"Αριστερά" και "Δεξιά" // Πότε, πως και γιατί ξεκίνησε η χρήση των πολιτικών όρων.

"Αριστερά" και "Δεξιά". Πότε, πως και γιατί ξεκίνησε η χρήση των πολιτικών όρων. Η τοπογραφία των επαναστατικών συνελεύσεων του 1789 στο Παρίσι και η γέννηση της πολιτικής διάκρισης μεταξύ των δύο όρων.

Εισαγωγή

Στο παρόν άρθρο σκοπός μας δεν είναι οποιαδήποτε πολιτική ανάλυση, αλλά μόνο η ιχνηλάτηση του πολιτικού στιγμιότυπου της έναρξης της χρήσης των όρων «Αριστερά» και «Δεξιά», ένα κληροδότημα των επαναστατικών συνελεύσεων της Γαλλικής επανάστασης (1789). Μέσα από το κείμενο του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου (με μια μικρή επεξεργασία και με παράλληλη δική μας παράθεση εικόνων) ερχόμαστε σε επαφή με την τοπογραφία της επαναστατικής συνέλευσης του 1789 στο Παρίσι η οποία γέννησε και την σχετική πολιτική διάκριση μεταξύ των δύο όρων. [*πηγή φωτογραφίας εισαγωγής]

Η Γαλλική Επανάσταση (γενική εξέλιξη των γεγονότων)

Χάρτης του Παρισιού το 1789 (πηγή)

Οι τρεις τάξεις της Γαλλικής κοινωνίας

Η γαλλική κοινωνία του 18ου αιώνα ήταν οργανωμένη σε τρεις θεσμοθετημένες τάξεις (οι άνθρωποι κατατάσσονταν σε αυτές με κριτήριο την καταγωγή τους και τα προνόμια που τους είχαν απονεμηθεί από τον ηγεμόνα): 

- τον κλήρο (0,5% του πληθυσμού), 

- τους ευγενείς (1,5% του πληθυσμού) και 

- την τρίτη τάξη (αστοί, αγρότες, εργάτες, 98% του πληθυσμού), 

Ο κλήρος και οι ευγενείς είχαν προνόμια, ενώ η τρίτη τάξη είχε μόνο υποχρεώσεις (πλήρωνε το σύνολο των φόρων, τη στιγμή που οι άλλες τάξεις δεν φορολογούνταν). Η κατάσταση αυτή, το παλαιό καθεστώς, γεννούσε τη δυσαρέσκεια, ιδίως της αστικής τάξης (του ανώτερου στρώματος της τρίτης τάξης), η οποία, αν και δέσποζε στην οικονομία, ήταν αποκλεισμένη από τη λήψη των πολιτικών αποφάσεων. Παράλληλα, η δυσφορία εξαπλωνόταν στο σύνολο της τρίτης τάξης, καθώς, από τα μέσα του 18ου αιώνα, οι συνθήκες ζωής επιδεινώνονταν διαρκώς. Μάλιστα, κατά τον φοβερό χειμώνα του 1788 - 1789, η πείνα οδήγησε τον λαό σε λεηλασίες πλούσιων σπιτιών και κρατικών αποθηκών.

Γελοιογραφία εποχής όπου δείχνει την τρίτη τάξη 

να σηκώνει στις πλάτες τις τον κλήρο και τους ευγενείς. (πηγή)

Χρονολόγιο των κύριων γεγονότων του 1789

5 Μαΐου 1789: Συνέλευση των τάξεων στο ανάκτορο των Βερσαλιών με πρωτοβουλία του Βασιλιά.

20 Ιουνίου 1789: Αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν στην αίθουσα του σφαιριστηρίου, όπου ορκίστηκαν ότι θα συντάξουν Σύνταγμα. 

9 Ιουλίου 1789: Εθνοσυνέλευση που αυτοανακηρύχθηκε Συντακτική Συνέλευση

14 Ιουλίου 1789: Κατάληψη της Βαστίλης.

4 Αυγούστου 1789: η Συντακτική Συνέλευση ανακοινώνει με μια ξηρή φράση: «Η εθνική Συνέλευση καταργεί πλήρως το φεουδαρχικό καθεστώς».

26 Αυγούστου 1789: Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη βασισμένη στις αρχές του Διαφωτισμού.

5 Οκτωβρίου 1789: Ο βασιλιάς αποδέχθηκε αναγκαστικά αυτές τις αποφάσεις μετά την κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών από τον επαναστατημένο λαό.

Η υπογραφή της κατάργησης των προνομίων (4 Αυγούστου 1789). (πηγή)

Συνοπτική περιγραφή των γεγονότων (1789 - 1804)

Ως ξεκίνημα της Επανάστασης θεωρείται η κατάληψη της Βαστίλης (φυλακή για πολιτικούς κρατούμενους) στις 14 Ιουλίου 1789 (από το 1880 Εθνική Επέτειος της Γαλλίας). 

Η Άλωση της Βαστίλης. (πηγή)

Το ουσιαστικό ξεκίνημα της Επανάστασης όμως, έλαβε χώρα μερικές εβδομάδες πιο μπροστά, με την σύγκληση των Γενικών Τάξεων. Επειδή οι περισσότεροι εκπρόσωποι του κλήρου και των ευγενών αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, οι εκπρόσωποι της Τρίτης Τάξης αποφάσισαν να προχωρήσουν μόνοι τους και ανακήρυξαν τη συνέλευση των τάξεων Εθνική Συντακτική Συνέλευση.

5 Μαΐου 1789: Συνέλευση των τάξεων στο ανάκτορο των Βερσαλιών 

με πρωτοβουλία του Βασιλιά. (πηγή)

Μετά την ανακήρυξη των εκπροσώπων της Τρίτης Τάξης σε Εθνική Συντακτική Συνέλευση, αυτή ψήφισε στις 26 Αυγούστου 1789 τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη.

Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. (πηγή)

Με την πάροδο της Επανάστασης ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ και η γυναίκα του βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα αποκεφαλίστηκαν το 1793 στην γκιλοτίνα. Η σύλληψη έγινε το 1792 και ο βασιλιάς αποκεφαλίστηκε στις 21 Ιανουαρίου 1793. 

Η βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα λίγο πριν την εκτέλεση της, στις 16 Οκτωβρίου 1793. (πηγή)

Η Γαλλική Επανάσταση δεν έφερε στον λαό την επιθυμητή ελευθερία αλλά τελείωσε με την Τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου ο οποίος αποκεφαλίστηκε το 1794. 

Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος. (πηγή)

Στη συνέχεια την εξουσία ανέλαβε το Διευθυντήριο και αργότερα ο Ναπολέων Βοναπάρτης ο οποίος έγινε αυτοκράτορας των Γάλλων το 1804.

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης (Napoléon Bonaparte, 15 Αυγούστου 1769 — 5 Μαΐου 1821).
Γάλλος στρατηγός και Αυτοκράτορας της Γαλλίας (ως Ναπολέων Α΄) επικληθείς Μέγας. (πηγή)

Η έναρξη της (τοπογραφικής) διάκρισης «Αριστεράς» και «Δεξιάς»

Γράφει ο: 

Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος, 

Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Αθηνών

Η διάκριση «Αριστεράς» και «Δεξιάς» αποτελεί κατεξοχήν κληροδότημα της Γαλλικής Επανάστασης, με διπλή έννοια. Όχι μόνο γεννήθηκε το 1789, αλλά και ορίστηκε στη συνέχεια με αναφορά στην Επανάσταση: 

- ως αποδοχή της η Αριστερά και

- ως απόρριψή της η Δεξιά

Η διάκριση είχε αρχικά κυριολεκτική σημασία. Αναφερόταν στην τοπογραφία των επαναστατικών συνελεύσεων, με πρώτη τη Συντακτική (Constituante). Αναφερόταν δηλαδή στην πλευρά της αίθουσας των συνεδριάσεων, αριστερά ή δεξιά από την έδρα (και από τη σκοπιά) του Προέδρου, όπου συνήθιζαν να κάθονται και να ψηφίζουν αντιπρόσωποι με κοινές αντιλήψεις. Οι πρώτες αναφορές γίνονται πάντα στην «αριστερή πλευρά» και στη «δεξιά πλευρά», ενώ αργότερα η λέξη «πλευρά» παραλείπεται αλλά υπονοείται.

Εικαστική απεικόνιση της συνέλευσης της 9ης Ιουλίου. (πηγή)

Αφετηρία ή πάντως επισημοποίηση του τοπογραφικού διαχωρισμού θεωρείται η κρίσιμη σύγκρουση, στις 28 Αυγούστου 1789, για το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) που θα είχε ο Βασιλιάς στο πρώτο Σύνταγμα. Τότε αυθόρμητα οι οπαδοί του απόλυτου βέτο συγκεντρώθηκαν στα δεξιά του Προέδρου, ενώ οι οπαδοί του αναβλητικού μόνο βέτο στα αριστερά του (P.J.B.Buchez et P.C.Roux, Histoire parlementaire de la Révolution française, όπως αναφέρεται από τον René Rémond, Les droites en France, Paris: Aubier, 1982, σ.389).

Ήδη όμως στις 7 Μαΐου (1789), στο πλαίσιο της χωριστής ακόμη συνέλευσης της λεγόμενης Τρίτης Τάξης, όσοι υποστήριζαν την άμεση και μονομερή ανακήρυξή της σε Εθνοσυνέλευση (δηλ. οι ριζοσπαστικότεροι) είχαν συγκεντρωθεί στα αριστερά του Προέδρου, ενώ όσοι ήθελαν συνδιαλλαγή με τις συνελεύσεις των δύο προνομιούχων τάξεων (κλήρου και ευγενών) είχαν μαζευτεί στα δεξιά του (Edna Hindie Lemay, La vie quotidienne des députés aux États généraux de 1789, Paris: Hachette, 1987, σ.189).

Στη συνέχεια, η τοπογραφική διάκριση καθιερώθηκε σταδιακά, τόσο στις δημοσιογραφικές περιγραφές των εργασιών της Συντακτικής, όσο και στις ίδιες τις συζητήσεις της. Τα πρακτικά π.χ. της 3ης Δεκεμβρίου 1789 αναφέρουν ότι ο Πρόεδρος παρακαλείται να επαναφέρει στην τάξη «τη μερίδα της Συνέλευσης που βρίσκεται δεξιά του». Φυλλάδιο της εποχής επιγράφεται χαρακτηριστικά: Ειδοποίηση στους αριστοκράτες της δεξιάς πλευράς από ένα δημοκράτη της αριστερής πλευράς.

Η ίδια τοπογραφική διάκριση συνεχίστηκε και στις επόμενες επαναστατικές συνελεύσεις, μολονότι οι πρωταγωνιστές δεν ήσαν πια οι ίδιοι. Με την ακατάσχετη ριζοσπαστικοποίηση της επαναστατικής διαδικασίας και τον παράλληλο σταδιακό αποκλεισμό των πιο συντηρητικών δυνάμεων, ωθήθηκαν στη δεξιά οι μετριοπαθέστερες μερίδες της προγενέστερης αριστεράς, μετά από διάσπασή της. Τα μέλη της Συντακτικής δεν ήσαν εκλόγιμα στη Νομοθετική (Assemblée législative) του 1791. Όσοι όμως αποτελούσαν τη δεξιά της Νομοθετικής ταυτίζονταν ιδεολογικά με εκείνους που είχαν υπάρξει η αριστερά της Συντακτικής. Τέλος, οι Γιρονδίνοι, από αριστερά της Νομοθετικής, βρέθηκαν να αποτελούν τη δεξιά της Συμβατικής (Convention) το 1792, μόλις ένα χρόνο αργότερα.

Γιρονδίνοι, εικαστική απεικόνιση. (πηγή)

Παρατηρήθηκε δηλαδή τότε για πρώτη φορά και μέσα σε τρία μόλις χρόνια η διαδοχική επέκταση του πολιτικού φάσματος προς τα αριστερά, που στη συνέχεια επρόκειτο να επαναληφθεί, αλλά σε μία ιστορική διαδικασία ενάμισυ σχεδόν αιώνα, όταν οι σοσιαλιστές εμφανίστηκαν στα αριστερά των φιλελευθέρων και τελικά, οι κομμουνιστές στα αριστερά των σοσιαλιστών.

Η συμβολική του χώρου που χαρακτήριζε το λεγόμενο παλαιό καθεστώς

Υπήρξε η γένεση της διάκρισης εντελώς τυχαία; Μάλλον όχι, αν ανατρέξει κανείς στη συμβολική του χώρου που χαρακτήριζε το λεγόμενο παλαιό καθεστώς (ancien régime). Στη συμβολική αυτή, κυρίαρχη διάσταση ήταν ανέκαθεν η κάθετη, όπως σε όλα τα θρησκευτικά και ιεραρχικά εν γένει συστήματα. Στην κορυφή της πυραμίδας, κάτω από τον Θεό, βρισκόταν ο Βασιλιάς. Ακολουθούσαν σε διαδοχικά επίπεδα οι «κατεστημένες τάξεις» (ordres) που συγκροτούσαν το βασίλειο, σύμφωνα με τη μεσαιωνική αντίληψη που είχε επεξεργαστεί και νομιμοποιήσει η καθολική θεολογία. Δηλαδή κατά σειρά ο κλήρος, οι ευγενείς και ο λαός ( ή «Τρίτη Τάξη»).

Όταν η πεζή πραγματικότητα απαιτούσε την προβολή της ιεραρχίας αυτής στη γη, δηλαδή σε επίπεδο, το ύψος μεταφραζόταν σε απόσταση, σε συνδυασμό και με τον πανάρχαιο συμβολισμό της δεξιάς και της αριστερής πλευράς. Έτσι ακριβώς έγινε στην εναρκτήρια συνεδρίαση της συνέλευσης των Τριών Τάξεων (États Généraux), στις 5 Μαΐου 1789. Ο Βασιλιάς καθόταν σε υπερυψωμένο θρόνο. Κοντά του κάθονταν οι αντιπρόσωποι των δύο προνομιούχων τάξεων, με πρώτο τον κλήρο, στα δεξιά του, και δεύτερη την τάξη των ευγενών, στα αριστερά του. Οι εκπρόσωποι της λεγόμενης Τρίτης Τάξης κάθονταν απέναντί του αλλά πιο μακριά, στο βάθος της αίθουσας.

5 Μαΐου 1789: Συνέλευση των τάξεων 

στο ανάκτορο των Βερσαλιών με πρωτοβουλία του Βασιλιά. (πηγή)

Η μετατροπή της αίθουσας της Εθνοσυνέλευσης σε αμφιθεατρικό ημικύκλιο

Ήταν λοιπόν εύλογο η ανατροπή της ιεραρχίας και η διεκδίκηση της ισότητας να μεταφραστούν συμβολικά σε μία αποκλειστικά οριζόντια, ισοπεδωτική αντίληψη του πολιτικού χώρου. Ταυτόχρονα με την επαναστατική μεταμόρφωση της συνέλευσης των Τριών Τάξεων σε ενιαία κι αδιαίρετη Εθνοσυνέλευση, αποφασίστηκε στις 17 Ιουνίου 1789 η κατάργηση των χωριστών θέσεων του κλήρου και των ευγενών και η μετατροπή της αίθουσας σε αμφιθεατρικό ημικύκλιο, που δεν έπαψε έκτοτε να χαρακτηρίζει τα κοινοβούλια.

Ακόμη πιο ρηξικέλευθη υπήρξε η ανατροπή της πανάρχαιας υπεροχής της δεξιάς πλευράς (έναντι της αριστερής), που συναντάμε σε όλους σχεδόν τους πολιτισμούς, τις θρησκείες και τις γλώσσες, αφού έχει προφανή βιολογική βάση. Αποτυπώνει δηλαδή στο συμβολικό επίπεδο την υπεροχή του δεξιού χεριού στην πλειοψηφία των ανθρώπων. Αρκούν εδώ μερικά μόνο παραδείγματα από τη δική μας γλώσσα και παράδοση:

- δεξιότης, 

- επιδέξιος ή αντίθετα, 

- αδέξιος

- να έρθουν όλα δεξιά

- καθεζόμενος εκ δεξιών του πατρός

Ήταν λοιπόν εύλογο οι οπαδοί του παλαιού καθεστώτος, οι «αριστοκράτες», να επιλέξουν εκείνη την πλευρά που, στο συμβολικό σύστημα, ήταν η ορθή, η τιμητική πλευρά, δηλαδή στα δεξιά του Προέδρου, όπως πριν, ακριβώς στην ίδια αίθουσα, στα δεξιά του Βασιλιά. Αντίστροφα, οι ανατροπείς του παλαιού καθεστώτος εύλογα επέλεξαν ή αποδέχτηκαν την πλευρά της άρνησης, σύμφωνα με το ίδιο συμβολικό σύστημα.

Η Επανάσταση δεν μπορούσε παρά να αποτελέσει επανάσταση και στα αρχέτυπα του πολιτικού χώρου, αντικαθιστώντας την κάθετη διάσταση με την οριζόντια και ταυτόχρονα ανατρέποντας την αρχέγονη ιεραρχία των πλευρών σε όφελος της αριστερής. Στο νέο κόσμο που ανέτελλε, η αριστερά θα ήταν πλέον η πλευρά της θέσης, της δημιουργίας, του μέλλοντος, η δεξιά η πλευρά της στείρας άρνησης, του παρελθόντος. Ο Léon Poliakov παρατηρεί επιγραμματικά: «Είναι αυτός ο συμβολισμός, αρχικά αδιόρατος, που από ανθρωπολογική άποψη εκφράζει καλύτερα τον οικουμενικό μαγνητισμό της Γαλλικής Επανάστασης και την επακόλουθη ανατροπή της τάξης του κόσμου, σφραγισμένη από την αναστροφή του αξιολογικού σημείου που είναι το πιο βαθιά ριζωμένο στο ανθρώπινο γένος» (Léon Poliakov, La causalité diabolique, Paris: Calmann-Lévy, 1980, σ.157).

Αυτή η παραβίαση αρχέγονων στερεοτύπων έδωσε πλούσια τροφή στην αντεπαναστατική προπαγάνδα. Η «δεξιά» επικαλέστηκε την «αριστοκρατία της γραμματικής και της κοινής λογικής» προκειμένου να ειρωνευτεί τους «αριστερούς» σαν «αριστερόχειρες», δηλαδή αδέξιους (gauches). Ωστόσο, οι δυσκολίες οριστικής αφομοίωσης και εμπέδωσης της διάκρισης προέρχονταν και από την αριστερά.

Η απλή διάκριση δύο πλευρών μιας ενιαίας συνέλευσης εναρμονιζόταν απόλυτα με την αντίληψη της αδιαίρετης και ενιαίας λαϊκής κυριαρχίας που ίσχυσε σ’όλη τη διαδρομή της Επανάστασης και συνεπαγόταν την απόρριψη των κομμάτων ή, υποτιμητικά, «φατριών» (factions). Από την άποψη αυτή, η τοπογραφική διάκριση υπήρξε κατεξοχήν λειτουργική και αυτό είναι, τελικά, το κλειδί για την ερμηνεία της καθιέρωσής της. 

Πράγματι, οι αναφορές στη μία ή την άλλη πλευρά της αίθουσας των συνεδριάσεων προσφέρονταν ως ανώδυνοι ευφημισμοί, που επέτρεπαν την αναγνώριση και ανάλυση της πολιτικής διαπάλης χωρίς να ανατρέπουν ευθέως τη χίμαιρα της ενότητας. Ωστόσο, η διάκριση των δύο πλευρών δεν έπαυε να υπονοεί τη συγκρότηση «φατριών», δηλαδή την υπονόμευση της μυθικής ενότητας. Έτσι, συχνά διατυπώνεται η ευχή να μην υπάρχει πλέον «ούτε δεξιά ούτε αριστερά», σε συνδυασμό μάλιστα με προτάσεις προληπτικής διαρρύθμισης της αίθουσας (π.χ. σε πλήρη κύκλο ή με κλήρωση των θέσεων). Τέτοιες ευχές και προτάσεις διατυπώνονται χαρακτηριστικά τις παραμονές της σύγκλησης τόσο της Νομοθετικής το 1791, όσο και της Συμβατικής το 1792, όταν δηλαδή έχει εξαφανιστεί πλέον από το προσκήνιο η αρχική, αριστοκρατική και αντεπαναστατική Δεξιά, και οι διαιρέσεις αφορούν αποκλειστικά το επαναστατικό στρατόπεδο.

Στην πράξη, όπως είναι γνωστό, η διακηρυγμένη απόρριψη των κομμάτων ή «φατριών» εκφυλίστηκε (μοιραία) σε φαρισαϊκή άρνηση του δικαιώματος ύπαρξης και έκφρασης μόνο των εκάστοτε αντιπάλων, νομιμοποιώντας την εξόντωσή τους. Η «δεξιά» έγινε στόχος του επαναστατικού πλήθους ή, σωστότερα, όχλου από την πρώτη στιγμή, με την έναρξη των εργασιών της Συντακτικής. Έμεινε στο στόχαστρο και στις επόμενες συνελεύσεις, παρά τις ριζικές αλλαγές στη σύνθεσή της.

Αποκορύφωμα αυτής της εξέλιξης υπήρξαν οι επανειλημμένες εισβολές του όχλου στην αίθουσα συνεδριάσεων της Συμβατικής, που οδήγησαν τελικά στην εξόντωση των Γιρονδίνων. Τότε απειλήθηκε άμεσα η ίδια η ζωή όσων κάθονταν στη μισητή δεξιά πλευρά. Έτσι, «δεξιά» κατέληξε να σημαίνει όχι μόνο την αντιδραστική ή έστω συντηρητική πλευρά, αλλά και την κυριολεκτικά επικίνδυνη πλευρά τα πρώτα πέντε χρόνια της Επανάστασης. Κι αυτό ασφαλώς σχετίζεται με την αρνητική φόρτιση του όρου (ιδίως στη Γαλλία).

«Ορεινοί» και «Πεδινοί»

Ότι στη Συμβατική τελικά κυριαρχεί, ιδίως μετά την εκκαθάριση των Γιρονδίνων (2 Ιουνίου 1793), μία ανενδοίαστα και απροσχημάτιστα κάθετη αντίληψη («Ορεινοί» και «Πεδινοί») δεν είναι καθόλου τυχαίο. Ο παραμερισμός της οριζόντιας διάκρισης και η επανεμφάνιση μίας κάθετης, δηλαδή ιεραρχικής αντίληψης εκφράζει στο συμβολικό επίπεδο την παραχάραξη και απεμπόληση των ιδανικών του 1789 και το σφετερισμό της Επανάστασης από μία τυραννική μειοψηφία.

Από τα στοιχεία που συνθέτουν την πολύπλευρη κι αντιφατική κληρονομιά της Γαλλικής Επανάστασης, η διάκριση Αριστεράς και Δεξιάς δεν είναι μόνο εκείνο που της ανήκει αποκλειστικά, αφού δεν είχε κανένα απολύτως ιστορικό προηγούμενο (αντίθετα με άλλα). Είναι επίσης εκείνο που γνώρισε την ευκολότερη και ευρύτερη διάδοση, σε παγκόσμια τελικά κλίμακα.

Η διάκριση Αριστεράς και Δεξιάς στην χώρα μας

Στη χώρα μας, η διάκριση Αριστεράς και Δεξιάς άργησε πολύ να καθιερωθεί (μολονότι το 1862 - 64 έγινε χρήση των όρων «Ορεινοί» και «Πεδινοί» σε απομίμηση της Γαλλικής Επανάστασης). Πρώτα φαίνεται ότι αναγνωρίστηκαν ως «Αριστερά» οι σοσιαλιστές, στις αρχές του 20ού αιώνα. Αλλά Βενιζελισμός και Αντιβενιζελισμός δεν χωρούσαν στο ίδιο σχήμα.

Ελευθέριος Βενιζέλος

(πηγή)

Ως κοινωνοί του ευρωπαϊκού πολιτικού λόγου, οι βενιζελικοί έκαναν πρώτοι χρήση της διάκρισης, αναφερόμενοι όμως στο εσωτερικό της δικής τους παράταξης. Έτσι, ο ίδιος ο Βενιζέλος μίλησε το 1920 για επικείμενη απόσπαση τόσο της «αριστερής» όσο και της «δεξιάς» πτέρυγας του Κόμματος των Φιλελευθέρων, όντας όμως βέβαιος ότι ο «υπολειφθησόμενος κορμός» του κόμματος θα εξασφάλιζε πλειοψηφία.

«Κέντρον» είχε γράψει αρχικά στις σημειώσεις του, προτίμησε όμως τελικά τη λέξη «κορμός». (Το «κέντρο» ανέκαθεν αποπνέει όχι μόνο μετριοπάθεια, αλλά και αδυναμία ή έλλειψη σταθερού προσανατολισμού). Στη συνέχεια, η Δημοκρατική Ένωση του Αλ. Παπαναστασίου ιδρύθηκε το 1922 αρχικά ως οργάνωση που περιλάμβανε την «αριστερή πτέρυγα» του Κόμματος Φιλελευθέρων. Και στη λεγόμενη ΄ Συντακτική Συνέλευση το 1924 - 25, που ήταν στην ουσία οικογενειακή υπόθεση της βενιζελικής παράταξης, έγινε κατά κόρον χρήση των όρων «αριστερά» και «δεξιά».

Αλέξανδρος Παπαναστασίου

(πηγή)

Μόνο όμως χάρη στις αντιπαραθέσεις και τις ανακατατάξεις της δεκαετίας 1940-50 επρόκειτο να καθιερωθεί στη χώρα μας μία συνολική αντίληψη του πολιτικού φάσματος, με Αριστερά, Δεξιά και Κέντρο, αυτή που επιβιώνει, όπως επιβιώνει, μέχρι σήμερα.

________________________________________________________________________________

Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες

1. https://www.academia.edu/2582910/%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AC_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%94%CE%B5%CE%BE%CE%B9%CE%AC_%CE%97_%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%83%CE%B7_%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82_%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B7%CF%82

2. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C105/65/516,1886/

3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7#.CE.9F_.CE.B1.CF.80.CE.BF.CE.BA.CE.B5.CF.86.CE.B1.CE.BB.CE.B9.CF.83.CE.BC.CF.8C.CF.82_.CF.84.CE.BF.CF.85_.CE.B2.CE.B1.CF.83.CE.B9.CE.BB.CE.B9.CE.BA.CE.BF.CF.8D_.CE.B6.CE.B5.CF.8D.CE.B3.CE.BF.CF.85.CF.82