Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας // Τι πραγματικά πάει να γίνει στην Ραφήνα;

Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας 

Τι πραγματικά πάει να γίνει στην Ραφήνα;

Εισαγωγή Γεωμυθικής

Στο παρόν άρθρο ξεφυλλίζουμε την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, όπως αυτή κατατέθηκε από τα μελετητικά γραφεία, παραθέτουμε με χάρτες, για εύκολη κατανόηση τις προτάσεις της και τονίζουμε μερικές από τις παραμέτρους οι οποίες αγνοούνται η υποβαθμίζονται από την εν λόγω μελέτη. Τα κείμενα όπου δεν αναφέρεται κάτι άλλο είναι απλή αντιγραφή από την ίδια την Μελέτη. Η μορφοποίηση και οι επισημάνσεις είναι δικές μας. Στόχος μας είναι να δείξουμε σε όλον τον κόσμο τι πραγματικά πάει να γίνει στην Ραφήνα, τις μέρες που ακόμα η καταμέτρηση των νεκρών στην Μάνδρα, δεν έχει τελειώσει. Ας κρίνουν οι αναγνώστες μας τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δυο περιοχών, κυρίως σε επίπεδο εφαρμογής πολιτικών και εργολαβικών επιλογών. Τονίζουμε ότι το ζητούμενο δεν είναι να γίνουν ή όχι αντιπλημμυρικά έργα, όπως αρκετά ύπουλα προωθείται τελευταία. Αντιπλημμυρικά έργα πρέπει να γίνουν με μια λογική όμως ολιστική και όχι ξεκάθαρα εργολαβική. 

Τι πραγματικά πάει να γίνει στην Ραφήνα;

Ξεκινάμε, δηλώνοντας εξ αρχής την αντίθεση μας στην Μ.Π.Ε., την πρόταση της οποίας παραθέτουμε στους χάρτες μας παρακάτω. Έχουμε χρησιμοποιήσει τα στοιχεία της ίδιας της Μελέτης όπως αυτά δόθηκαν για την διαδικασία της διαβούλευσης. Τα χρώματα είναι δική μας επιλογή.

Αυτό προτείνεται σήμερα το βράδυ (21.11.2017) στο Δημοτικό Συμβούλιο στην Ραφήνα προς ψήφιση. Με απλά λόγια η μετατροπή του μεγαλύτερου φυσικού οικοσυστήματος της Ανατολικής Αττικής σε αγωγό ομβρίων:

Στα Σπάτα:

Στην περιοχή που προτείνεται κατασκευή φράγματος:

Στην συμβολή με τον Βαλανάρη: (διαβάστε σχετικό άρθρο μας για τον Βαλανάρη πατώντας εδώ)

Στην Ραφήνα:

Ας δούμε στην συνέχεια πως παρουσιάζει η ίδια η μελέτη όλα τα παραπάνω.



Τίτλος έργου 

H παρούσα μελέτη αφορά στην εκπόνηση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) των έργων διευθέτησης - οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, το οποίο βρίσκεται στα Μεσόγεια Ανατολικής Αττικής. Η παρούσα ΜΠΕ εκπονείται στο πλαίσιο του έργου με τίτλο "Μελέτη Διευθέτησης - Οριοθέτησης ρέματος Ραφήνας". Στόχος της ΜΠΕ είναι:

- η ανάλυση των στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην περιοχή του έργου, 

- η αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων, 

- η εκτίμηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις φάσεις κατασκευής και λειτουργίας των υπό μελέτη έργων, καθώς και 

- η πρόταση κατάλληλων μέτρων πρόληψης, αντιμετώπισης των επιπτώσεων καθώς και αποκατάστασης του περιβάλλοντος.

