Η οδός Σταδίου και η σύνδεση με το Παναθηναϊκό Στάδιο που δεν έγινε ποτέ.

Οδός Σταδίου, ένας δρόμος που έμεινε μισός. Με αφετηρία την πρώτη προτεινόμενη θέση για τα νέα ανάκτορα (πλατεία Ομονοίας) και κατάληξη το αρχαίο στάδιο (Παναθηναϊκό Στάδιο) ιχνηλατούμε την ιστορία του δρόμου που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Εισαγωγή

Η οδός Σταδίου, από τις πλέον κεντρικές οδούς των Αθηνών, συνδέει σήμερα την πλατεία Ομονοίας με την πλατεία Συντάγματος με προσανατολισμό από βορειοδυτικά προς νοτιοανατολικά. Η ονομασία του δρόμου προέρχεται από το Παναθηναϊκό Στάδιο εφόσον η χάραξη της, προβλεπόταν να το συνδέει με τα νέα ανάκτορα (πλατεία Ομονοίας σήμερα), το οποίο να σημειώσουμε δεν είχε αναμαρμαρωθεί ακόμα. Αυτή η χάραξη προβλεπόταν στο πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο των Αθηνών, το 1832, που εκπόνησαν από κοινού ο Έλληνας αρχιτέκτονας Σταμάτης Κλεάνθης και ο Πρώσσος συνάδελφος του Gustav Eduard Schaubert. Το σχέδιο ξεκίνησε να υλοποιείται αλλά οι αντιδράσεις των κατοίκων οδήγησαν την τότε γερμανική αντιβασιλεία στην διαταγή εκπόνησης νέου σχεδίου. Μετά από διάφορες περιπέτειες εγκρίθηκε το τελικό ρυμοτομικό σχέδιο, το οποίο προέβλεπε μείωση του μήκους της οδού Σταδίου η οποία σχεδιάστηκε να φτάνει μέχρι την νέα θέση που επιλέχτηκε να χτιστεί τελικά το βασιλικό ανάκτορο, την σημερινή πλατεία Συντάγματος.

Η Αθήνα το 1821

Το παζάρι των Αθηνών στις αρχές του 19ου αιώνα (πηγή)

Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Αθήνα όχι μόνο παρέμεινε πόλη, αλλά παρέμεινε σταθερά η μεγαλύτερη πόλη της Στερεάς Ελλάδας, ακολουθούμενη από τη Θήβα, τη Λιβαδειά, τη Λαμία, την Αταλάντη, τα Σάλωνα και αργότερα, το Μεσολόγγι, ενώ παρουσίασε μια αισθητή γεωγραφική επέκταση, εκτός των μεσαιωνικών της ορίων. Έδρα Μητρόπολης καθώς και Οθωμανικού Κάζα, ανέπτυξε την ειδίκευσή της σε μια σειρά από δραστηριότητες αστικού χαρακτήρα, όπως η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων, η σαπωνοποιία και η βυρσοδεψία. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν τον Οκτώβριο του 1833, συντάσσεται ο κατάλογος των προς απαλλοτρίωση κτιρίων, χάριν ανασκαφών, καταγράφονται 400 σπίτια, 7 φούρνοι και 103 εργαστήρια, μεταξύ των οποίων 2 ελαιοτριβεία και 2 σαπουντζίδικα, μόνο στην περιοχή την οριζόμενη από τις κατοπινές οδούς Ηφαίστου, Μητροπόλεως, Νίκης, Αμαλίας και Λυσικράτους, δηλαδή στο ήμισυ περίπου της παλαιάς πόλης. Αλλά και πέραν της Στερεάς, η Αθήνα ανήκε στην κατηγορία των σημαντικών βαλκανικών πόλεων. Κατά τις παραμονές της Επανάστασης, συγκαταλεγόταν στην πρώτη δεκάδα των πόλεων της Νότιας Βαλκανικής, μετά την Κωνσταντινούπολη, την Αδριανούπολη, τη Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα, τις Σέρρες, τη Λάρισα, την Τρίπολη και την Πάτρα. Κατατασσόταν στην ίδια σειρά με το Αργυρόκαστρο, ενώ άφηνε πίσω ονομαστές πόλεις, όπως τη Βέροια, το Μοναστήρι, το Άργος και το Ναύπλιο, την Καστοριά, το Μπεράτι και την Άρτα.

Η Αθήνα και η σύνθεση του πληθυσμού της στο ξέσπασμα της επανάστασης (1821, πηγή)

Μεταξύ δε των πόλεων της κατόπιν ελευθέρας Ελλάδος, πράγμα που έχει ξεχωριστή σημασία αφού μεταξύ αυτών επρόκειτο να επιλεγεί εκ των πραγμάτων η πρωτεύουσα, η προεπαναστατική Αθήνα ερχόταν τρίτη, μετά την Τρίπολη και την Πάτρα. Ο ακριβής αριθμός των κατοίκων της είναι δύσκολο να καθοριστεί αλλά όλες οι ενδείξεις, εντούτοις, τείνουν προς έναν αριθμό της τάξεως των 10.000. Τον Οκτώβριο του 1824, επί φρουραρχίας Γκούρα, πραγματοποιήθηκε μια καταγραφή στην επαναστατημένη Αθήνα, σύμφωνα με την οποία στην Πόλη υπήρχαν 9.040 κάτοικοι και 1.605 σπίτια, που κατανέμονταν σε 35 ενορίες. Την εποχή εκείνη, η πράγματι μεγαλούπολη Θεσσαλονίκη είχε περί τις 60.000 κατοίκους, η δε Τρίπολη και η Πάτρα περί τις 15.000.

Χάρτης της πόλεως των Αθηνών του 1826, του Bessan
(πηγή: προσωπική συλλογή MBE - flickr)

Η επιλογή της Αθήνας ως νέας πρωτεύουσας

Το θέμα της πόλης που θα φιλοξενούσε τη νέα πρωτεύουσα τέθηκε από την άφιξη κιόλας του Όθωνα στην Ελλάδα. Προσωπικότητες της εποχής, πολιτικοί, επιστήμονες, πήραν μέρος στη συζήτηση προσπαθώντας να επηρεάσουν την τελική απόφαση. Ο γνωστός πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, για παράδειγμα, πρόκρινε την Κόρινθο λόγω του Ισθμού. Ο υπουργός Ιωάννης Κωλέττης πρότεινε την Κωνσταντινούπολη, γιατί μόνο έτσι θα γίνει δυνατή η αποκατάσταση της ισορροπίας στην Ευρώπη και η ηρεμία. Ακόμη στο παιχνίδι μπήκαν τα Μέγαρα, ο Πειραιάς, το Άργος και το Ναύπλιο. Όλοι ισχυρίζονταν ότι η Αθήνα μόνο με το όνομά της θα γίνει έτσι κι αλλιώς πόλος έλξης.

Η τελική επιλογή του νεαρού βασιλιά ήταν όμως η Αθήνα, γεγονός που ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της επιμονής του Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα και ένθερμου λάτρη της κλασικής αρχαιότητας. Η επιλογή μόνο τυχαία δεν ήταν. Όπως εξήγησε ο καθηγητής Νεότερης Ιστορίας στη Σχολή Εθνικής Αμύνης και πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης Έργου Ι. Καποδίστρια κ. Ανδρέας Κούκος, ο Λουδοβίκος θέλησε να συνδέσει την έδρα της βασιλείας με το σημαντικότερο μνημείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, την Ακρόπολη. Εξάλλου, προτίμησε να εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι όλη η Ευρώπη γνώριζε το όνομα και την ένδοξη ιστορία της Αθήνας, προσδίδοντας έτσι περισσότερο κύρος στη νεότευκτη βασιλεία. Τέλος, προτιμούσε να κρατήσει τον Όθωνα μακριά από το Ναύπλιο και τα παγιωμένα κέντρα εξουσίας.

Ο σχεδιασμός της πόλεως

Ως γνωστόν, η τουρκική φρουρά αποχώρησε οριστικά από το φρούριο της Ακροπόλεως την 31η Μαρτίου 1833. Στο διάστημα που προηγήθηκε, ιδιαίτερα κατά την τριετία 1830 - 1833, δεν διαδραματίστηκαν σοβαρά πολεμικά γεγονότα στην περιοχή. Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα Πρωτόκολλα της Ανεξαρτησίας προέβλεπαν ασυζητητί την απελευθέρωση της Αθήνας, επέτρεψε τη βαθμιαία αναγέννηση της Πόλης.

Την πρωτοβουλία για τη δημιουργία σχεδίου ανοικοδόμησης της Αθήνας έλαβε ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας πολύ προτού η Αθήνα αναγορευθεί πρωτεύουσα. Εκείνος κάλεσε δύο σημαντικούς αρχιτέκτονες, τον Έλληνα Σταμάτη Κλεάνθη και τον Γερμανό Εδουάρδο Σάουμπερτ, οι οποίοι και εκπόνησαν την πρώτη πολεοδομική μελέτη για την Αθήνα. «Ένα εμπνευσμένο σχέδιο το οποίο τοποθετούσε την οικιστική ανάπτυξη της πόλης προς τις οδούς Πειραιώς και Σταδίου, τοποθετώντας τα ανάκτορα στο σημείο που αυτές συναντώνται, στην πλατεία Ομονοίας» εξήγησε η ομότιμη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ κυρία Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη.

Τον Νοέμβριο του 1831 λοιπόν, οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Schaubert, μαθητές του σημαντικότερου ίσως Γερμανού νεοκλασικού αρχιτέκτονα Karl Friedrich Schinkel, εγκαθίστανται στην Αθήνα, όπου βάζουν μπρος το έργο της συστηματικής τοπογράφησης της πόλης και στη συνέχεια συντάσσουν την πολεοδομική τους πρόταση, εν όψει της πιθανής εγκατάστασης εκεί της πρωτεύουσας του νεοπαγούς κράτους. Πράγματι, τον Μάιο του 1832, η μετακαποδιστριακή Προσωρινή Κυβέρνηση τους αναθέτει την εκπόνηση του Νέου Σχεδίου της Πόλεως των Αθηνών, ανεξαρτήτως του εάν θα γίνει ή όχι πρωτεύουσα. Το σχέδιο συντάσσεται και υποβάλλεται τον Δεκέμβριο του 1832 και στις 29 Ιουνίου 1833 εγκρίνεται από την Αντιβασιλεία, που είχε εν τω μεταξύ αναλάβει τα ηνία του Κράτους και επικυρώνεται με Βασιλικό Διάταγμα στις 6 Ιουλίου του ιδίου έτους.

Πανόραμα των Αθηνών σε φωτογραφία του Stademann (1841, πηγή)
Stademann, Ferdinand. PANORAMA VON ATHEN. MUNICH: DR FRANZ WILD, 1841

Το σχέδιο των Κλεάνθη και Schaubert (1832-33)

Το πρώτο εγκεκριμένο σχέδιο για την Αθήνα των Κλεάνθη και Schaubert είχε ως κύριο χαρακτηριστικό το σχηματισμό ισοσκελούς τριγώνου στο κέντρο της νέας πόλης.

Η πολεοδομική πρόταση των Κλεάνθη-Scahubert για την πόλη των Αθηνών του 1833

(Πηγή: Κ. Μπίρης, Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα, Αθήνα 1966)

Στην κορυφή του τριγώνου, περίπου στην περιοχή της σημερινής πλατείας Ομονοίας, ήταν χωροθετημένο το διοικητικό κέντρο με τα ανάκτορα και τους κήπους τους, κτήρια υπουργείων και διοίκησης. Τα ανάκτορα είχαν οπτική επικοινωνία με τα μνημεία της Ακρόπολης. Ο όλος προσανατολισμός είχε ως στόχους τον Πειραιά, το Στάδιο και κυρίως την Ακρόπολη, στα πόδια της οποίας η πόλη απλωνόταν σαν μια ανοικτή αγκαλιά. Η γεωμετρική κορυφή του τριγώνου που ταυτιζόταν με την κορυφή της κρατικής εξουσίας δεν ήταν συμπτωματική αλλά ούτε και ο προσανατολισμός των σκελών δεν ήταν τυχαίος: «Συναντώνται», όπως σημειώνουν οι Κλεάνθης και Schaubert στο υπόμνημά τους, «κατά τοιούτον τρόπον ώστε ο εξώστης των Βασιλικών ανακτόρων να απολαμβάνει ταυτοχρόνως του γραφικού Λυκαβηττού, του Παναθηναϊκού Σταδίου, της πλούσιας εις υπερήφανους αναμνήσεις Ακροπόλεως, και των πολεμικών και εμπορικών πλοίων του Πειραιώς» (Μπίρης 1938, σ. 16).

Σε περιοχή στο ανατολικό μέρος του σχεδίου, περίπου στη θέση της σημερινής πλατείας Συντάγματος, προέβλεπαν το πνευματικό κέντρο, γύρω από κυκλική πλατεία, με Βιβλιοθήκη, Ακαδημία και Μητρόπολη. Σε περιοχή στο δυτικό μέρος του σχεδίου (στις σημερινές οδούς Λυκούργου, Αιόλου, Ευριπίδου, Σωκράτους) τοποθετούσαν το εμπορικό κέντρο.

Με το σχέδιο έγινε προσπάθεια για μεταφορά του κλασικού ορθολογισμού, με τις ευθείες χαράξεις, τη συμμετρία, τις προοπτικές φυγής, το ιεραρχημένο δίκτυο δρόμων και πλατειών που χαρακτήρισε την ευρωπαϊκή πολεοδομία, στην Αθήνα. Βασικές λειτουργίες της πόλης χωροθετήθηκαν σε θέσεις που είχαν σημασία στη ζωή της Αθήνας της προηγούμενης, τελευταίας οθωμανικής περιόδου, ενώ η βάση του ισοσκελούς τριγώνου, η οδός Ερμού και η διχοτόμος της γωνίας της κορυφής του τριγώνου τέμνονταν στη θέση της αγοράς, το «παζάρι» των χρόνων της Τουρκοκρατίας, το τότε κέντρο της πόλης.

Η Νέα Πόλη περιελάμβανε το ήμισυ περίπου της Παλαιάς. Το υπόλοιπο ήμισυ της Παλαιάς Πόλης, το οριζόμενο από τις οδούς Ηφαίστου, Πανδρόσου και Αδριανού, προβλεπόταν να απαλλοτριωθεί χάριν αρχαιολογικών ανασκαφών. Αλλά και το διατηρούμενο τμήμα της Παλαιάς Πόλης διατηρείτο μόνον ως γεωγραφική περιοχή και όχι ως δομημένος χώρος, αφού προβλεπόταν στο μεγαλύτερο μέρος του να τμηθεί από νέες οδούς και να χωριστεί σε κανονικά οικοδομικά τετράγωνα.

Οι οδοί Πειραιώς και Σταδίου διακόπτονταν, συμμετρικά ως προς τα Ανάκτορα, από τις αντίστοιχες τετράγωνες πλατείες Μπόρσας (Χρηματιστηρίου) και Θεάτρου. Πρόκειται για τις σημερινές Πλατείες Κουμουνδούρου και Κλαυθμώνος, οι οποίες πράγματι είναι συμμετρικές, κάτι που δεν το συνειδητοποιεί κανείς εύκολα μέσα στο σημερινό χάος της Αθήνας.

Οι σημερινές Πλατείες Κουμουνδούρου (αριστερό μπλε πλαίσιο) και Κλαυθμώνος (δεξιό μπλε πλαίσιο) και η συμμετρική τους σύνδεση με βάση τον άξονα της οδού Αθηνάς.

Κατέληγαν δε, οι Πειραιώς και Σταδίου, σε δυο κυκλικές πλατείες - όρια της Πόλης: η μεν πλατεία Κέκροπος στη μεγάλη διασταύρωση των προς δυσμάς παραδοσιακών υπεραστικών οδών της Παλαιάς Πόλης, όπου το σημερινό Γκάζι, η δε πλατεία Μουσών στην προς ανατολάς Πύλη των Μεσογείων, όπου η σημερινή πλατεία Συντάγματος.

Η σχεδιαστική λογική της πρότασης των Κλεάνθη-Scahubert για την πόλη των Αθηνών του 1833. Στα αρχικά σχέδια η οδός Σταδίου με αφετηρία το διοικητικό κέντρο (σήμερα πλατεία Ομονοίας) θα οδηγούσε στο Παναθηναϊκό Στάδιο. (πηγή)

Στην προηγούμενη εικόνα βλέπουμε την απλοποιημένη γεωμετρική απόδοση της προτεινόμενης, από τους Κλεάνθη-Scahubert, επέμβασης στην Αθήνα (με κόκκινες γραμμές οι οδοί και οι πλατείες, με συνεχή μαύρη γραμμή το όριο του τείχους Χασεκή και με διακεκομμένη το όριο του ήδη οικοδομημένου χώρου). Οι κύριοι άξονες σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο με τα Ανάκτορα στην κορυφή του και τα δύο σκέλη προσανατολισμένα προς τον Πειραιά και το Στάδιο, τα οποία φέρουν, ακόμη και σήμερα, τα αντίστοιχα ονόματα. Στο μέσον των σκελών οι δύο τετράγωνες πλατείες της Βόρσας (σημερινής Κουμουνδούρου/ Ελευθερίας) και Θεάτρου (σημερινής Κλαυθμώνος). Στις δύο γωνίες της βάσης οι δύο κυκλικές πλατείες του Κέκροπος (δυτικά, περίπου στη σημερινή διασταύρωση των οδών Πειραιώς και Ερμού) και των Μουσών (ανατολικά, στη σημερινή πλατεία Συντάγματος). Άνω αριστερά η κυκλική πλατεία των Στρατώνων (βορειοδυτικά, περίπου στη σημερινή διασταύρωση των οδών Αχιλλέως και Μυλλέρου).

Λεπτομέρεια του προηγούμενου σχεδίου. Εδώ φαίνεται ότι πάνω στην φορά του αρχαίου δρόμου του σταδίου σχεδιάστηκε η νέα οδός Σταδίου με αφετηρία την προτεινόμενη θέση για τα νέα ανάκτορα (πλατεία Ομονοίας σήμερα) και κατάληξη το αρχαίο στάδιο (δεν είχε αναμαρμαρωθεί ακόμα το Παναθηναϊκό Στάδιο. Η πλατεία Μουσών κατέληξε η πλατεία Συντάγματος.(πηγή)

Το σχέδιο προέβλεπε με ακρίβεια οι θέσεις όλων των δημοσίων κτιρίων και γενικότερα οι περιοχές όλων των λειτουργιών της Πόλης: Υπουργεία, Δικαστήρια, Στρατώνες, Αστυνομία, Ταχυδρομείο, Νομισματοκοπείο, Μητρόπολη, Ακαδημία, Βιβλιοθήκη, Χρηματιστήριο, Αγορές, Πάρκα, κλπ. Το σύνολο ήταν προγραμματισμένο να φιλοξενήσει όλες τις λειτουργίες μιας πρωτεύουσας και έναν πληθυσμό που προβλεπόταν να φθάσει το όριο των 40.000 κατοίκων.

Η εφαρμογή του σχεδίου επί του εδάφους και οι αντιδράσεις των κατοίκων (1833)

Το σχέδιο εγκρίθηκε τον Ιούλιο το 1833 και ως το τέλος του χρόνου είχε αρχίσει η εφαρμογή του. Μόλις όμως χαράχθηκαν οι γραμμές του επί του εδάφους, και έγιναν με υλικό τρόπο αντιληπτές οι εκτάσεις που θα απαλλοτριώνονταν για την ανέγερση των δημοσίων κτιρίων, τη διαμόρφωση των πάρκων και του οδικού δικτύου, καθώς και για τις αρχαιολογικές ανασκαφές, ξέσπασε κύμα διαμαρτυριών από μέρους των ιδιοκτητών, ενώ εκτοξεύθηκαν και κατηγορίες για κερδοσκοπία. Τον Μάιο του 1834 ο εκ των Αντιβασιλέων Maurer επισκέφθηκε την πόλη για να μελετήσει επί τόπου την κατάσταση. Η κατακραυγή της οποίας έγινε μάρτυρας, οδήγησε την Αντιβασιλεία να διατάξει την αναστολή της εφαρμογής του σχεδίου στις 11 Ιουνίου 1834.

Το πολεοδομικό σχέδιο του Klenze (1834)

Στη συνέχεια μετακλήθηκε ο διάσημος τότε Βαυαρός αρχιτέκτονας Leo von Klenze για να εξετάσει το όλο ζήτημα. Η επίσκεψη του Klenze βάστηξε από τον Ιούλιο ως τον Σεπτέμβριο του 1834 και κατέληξε στην εκπόνηση ενός Νέου Σχεδίου. Κύρια χαρακτηριστικά του πολεοδομικού σχεδίου του Klenze του 1834, που στην ουσία αποτελούσε αναθεώρηση της πρότασης Κλεάνθη -Scahubert, ήσαν:

- η μείωση της έκτασης της νέας πόλης,

- η περιστολή των επεμβάσεων στον ιστό της παλαιάς (αντί της χάραξης πλήθους νέων δρόμων, προτάθηκε η διευθέτηση των παλαιών δρομίσκων, με ελαφρές διαπλατύνσεις και ευθυγραμμίσεις εδώ και εκεί),

- ο περιορισμός του πλάτους των δρόμων και της επιφάνειας των πλατειών

- η μερική μείωση της έκτασης του χώρου των ανασκαφών και

- η μεταφορά των Ανακτόρων και συνεπώς όλου του διοικητικού κέντρου βάρους της πόλης από την πλατεία Ομονοίας στον Κεραμεικό

(Πηγή: Κ. Μπίρης, Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα, Αθήνα 1966).

Το σχέδιο της πόλεως των Αθηνών του Klenze (πηγή)

Το Σχέδιο Klenze εγκρίθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου του 1834, ενώ ταυτόχρονα οριζόταν ότι την 1η Δεκεμβρίου, δηλαδή σε λιγότερο από δυόμισι μήνες, θα μεταφερόταν στην Αθήνα από το Ναύπλιο η έδρα του Κράτους. Το σχέδιο τέθηκε ευθύς αμέσως σε εφαρμογή. Οι τροποποιήσεις του Klenze περιόρισαν τις δυσχέρειες, χωρίς όμως και να τις εξαλείψουν. Η έναρξη των κατεδαφίσεων για τη διάνοιξη, καταρχήν, των νέων οδών Αιόλου, Ερμού και Αθηνάς, προσέκρουσε στις αντιδράσεις των κατοίκων, προς τους οποίους η Κυβέρνηση δεν είχε παραχωρήσει νέα οικόπεδα σε άλλη θέση, κατά τα συμφωνημένα. Οι εργασίες διακόπηκαν πολλές φορές, για να συνεχιστούν με αστυνομική συνδρομή, και υπό τις διαμαρτυρίες της ίδιας της Δημοτικής Αρχής.

Προ της αδυναμίας της Κυβέρνησης να στηρίξει οικονομικά τις προβλεπόμενες απαλλοτριώσεις αποφασίστηκε, στις 11 Νοεμβρίου 1836, νέα μείωση του αρχαιολογικού χώρου, γνωστή ως τροποποίηση Hansen - Schaubert. Άλλες τροποποιήσεις μικρότερης κλίμακας ακολούθησαν σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα.

Παράλληλα, παρέμενε εκκρεμές το ζήτημα των Ανακτόρων. Εξετάστηκε προς στιγμήν και το ενδεχόμενο ανέγερσής τους πάνω στην ίδια την Ακρόπολη, βάσει σχεδίων του Schinkel, η ιδέα όμως κατακρίθηκε και από τον ίδιο τον Λουδοβίκο της Βαυαρίας. Τελικώς μετακλήθηκε ο διαπρεπής βαυαρός Friedrich von Gaertner, με αποκλειστικό αντικείμενο τα Ανάκτορα. Ο Gaertner κατέληξε στην επιλογή του αυχένος μεταξύ Λυκαβηττού και Ακροπόλεως, έξω από τη Μεσογαία Πύλη του τείχους, και συνέταξε τα σχετικά σχέδια για την ανέγερση των Ανακτόρων, εκεί όπου και τελικώς κτίστηκαν (σημερινή Βουλή), με ανάλογη διευθέτηση και του περιβάλλοντος χώρου. Περιορισμένες ρυμοτομικές μεταρρυθμίσεις στην περιοχή των Ανακτόρων επήλθαν και το 1837, με το λεγόμενο σχέδιο Hoch.

Πρακτική συνέπεια των αλλεπαλλήλων αυτών αλλαγών ήταν αφενός η διατήρηση μεγάλου τμήματος της Παλαιάς Πόλης, και ως εκ τούτου η καθυστέρηση της προβλεπόμενης επέκτασης της πρωτεύουσας προς τα νέα της όρια, και αφετέρου ο αναπροσανατολισμός της Πόλης προς το τελικό σημείο ανέγερσης των Ανακτόρων, με αξιοδότηση συνεπώς του προς ανατολάς του άξονος της οδού Αθηνάς τμήματος. Η αξιοδότηση αυτή εκφράζεται, λόγου χάριν, με την δυσανάλογη ανάπτυξη της Σταδίου (και στη συνέχεια της Πανεπιστήμιου) εν σχέσει προς την Πειραιώς, της πλατείας Κλαυθμώνος εν σχέσει προς την πλατεία Κουμουνδούρου, κ.ο.κ.

Το τελικό πλάνο της πόλεως με την χωροθέτηση των ανακτόρων στα ανατολικά της παλαιάς πόλης (χάρτης Hansen 1841, πηγή: προσωπική συλλογή MBE - flickr)

Ο δρόμος που δεν δικαίωσε το όνομα του (αντί επιλόγου)

Η οδός Σταδίου αποτελεί σήμερα μπορούμε να πούμε μοναδική περίπτωση δρόμου που δεν δικαιώνει την ονομασία του. Αν και ονομάζεται Σταδίου, είναι ανέφικτο να φτάσει κάποιος σε αυτό μέσω της συγκεκριμένης οδού. Ας σημειώσουμε εδώ πως η οδός είχε μετονομαστεί επισήμως, σε οδό Φειδίου, Ακακιών και σε «Οδό Τσώρτσιλ» μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο προς τιμήν του Βρετανού πρωθυπουργού, αλλά οι Αθηναίοι παρέμειναν πιστοί στη παραδοσιακή ονομασία της οδού, η οποία επικράτησε και επίσημα.

Τελικά το όνομα της οδού έχει μείνει για να μας θυμίζει σήμερα τις προθέσεις των πρώτων ανθρώπων που ασχολήθηκαν με τον σχεδιασμό της πόλεως των Αθηνών καθώς και ότι κάθε σχέδιο, αν δεν λάβει υπόψιν του την υπαρκτή πραγματικότητα (τα θέλω των κατοίκων και τα οικονομικά του κράτους) θα παραμείνει σχέδιο.