Η Αθήνα το 1917 // Φωτογραφίες της πόλης, από τους φωτογράφους της Γαλλικής αντιβασιλικής στρατιωτικής αποστολής.

Η Αθήνα το 1917.
Φωτογραφίες της πόλης,
από τους φωτογράφους της
Γαλλικής αντιβασιλικής στρατιωτικής αποστολής.

Εισαγωγή

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε εικόνες της Αθήνας του 1917, εν μέσω του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914 - 1918). Η Ελλάδα ήδη από το 1916 ζούσε τον Εθνικό διχασμό ανάμεσα στους φιλοβασιλικούς και στους φιλοβενιζελικούς. Οι Γάλλοι, σύμμαχοι του Βενιζέλου, αποβιβάζονται στον Πειραιά και καταλαμβάνοντας και την Αθήνα με την βία, εκδιώχνουν τελικά τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Α'. Οι φωτογράφοι των Γάλλων κατέγραψαν σε εικόνες τα γεγονότα εκείνων των ημερών και εμείς εδώ παρουσιάζουμε μερικές από τις φωτογραφίες της πόλεως των Αθηνών, των ημερών εκείνων. Η άδεια χρήσης των φωτογραφιών μας δόθηκε κατόπιν επικοινωνίας με το αρχείο του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού. Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον διευθυντή κ. E. Pénicaut για την άδεια χρήσης των φωτογραφιών.

Ιστορικό εποχής

Από τις αρχές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα πνεύματα ήταν έντονα μεταξύ των κυβερνήσεων της Αντάντ (η συμμαχία Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας) και της Ελλάδας, η οποία επιθυμούσε να διατηρήσει την ουδετερότητά της στη διάρκεια αυτής της πολεμικής σύρραξης. Ωστόσο, ήταν η παράδοση άνευ όρων, τον Μάιο του 1916, του Φρουρίου Ρούπελ, σημαντικής ελληνικής οχυρής θέσης η οποία βρισκόταν στην Μακεδονία, σε γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις, που οδήγησε στην ψύχρανση των σχέσεων μεταξύ της Ελλάδας και των Συμμάχων. Από εκείνη την στιγμή, η Αντάντ, και κυρίως η Γαλλία, άρχισε να υποπτεύεται τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄ και την κυβέρνησή του ότι είχαν συνάψει μυστικά συμμαχία με τις Κεντρικές Δυνάμεις και ότι απειλούσαν, έτσι, την Γαλλική Στρατιά της Θεσσαλονίκης, η οποία βρισκόταν στρατοπεδευμένη στην Θεσσαλονίκη από τον Οκτώβριο του 1915.

Στις 16 Αυγούστου 1916, ξέσπασε το χωριστικό κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη το οποίο υποστήριξε ο συμμαχικός στρατός που είχε στο μεταξύ αποβιβαστεί στη Θεσσαλονίκη, καθώς και φιλοβενιζελικοί αξιωματικοί. Ο Βενιζέλος, ως ηθικός αυτουργός του κινήματος, τάχθηκε με αυτό και στις 26 Σεπτεμβρίου μετέβη στα Χανιά, όπου και σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση με αρχικά μέλη την τριανδρία, αποτελούμενη από τον ίδιο, τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και τον στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή. Από εκεί μετέβη στη Θεσσαλονίκη.

Η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης ωστόσο δεν κατάργησε την μοναρχία. Ο Βενιζέλος, παρά τις προτροπές συνεργατών του, επέλεξε να μην άρει την αναγνώριση προς τον Κωνσταντίνο και απέδωσε τη συμπεριφορά του Βασιλιά σε «ανεύθυνους και κακούς συμβούλους». Στις 24 Νοεμβρίου 1916, η "Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης" κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία και συμμάχους).

Η Ελλάδα είχε κοπεί στα δύο: από τη μια μεριά, το κράτος της Θεσσαλονίκης που περιλάμβανε τη Μακεδονία, την Κρήτη και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, αποφάσιζε να διενεργηθεί στρατολογία σε μεγάλη κλίμακα και οργάνωνε τη μεραρχία του Αρχιπελάγους και κατόπιν τις μεραρχίες Κρήτης και Σερρών. Από την άλλη μεριά, η φιλοβασιλική κυβέρνηση των Αθηνών αντιπαρατασσόταν στους οπαδούς του Βενιζέλου με τους απολυθέντες στρατευσίμους («επιστράτους») που είχε οργανώσει ο Ιωάννης Μεταξάς σε παρακρατικές ομάδες προς απόκρουση κινδύνου. Τον Δεκέμβριο του 1916, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος αναθεμάτισε και αφόρισε τον Βενιζέλο.

Στην προσπάθεια των Γάλλων και του Βενιζέλου να θέσουν υπό τον έλεγχο τους τη νότια Ελλάδα, τα Γαλλικά θωρηκτά μπήκαν στον Πειραιά και αποβίβασαν 3000 άνδρες, ενώ βομβάρδισαν περιοχές της Αθήνας γύρω από το Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα, σε μια σειρά επεισοδίων γνωστών ως «Νοεμβριανά». Σημειώθηκαν συγκρούσεις με το φιλοβασιλικό στράτευμα, ενώ κύμα διώξεων ξεκίνησε στην Αθήνα κατά των φιλοβενιζελικών. Με την επέμβαση των συμμαχικών δυνάμεων, ο εθνικός διχασμός έφθασε στο απόγειό του. Όλα τα λιμάνια ήταν αποκλεισμένα από τους Γάλλους, με αποτέλεσμα η Αθήνα αλλά και άλλες πόλεις της Νοτίου Ελλάδος να λιμοκτονήσουν.

Οι Γάλλοι, συνεπικουρούμενοι από τον νέο Βρετανό Πρωθυπουργό Λόιντ Τζορτζ, απαίτησαν από τον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει το θρόνο του προκειμένου να άρουν τον αποκλεισμό. Eπικαλέστηκαν μάλιστα το καθεστώς των «Προστάτιδων Δυνάμεων», το οποίο είχαν κατά την άποψή τους από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Μετά το τελεσίγραφο των Συμμάχων, ο Βασιλιάς μπροστά στον κίνδυνο αιματοχυσίας αποσύρθηκε από το θρόνο, χωρίς όμως να παραιτηθεί τυπικά, και στις 15 Ιουνίου 1917 έφυγε στην Ελβετία αφήνοντας στη θέση του τον δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο ο οποίος διέθετε την εμπιστοσύνη της Αντάντ.

Ο Βενιζέλος ήρθε στην Αθήνα και σχημάτισε κυβέρνηση στις 13 Ιουνίου. Ο Βενιζέλος έχοντας χάσει πλέον πολλούς οπαδούς του στην Παλαιά Ελλάδα, αλλά και θεωρώντας αντισυνταγματικές τις παλαιότερες πράξεις του Βασιλιά, δεν διεξήγαγε εκλογές και ανακάλεσε το διάταγμα της διάλυσης της Βουλής του 1915. Η ανασυσταθείσα Βουλή χαρακτηρίστηκε ειρωνικά «Βουλή των Λαζάρων». Στις 15 Ιουνίου, η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις επισημοποιώντας την ανάλογη πράξη της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης.

Επακολούθησαν εξορίες των πολιτικών αντιπάλων του Βενιζέλου στην Κορσική, καθαιρέσεις δεκάδων μητροπολιτών, απολύσεις εκατοντάδων δικαστικών και αξιωματικών, εξευτελισμοί χιλιάδων κληρικών, δημοσίων υπαλλήλων κλπ.

Η Αθήνα το 1917 μέσα από τον φακό των Γάλλων φωτογράφων