Τα έργα διευθέτησης του ρέματος Ραφήνας αφορούν στο τμήμα του από την εκβολή του στη θάλασσα μέχρι τη Λ. Σπάτων, συνολικού μήκους ~14,9 km. Η περιοχή των έργων χωρίζεται σε δύο τμήματα που παρουσιάζονται με ανεξάρτητες επί μέρους χιλιομετρήσεις, ως ακολούθως:

- Κατάντη τμήμα ρέματος Ραφήνας (από εκβολή - Χ.Θ. 4+400)

Περιλαμβάνει το τμήμα από την εκβολή του ρέματος στη θάλασσα κατάντη και ανάντη φτάνει μέχρι ~500 m ανάντη της συμβολής με το ρέμα Βαλανάρη με συνολικό μήκος ~4,4 Km. Στο τμήμα αυτό περιλαμβάνονται και τα έργα διευθέτησης των συμβαλλόντων ρεμάτων Βαλανάρη, Μύλου, Αγ. Παρασκευής, Καλλιτεχνούπολης και Διασταύρωσης 1, 2 και 3.

- Ανάντη τμήμα ρέματος Ραφήνας (4+400 - 14+997)

Περιλαμβάνει το ανάντη τμήμα του ρέματος Ραφήνας, συνολικού μήκους ~10,6 km, το οποίο εκτείνεται από το πέρας του κατάντη τμήματος μέχρι τη Λ. Σπάτων.

- Φράγμα ανάσχεσης πλημμυρών

Ο άξονας του φράγματος βρίσκεται 100 m περίπου ανάντη της Ιεράς Μονής Αγ. Φιλοθέης επί του ρέματος Ραφήνας, κατάντη της συμβολής με το ρ. Σπάτων.

Κύριος (φορέας) του έργου είναι η Διεύθυνση Αντιπλημμυρικών & Εγγειοβελτιωτικών Έργων της Γενικής Γραμματείας Υποδομών του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων.

Η παρούσα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων εκπονήθηκε από τις Εταιρείες ENVECO ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, "ΥΔΡΟΕΞΥΓΙΑΝΤΙΚΗ" - ΛΑΖΑΡΟΣ Σ. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ & ΣΙΑ ΕΕ, ΜΠΕΝΣΑΣΣΩΝ ΛΙΖΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ, μέλη της σύμπραξης των γραφείων μελετών που έχουν αναλάβει την εκπόνηση του έργου "Μελέτη Διευθέτησης - Οριοθέτησης ρέματος Ραφήνας".

Γεωγραφική θέση έργου 

Το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, με συνολική έκταση λεκάνης απορροής περί τα 140 km2, βρίσκεται στα Μεσόγεια Ανατολικής Αττικής και διέρχεται εντός των διοικητικών ορίων των:

- Δήμων Ραφήνας - Πικερμίου (πρώην υπό κατάργηση δήμοι που συνενώθηκαν)

- Σπάτων - Αρτέμιδας (πρώην δήμοι που συνενώθηκαν)

- Παλλήνης (προήλθε από συνένωση των δήμων Παλλήνης και Γέρακα και της κοινότητας Ανθούσας) και 

- Παιανίας (προήλθε από τη συνένωση των δήμων Παιανίας και Γλυκών Νερών)

Η περιοχή των Μεσογείων, η οποία ανήκει στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής, διαχωρίζεται σε δύο κύριες υδρολογικές λεκάνες απορροής με αποδέκτες το ρέμα  Ραφήνας που εκβάλλει στον όρμο Ραφήνας και το ρέμα Αγίου Γεωργίου που εκβάλλει στον όρμο Βραυρώνας.

Το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, όπως παρουσιάζεται στο Χάρτη Προσανατολισμού (αρ. σχεδίου 1) του Κεφαλαίου 15 της παρούσας μελέτης, διασχίζει την πεδιάδα Μεσογείων από τα δυτικά προς τα ανατολικά σε μήκος 14,9 χιλιομέτρων περίπου, πριν από την εκβολή του νότια του σημερινού λιμένα της Ραφήνας. Το ρέμα διέρχεται μέσα από πεδινές εκτάσεις και η μέση κλίση του είναι 1,5%. Το μέσο  υψόμετρο της λεκάνης απορροής είναι +170 m, ενώ η υψηλότερη θέση της βρίσκεται στο βόρειο άκρο της λεκάνης και έχει υψόμετρο +920 m.

Το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης απορροής είναι πεδινό (περίπου 60% της συνολικής έκτασης). Το ανάγλυφο του υπόλοιπου μέρους μπορεί να θεωρηθεί ότι κατανέμεται εξίσου σε ορεινό και λοφώδες (το καθένα αντιπροσωπεύει το 20% περίπου της συνολικής έκτασης).

Η λεκάνη απορροής του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας οριοθετείται από την Πεντέλη (Βόρεια), τον αυχένα Υμηττού Πεντέλης (δυτικά) και τον αυχένα Υμηττού - Πυργαρίου - Σπάτων - Ζαργάνι, περιλαμβάνει δηλαδή τα «Βόρεια» Μεσόγεια και συνορεύει ανατολικά με τη λεκάνη απορροής του Κηφισού, Νότια και ΝΑ με τη λεκάνη απορροής του Ρέματος Βραυρώνας και Βόρεια και ΒΑ με τη λεκάνη απορροής ρεμάτων της περιοχής Μάτι, Αγ. Ανδρέα και Ν. Μάκρης.

Στο Ρέμα Ραφήνας συμβάλλουν διάφορα μικρότερα ρέματα, που διασχίζουν τις ορεινές και λοφώδεις εκτάσεις, που βρίσκονται στο βόρειο κυρίως τμήμα της  λεκάνης. Τα περισσότερα και μεγαλύτερα από τα συμβάλλοντα ρέματα απορρέουν από τις πλαγιές της Πεντέλης (στα βόρεια και βορειοανατολικά της λεκάνης) με σχετικά μεγάλες κλίσεις, ενώ μικρός αριθμός ρεμάτων απορρέει από τις ανατολικές πλαγιές του Υμηττού (στα νοτιοδυτικά της λεκάνης) και τη λοφώδη και πεδινή  περιοχή των Σπάτων με μικρές κλίσεις. Επίσης στο ρέμα Ραφήνας καταλήγει και η εκτροπή του ρ. Ποδονίφτη μέσω του ρ. Παναγίτσας.

Σύντομη περιγραφή του έργου

Όπως περιγράφεται και παραπάνω, τα έργα διευθέτησης του ρέματος Ραφήνας αφορούν στο τμήμα του από την εκβολή του στη θάλασσα μέχρι τη Λ. Σπάτων, συνολικού μήκους ~14,9 km. Το έργο χωρίζεται σε δυο τμήματα, ως ακολούθως:

- Κατάντη τμήμα ρέματος Ραφήνας (από εκβολή - Χ.Θ. 4+400)

- Ανάντη τμήμα ρέματος Ραφήνας (4+400 - 14+997)

- Φράγμα ανάσχεσης πλημμυρών

Κατάντη τμήμα Ρέματος Ραφήνας ( από εκβολή - Χ.Θ. 4+400)

Στο τμήμα αυτό, η επιλογή του τύπου διατομών έγινε κυρίως με κριτήρια διαθεσιμότητας χώρου και εύρους κατάληψης των έργων, περιορισμών λόγω υφιστάμενων κτισμάτων κλπ. Παρόλα αυτά έγινε προσπάθεια να τηρηθούν τα απαιτούμενα ελεύθερα περιθώρια που έχουν τεθεί στα κριτήρια σχεδιασμού, για παροχές σχεδιασμού 50ετίας / 12ωρη βροχόπτωση με το φράγμα ανάσχεσης πλημμυρών. 

Οι διατομές που προβλέπονται είναι:

- ανοικτή τραπεζοειδής επενδεδυμένη με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον / λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια, με βαθμιδωτή διάταξη στα πρανή (σκαλοπάτια με 0,50 m πάτημα / 1,00 m ύψος)

- Ορθογωνική διατομή με σκυρόδεμα και τοίχους αντιστήριξης αριστερά / δεξιά. Στις περιπτώσεις που υπάρχει περιορισμένος χώρος για τη κατασκευή των τοίχων αντιστήριξης προβλέπεται κατασκευή με πασσαλοστοιχία που απαιτεί μικρό εύρος κατάληψης λόγω απουσίας αναγκαίων εκσκαφών.

Η παροχή σχεδιασμού του κατάντη διευθετούμενου τμήματος κυμαίνεται από 290 m3/s περίπου (ανάντη της συμβολής με το ρ. Βαλανάρη / κατάντη φράγματος  ανάσχεσης) έως 458 m3/s περίπου στην εκβολή. Η ροή σε ολόκληρο το μήκος της διευθέτησης του κατάντη τμήματος προκύπτει υπερκρίσιμη.

Τα τμήματα της διευθετημένης κοίτης του ρ. Ραφήνας για τα οποία προτιμήθηκαν ορθογωνικές διατομές από σκυρόδεμα με τοίχους αντιστήριξης αριστερά / δεξιά ή/ και η χρήση πασσάλων από τη χρήση τραπεζοειδών διατομών από λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια, παρουσιάζονται αναλυτικά στο Κεφάλαιο 6.1.1 της παρούσας μελέτης.

Ρέμα Καλλιτεχνούπολης

Σε ό,τι αφορά στο ρέμα Καλλιτεχνούπολης, προβλέπεται η κατασκευή συλλεκτήρα ομβρίων από τσιμεντοσωλήνες σειράς 120 κυκλικής διατομής με φρεάτια για την αλλαγή κατεύθυνσης και διατομής.

Ρέμα Διασταύρωσης 1

Για το ρέμα αυτό προτείνεται η κατασκευή συλλεκτήρα κυκλικής διατομής Φ140mm από τσιμεντοσωλήνες σειράς 120 (παροχή 5,70 m3/s ), ο οποίος θα κατασκευασθεί από το σημείο όπου η φυσική μισγάγγεια του ρέματος συναντά τη Λ. Μαραθώνος και στη συνέχεια κατά μήκος της Λ. Μαραθώνος μέχρι τη διασταύρωση με την οδό Α. Φλέμινγκ, όπου ο συλλεκτήρας συμβάλει με το συλλεκτήρα Καλλιτεχνούπολης. Κατά μήκος της Λ. Μαραθώνος ο συλλεκτήρας Φ1400 θα κατασκευασθεί στη θέση του υφιστάμενου αγωγού ομβρίων ο οποίος αποχετεύει τα όμβρια του οδοστρώματος. Τα υφιστάμενα φρεάτια υδροσυλλογής θα συνδεθούν με τον προτεινόμενο συλλεκτήρα. Το συνολικό μήκος του αγωγού διευθέτησης του ρ. Διασταύρωσης 1 είναι 292 m.

Ρέμα Βαλανάρη

Προβλέπεται η διευθέτηση του ρέματος Βαλανάρη από το υφιστάμενο τεχνικό  διέλευσής του κάτω από τη Λ. Μαραθώνος, μέχρι την εκβολή του στο ρέμα Ραφήνας. Το συνολικό μήκος διευθέτησης είναι 1965 m περίπου. Η χάραξη της διευθέτησης έχει ακολουθήσει εν γένει την υφιστάμενη κοίτη του ρέματος. Οι διατομές της διευθετημένης κοίτης του ρ. Βαλανάρη προβλέπονται τραπεζοειδείς από λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια, εκτός από τμήματα στα οποία κρίθηκε επιβεβλημένη η διαμόρφωση της διατομής από σκυρόδεμα. Οι ως άνω διατομές παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο 6.1.1 της παρούσας μελέτης. Επιπλέον, διατομές από σκυρόδεμα προβλέπονται και σε περιπτώσεις διέλευσης της διευθετημένης κοίτης κάτω από γέφυρες.

Ρέμα Παλαιού Μύλου

Δεν υπάρχει διαμορφωμένη φυσική μισγάγγεια και οι όμβριες απορροές καταλήγουν σε φρεάτιο εισόδου οχετού, ο οποίος διασχίζει εγκάρσια τη Λ. Μαραθώνος (μήκος οχετού 33 m και διαστάσεις 4,00Χ1,75). Η παροχή σχεδιασμού του υπόψη οχετού είναι 21 m3/s. Ο οχετός είναι οριακά επαρκής για την υπόψη  παροχή και επεκτείνεται για να συμβάλλει στο ρ. Βαλανάρη σε ορθογωνική διατομή. Προβλέπεται επέκταση του υφισταμένου οχετού κατά 5,00 μέτρα περίπου. Το φρεάτιο εισόδου του τεχνικού του ρ. Παλαιού Μύλου που διασχίζει εγκάρσια τη Λ. Μαραθώνα κρίνεται ανεπαρκές και θα πρέπει να ανακατασκευαστεί.

Ρέμα Αγίας Παρασκευής

Το ρέμα Αγ. Παρασκευής διευθετείται κατάντη της υφισταμένης γέφυρας της Λ. Μαραθώνος η οποία είναι υδραυλικά επαρκής. Ο αγωγός διευθέτησης έχει μήκος  45 μέτρα περίπου και προβλέπεται με ανοικτή ορθογωνική διατομή 4,00Χ2,50 σε μήκος 29 μέτρων, ενώ στο ανάντη τμήμα του διαμορφώνεται έργο συναρμογής (στένωση) με διατομή μεταβαλλόμενου (από 12,00 σε 4,00 μέτρα) πλάτους και ύψους 3,50 m σε μήκος 16 μέτρων. Η παροχή σχεδιασμού του υπόψη οχετού είναι 25,40 m3/s.

Φράγμα ανάσχεσης πλημμυρών

Ολοκλήρωση της αντιπλημμυρικής προστασίας θα επιτευχθεί με την κατασκευή του φράγματος ανάσχεσης στην πεδιάδα των Σπάτων και την ολοκλήρωση των λοιπών έργων διευθέτησης, που θα πραγματοποιηθούν σε Β' Φάση.

Ο άξονας του φράγματος βρίσκεται 100 m περίπου ανάντη της Ιεράς Μονής Αγ. Φιλοθέης επί του ρέματος Ραφήνας, κατάντη της συμβολής με το ρ. Σπάτων. Από διερεύνηση εναλλακτικών θέσεων προκύπτει ότι κατάντη θέση, ώστε να εξασφαλίζεται μεγαλύτερη λεκάνη απορροής, δεν υπάρχει λόγω των περιορισμών που προκύπτουν από τη θέση της Ιεράς Μονής Αγ. Φιλοθέης.

Ο σκοπός του φράγματος είναι η ανάσχεση πλημμυρών και η λειτουργία του βασίζεται στη αρχή ότι ο όγκος αποθήκευσης πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμος για την ανάσχεση. Έτσι η παροχή εισόδου για περιόδους επαναφοράς Τ≤ ~20 έτη ισούται με την παροχή εξόδου μέσω των αγωγών διόδευσης. Για πλημμυρικές παροχές περιόδου επαναφοράς Τ>20 ετών, λειτουργεί και ο υπερχειλιστής και η διόδευση μέσω του έργου διόδευσης. Λεπτομερή τεχνικά στοιχεία του φράγματος παρατίθενται στο Κεφάλαιο 6.1.3 της παρούσας μελέτης.

Επιπτώσεις στο Φυσικό Περιβάλλον

Φάση κατασκευής

Όσον αφορά στη βλάστηση, οι κύριες επιπτώσεις που θα προξενηθούν κατά τη φάση κατασκευής του προτεινόμενου έργου σχετίζονται με την αποψίλωση της παρόχθιας βλάστησης και την κατάληψη της υφιστάμενης κοίτης καθώς και του σώματος του φράγματος ανάσχεσης πλημμυρών. Οι εν λόγω επιπτώσεις έχουν ως επί το πλείστον μόνιμο χαρακτήρα και είναι μερικώς αναστρέψιμες. Παρόλα αυτά δύναται να επανορθωθούν με τη λήψη κατάλληλων μέτρων, τα οποία περιγράφονται στο Κεφάλαιο 9.3 της παρούσας μελέτης.

Καταγραφή δενδρώδους βλάστησης εντός της ζώνης απαλλοτρίωσης του έργου (Τα δέντρα που θα κοπούν)

Στο πλαίσιο της παρούσας ΜΠΕ πραγματοποιήθηκαν εργασίες πεδίου με σκοπό την αναλυτική καταγραφή δενδρώδους βλάστησης εντός της ζώνης απαλλοτρίωσης του έργου. Τα κύρια είδη δένδρων που καταγράφηκαν είναι πεύκα και υδρόφιλα είδη όπως πλατάνια (Platanus sp.), λεύκες (Populus sp.) και ιτιές (Salix sp.), ενώ κοντά στην εκβολή καταγράφηκαν επίσης και αρμυρίκια (Tamarix sp.). Στον πίνακα που παρατίθεται στο Κεφάλαιο 9.3, παρουσιάζονται τα είδη δέντρων που καταγράφηκαν, οι συντεταγμένες στις οποίες εντοπίστηκαν, ενώ έχει γίνει προσπάθεια αντιστοίχησης με τη χιλιομετρική θέση του έργου. Συνοψίζοντας κατά τις εργασίες πεδίου καταγράφηκαν 1.439 δέντρα εντός της ζώνης απαλλοτρίωσης του προτεινόμενου έργου και σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες 842 άτομα εξ αυτών ανήκουν στη φυσική βλάστηση των ρεμάτων υπό μελέτη. Τα είδη φυσικής βλάστησης που θίγονται πρωτίστως από το υπό μελέτη έργο είναι τα:

- πλατάνια (252 άτομα Platanus orientalis), 

- πεύκα (191 άτομα του είδους Pinus halepensis), 

- ιτιές (150 άτομα του Salix alba) και 

- λεύκες (συνολικά 172 άτομα των ειδών Populus nigra και P. alba).

Τα υπόλοιπα δέντρα που καταμετρήθηκαν ανήκουν σε είδη ανθρωπογενούς βλάστησης ή σε εισβλητικά είδη και πρόκειται για τα εξής: 

- 344 ελαιόδεντρα (Olea europaea), 

- 48 συκιές (Ficus carica), 

- 87 Ευκάλυπτοι (Eucalyptus globoulus), 

- 72 Ailanthus altissima, 

- 14 Αμυγδαλιές (Prunus dulcis), 

- 8 Καρυδιές (Juglans regia), 

- 5 Αγριοαχλαδιες (Pyrus spinosa), 

- 5 Κουτσουπιές (Cercis siliquastrum), 

- 5 Μουριές (Morus alba), 

- 4 Ροδιές (Punica granatum), 

- 2 Φοίνικες (Phoenix sp.) καθώς και 

- Κορομηλιές (Prunus cerasifera), 

- Μουσμουλιές (Eriobotrya japonica), 

- Λεμονιές (Citrus limon).

Στο κεφάλαιο 10 της παρούσας μελέτης προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα και επανορθωτικές δράσεις που αποσκοπούν στην ταχεία αποκατάσταση της υδρόφιλης βλάστησης παρόχθιας και παραρεμάτιας. Οι δράσεις αυτές αφορούν τόσο στην ενίσχυση της φυσικής ανάπτυξης υδροχαρούς βλάστησης με τοποθέτηση σπόρων εντός των συρματοκιβωτίων όσο και στη φύτευση δενδρωδών ειδών σε πλήθος σημαντικά μεγαλύτερο από αυτό που θα απομακρυνθεί κατά τη φάση κατασκευής.

Επίσης προτείνεται η διασφάλιση μέσω της τελικής οριοθέτησης του ρέματος ζώνης ικανού πλάτους εκατέρωθεν του διευθετημένου τμήματος του ρέματος, όπου είναι αυτό δυνατό, ώστε να διαμορφωθεί μια γραμμική ζώνη πρασίνου και αναψυχής που θα λειτουργεί αφενός ως ασπίδα σε ενδεχόμενες πιέσεις ανθρωπογενών χρήσεων και λειτουργιών και αφετέρου ως πολλαπλασιαστής της ευεργετικής λειτουργίας του υγροτοπικού συστήματος ρεόντων υδάτων που θα διαμορφωθεί. 

Τα έργα διευθέτησης σε ρέματα που έχουν χαρακτηρισθεί ως ιδιαίτερου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος φαίνεται καταρχήν ότι είναι αντίθετα με το πνεύμα του χαρακτηρισμού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα που θα συνδράμουν στη διαμόρφωση μιας πιο εμπεριστατωμένης άποψης:

α) Μεγάλο τμήμα των ρεμάτων που εντάσσονται στο υπό μελέτη έργο, αλλά και άλλων ρεμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος με την ΥΑ 9173/1642/23.03.1993 (ΦΕΚ 281Δ) στα Μεσόγεια, είτε έφεραν έργα διευθέτησης πριν το 1993 (π.χ. κατάντη τμήμα ρέματος Ραφήνας) είτε διευθετήθηκαν ή επικαλύφθηκαν αργότερα (π.χ. ανάντη τμήματα ρεμάτων Νότιας Πεντέλης που δεν εντάσσονται στο υπό μελέτη έργο).

