείμενο - Φωτογραφίες
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Ευχαριστίες
Οφείλω να ευχαριστήσω τον Γιώργο Τσαγκρινό, για την ευκαιρία μετάβασης στα Νησιά των Μακάρων και την γνωριμία από κοντά με έναν πολιτισμό τόσο μακριά αλλά και τόσο κοντά μας.
Πηγές
Ιστοσελίδες
1. Ελληνική, Αγγλική και Ισπανική wikipedia
Βιβλία
1. The Guanches survivors and their descendants, José Luis Concepción, 1η έκδοση 1984, 21η έκδοση, 2016
2. Conquista y antiguedades de las islas de la Gran Canaria y su descripción, con muchas advertencias de sus privilegios, conquistadores, pobladores, y otras particularidades en la muy poderosa isla de Tenerife, Núñez de la Peña, Juan, Μαδρίτη, 1676
3. La conquista de Tenerife : 1494-1496, Rumeu de Armas, Antonio, 1975
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου