Εξερεύνηση στο Σπήλαιο «Σωτήρος» Αθηνών, στα Τουρκοβούνια, με μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας.

Εξερεύνηση στο Σπήλαιο «Σωτήρος» Αθηνών στα Τουρκοβούνια.

Εισαγωγή

Το σπήλαιο «Σωτήρος» Αθηνών βρίσκεται εντός του παλαιού λατομείου Φράγκου στα Τουρκοβούνια, στα διοικητικά όρια του Δήμου Αθηναίων, δίπλα στο υπαίθριο θέατρο του Αττικού Άλσους. Ονομάστηκε "Σωτήρος", γιατί στην θέση αυτή είχε προταθεί να κατασκευαστεί το Τάμα του Έθνους - ο ναός του Χριστού Σωτήρος, επί της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας (1967 - 1974). Μόλις 5 χιλιόμετρα από το Σύνταγμα, αποτελεί ένα πανέμορφο σπήλαιο, με αρκετά πλούσιο διάκοσμο και έντονες εναλλαγές σε σχήματα, μεγέθη και χρώματα του σταλακτιτικού και σταλαγμιτικού υλικού του. Την Κυριακή 24 Φεβρουαρίου η ομάδας μας επισκέφθηκε το σπήλαιο και στο παρόν άρθρο γίνεται μια παρουσίαση της εξερεύνησης μας, με αναλυτική περιγραφή του σπηλαίου, το οποίο έχει τον αριθμό 4170 του Σπηλαιολογικού Μητρώου.

Ιστορικό ανακάλυψης

Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε κατά την διάρκεια των εργασιών στο λατομείο Φράγκου. Με την ανακάλυψη του σπηλαίου οι εργασίες σταματούν και με την βοήθεια των μηχανημάτων του λατομείου αποφράσσεται το κεντρικό τμήμα του σπηλαίου το οποίο αποτελεί πλέον και την είσοδο του.

Στην συνέχεια οι μαθητές τότε, Φ.Φωτάκης και οι αδελφοί Κωστόπουλοι, ανακάλυψαν την είσοδο του σπηλαίου και έτσι επισκέφθηκαν το εσωτερικό του. Η ανακάλυψη του σπηλαίου και η εξερεύνηση των μικρών φίλων παρουσιάστηκε στην εκπομπή "Σήμερα" και με αυτόν τον τρόπο ενημερώθηκε και η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Ε.Σ.Ε.). Κατόπιν σε συνεργασία με τις τότε αρμόδιες αρχές η Ε.Σ.Ε. αναθέτει στο μέλος της Ιωάννου Ιωάννου να ξεκινήσει την μελέτη του σπηλαίου. Ο Ιωάννου συγκροτεί την ομάδα μελέτης και οι εργασίες κράτησαν από τον Οκτώβριο του 1972 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1973. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν στο Δελτίο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας του έτους 1973, (τ.12, τ.3), στις σελίδες 71-83.

Η πρώτη σελίδα της έκθεσης του Ιωάννου Ιωάννου στο Δελτίο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας:

Περιγραφή του σπηλαίου

Το σπήλαιο πρόκειται στην ουσία για μια διάκλαση με διεύθυνση ΒΑ - ΝΔ που βρίσκεται μέσα σε στρώμα ασβεστόλιθου. Πρόκειται για ενεργό σπήλαιο, αρκετά σκονισμένο λόγω της διάνοιξης της τεχνητής εισόδου, η οποία επηρεάζει και το μικροκλίμα του, αλλά παρ' όλα αυτά με εντυπωσιακούς σχηματισμούς.

Το συνολικό του μήκος υπολογίζεται στα 127 μ. σύμφωνα με τις μετρήσεις τις ομάδας του Ιωάννου (1972). Η φυσική είσοδος του σπηλαίου όπως και η φυσική του συνέχεια είναι σήμερα και οι δύο φραγμένες. Η μεν φυσική είσοδος βρίσκεται στο τέλος του αριστερού διαδρόμου (ΝΔ), ενώ η φυσική συνέχεια στο τέλος του δεξιού διαδρόμου (ΒΑ). Το μεγαλύτερο βάθος από την είσοδο στον δεξιό θάλαμο είναι 28 μέτρα ενώ στον αριστερό στα 25 μ. Δεν ανακαλύφθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα στο σπήλαιο, ούτε συνοδεύεται από λαογραφικές ιστορίες.

Στο σχέδιο που ακολουθεί (Έκθεση Ιωάννου Ιωάννου, Σπήλαιο «Σωτήρος» Αθηνών, στο Δελτίο Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας, τ.12 - τ.3, σελ. 83) φαίνεται η κάτοψη του σπηλαίου:

Η σημερινή πρόσβαση στο σπήλαιο γίνεται από το γκρεμισμένο κεντρικό τμήμα του στην περιοχή του λατομείου, το οποίο αποτελεί και ξεχωριστό όροφο από το υπόλοιπο σπήλαιο το οποίο μπορούμε να θεωρήσουμε ως ενιαίο και θεωρητικά ως έναν όροφο.

Στο σχέδιο που ακολουθεί (Έκθεση Ιωάννου Ιωάννου, Σπήλαιο «Σωτήρος» Αθηνών, στο Δελτίο Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας, τ.12 - τ.3, σελ. 79) φαίνεται η κάτοψη του τμήματος της εισόδου:

Πιο χαμηλά μπορούμε να θεωρήσουμε και ένα τρίτο επίπεδο το οποίο όμως αποτελείται από "μικροτούνελ και μικροθαλάμους", όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ιωάννου στην έκθεση του. Μάλιστα αναφέρει ότι οι ενδείξεις υποδεικνύουν και την ύπαρξη τέταρτου θαλάμου πιο κάτω. Η πρόσβαση όμως εκεί είναι αδύνατη καθώς τα περάσματα είναι εξαιρετικά μικρά για να χωρέσει άνθρωπος. Οι εκρήξεις των φουρνέλων κατά την διάρκεια της λειτουργίας του παρακείμενου λατομείου έχουν προξενήσει μεγάλες φθορές και καταπτώσεις στο σπήλαιο και κατά πάσα πιθανότητα κρύβουν αίθουσες σε χαμηλότερα επίπεδα. Για την συνέχεια της εξερεύνησης όμως χρειάζεται να γίνουν αρκετοί καθαρισμοί και διανοίξεις.

Η κυκλοφορία στο σπήλαιο δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολη για έναν εκπαιδευμένο σπηλαιολόγο. Παρ' όλα αυτά η έντονη ρίψη σκουπιδιών και μπαζών στην είσοδο του καθώς και τα σχετικά μη απλά κατεβάσματα από τον δεύτερο στον πρώτο όροφο δημιουργούν μια αρκετά επικίνδυνη συνθήκη η οποία δεν είναι ιδανική για μια χαλαρή βόλτα, αλλά απαιτεί σοβαρότητα, υπευθυνότητα, σωστό εξοπλισμό και καλή οργάνωση.

Μπάζα και σκουπίδια στις σάρες κάτω από την είσοδο

Ήδη από την δεκαετία του '70 και λίγο μετά την ανακάλυψη και δημοσιοποίηση του, άρχισαν οι βανδαλισμοί στο σπήλαιο από τους επίδοξους επισκέπτες - καταστροφείς, όπως το σπάσιμο σταλακτιτών, τα σκαλίσματα στα τοιχεία του, ακόμα και λαθρανασκαφές. Η έντονη αυτή φθορά του, ανάγκασε από τότε ήδη, να τοποθετηθεί καγκελοπερίφραξη για την προστασία του σπηλαίου, η οποία και αυτή σήμερα είναι τμηματικά κατεστραμμένη. Μάλιστα τα έξοδα της κατασκευής τα ανέλαβε το τότε συσταθέν Ειδικό Ταμείο Ιερού Ναού Σωτήρος. Με την ευκαιρία λοιπόν να αναφέρουμε δυο λόγια για το εν λόγω "Τάμα" δεδομένου ότι συνδέεται με το σπήλαιο καθότι αυτό πήρε το όνομα του από τον Ιερό Ναό του Σωτήρος που θα χτιζόταν εκεί, που τελικά όμως δεν χτίστηκε ποτέ.

Το Τάμα του Έθνους // Ο Ναός του Χριστού Σωτήρος

Το Τάμα του Έθνους ήταν υπόσχεση των Ελλήνων επαναστατών του 1821 προς τον Χριστό για την ανέγερση ενός Ιερού Ναού ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Οθωμανικό ζυγό.

Εμπνευστής του τάματος θεωρείται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος και το πρότεινε στους συναγωνιστές του, ενώ ο ίδιος μεσολάβησε επί δυναστείας του Όθωνα προκειμένου να εκδοθούν δυο σχετικά βασιλικά διατάγματα (1834 και 1838). Ο Ναός θα ήταν αφιερωμένος στον «Σωτήρα» Χριστό, όπως αποφασίσθηκε με ειδικό ψήφισμα κατά την Εθνική Συνέλευση του 1829, εν συνεχεία υπογράφτηκε από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και δημοσιεύθηκε ως διάταγμα στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» με τον τίτλο «Περί ανεγέρσεως Ναού του Σωτήρος εν Αθήναις». Σαν πιθανές τοποθεσίες για την ανέγερση του ναού, είχαν κατά καιρούς προταθεί το Ζάππειο, ο Εθνικός Κήπος ή το Αττικό Άλσος. Από το 1838 μέχρι το 1968 έγιναν από διάφορες προσωπικότητες πάρα πολλές προσπάθειες, όλες άκαρπες, ωστόσο την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας, το Δεκέμβριο του 1968 ο δικτάτορας πρωθυπουργός Γεώργιος Παπαδόπουλος ανακοίνωσε ότι το επόμενο έτος, κατά το οποίο συμπληρώνονταν 140 χρόνια από το 1829, θα ξεκινούσε η κατασκευή του ναού του "Σωτήρος" στα Τουρκοβούνια ως εκπλήρωση του «τάματος». Η ανέγερση του ναού εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 1969 σε κοινή συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου και του αρχιεπισκόπου, το Μάιο συγκροτήθηκε μια ανώτατη επιτροπή για την επίβλεψη του έργου με πρόεδρο τον Παπαδόπουλο και μέλη τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, τον Παττακό, τον Μακαρέζο κ.ἀ. και τον Ιούνιο συστάθηκε ένα Ειδικό Ταμείο για τη διαχείριση των οικονομικών του έργου. Συγκροτήθηκε επίσης ένα Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, στο οποίο αρνήθηκε να συμμετάσχει ο πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Αμίλκας Αλιβιζάτος, θεωρώντας ότι το τάμα είχε ήδη εκπληρωθεί με την ανέγερση του μητροπολιτικού ναού των Αθηνών. Παρ' όλα αυτά το Τάμα δεν εκπληρώθηκε ούτε αυτή την φορά. [wiki]

Φωτογραφίες της εξερεύνησης