β) Η αντιπλημμυρική προστασία της ταχύτατα αναπτυσσόμενης περιοχής των Μεσογείων που εντάσσεται στη λεκάνη του υπό μελέτη έργου, καθιστά αναγκαία τη βελτίωση της παροχετευτικότητας του ρέματος που επιτυγχάνεται μόνο με τεχνικές παρεμβάσεις.

γ) Σε περίπτωση μη έγκαιρης λήψης μέτρων διευθέτησης, η εμπειρία από άλλα ρέματα της Αττικής δείχνει ότι η τελική κατάληξη είναι ο πλήρης εγκιβωτισμός του ρέματος και η κατάργηση της ανοικτής, επιφανειακής ροής. Αυτό έχει ήδη αρχίσει να συμβαίνει σε μικρά προς το παρόν τμήματα σε ρέματα των Μεσογείων.

δ) Η διαμόρφωση επαρκούς ανοικτής διατομής έστω και με τεχνικές παρεμβάσεις στον πυθμένα και στα πρανή, διασφαλίζει τη μελλοντική διατήρηση της γραμμής του ρέματος με θετικά αποτελέσματα για το περιβάλλον.

Με βάση τα παραπάνω και με δεδομένη την ανελαστική ανάγκη διευθέτησης για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας εκτιμάται ότι το υπό μελέτη έργο μπορεί να συμβάλλει θετικά στη μακροπρόθεσμη διατήρηση του ανοικτού επιφανειακού ρέματος σε όλο το μήκος του και μάλιστα σε περιοχές που αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς. Με την προϋπόθεση δε ότι θα ληφθούν πρόσθετα μέτρα για την ενίσχυση ανάπτυξης της βλάστησης εντός της διευθετημένης διατομής και ότι θα προβλεφθεί ευρεία ζώνη οριοθέτησης εκατέρωθεν αυτής με πρόσθετες φυτεύσεις και ήπιες υποδομές αναψυχής, εκτιμάται ότι διασφαλίζεται πλήρως η μελλοντική διατήρηση ενός γραμμικού ανοικτού υδάτινου στοιχείου με σημαντική ύπαρξη πρασίνου περιφερειακά αυτού που μπορεί να λειτουργεί εξαιρετικά θετικά από περιβαλλοντική άποψη. Υπό αυτό το πρίσμα διασφαλίζεται σε σημαντικό βαθμό το ζητούμενο της διατήρησης της σημαντικής από περιβαλλοντική άποψη γραμμής του ρέματος που είναι στόχος της ΥΑ του 1993, αλλά και λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα μακροχρόνιας αντιπλημμυρικής προστασίας που είναι βασική υποχρέωση της Πολιτείας.

Σχόλιο Γεωμυθικής σχετικά με την βλάστηση

Η ίδια η μελέτη μας ενημερώνει ότι θα γίνει: αποψίλωση της παρόχθιας βλάστησης και κατάληψη της υφιστάμενης κοίτης καθώς και του σώματος του φράγματος ανάσχεσης πλημμυρών. Οι εν λόγω επιπτώσεις έχουν ως επί το πλείστον μόνιμο χαρακτήρα και είναι μερικώς αναστρέψιμες.

Επίσης μας ενημερώνει ότι θα εξαφανιστούν 1.439 δέντρα, τα οποία μας τα παραθέτουν και αναλυτικά. Τα αντιμετωπίζει δηλαδή ως νεκρά αντικείμενα και ψυχρές μονάδες. Μάλιστα μας τονίζει πως με πρόσθετες φυτεύσεις και ήπιες υποδομές αναψυχής, εκτιμάται ότι διασφαλίζεται πλήρως η μελλοντική διατήρηση ενός γραμμικού ανοικτού υδάτινου στοιχείου με σημαντική ύπαρξη πρασίνου περιφερειακά αυτού που μπορεί να λειτουργεί εξαιρετικά θετικά από περιβαλλοντική άποψη.

Αρκεί να είναι πράσινο. Πόσα; Τόσα; Εμπορική πράξη δηλαδή με το περιβάλλον και τις ζωές τις δικές μας, των δέντρων και όπως θα δούμε και στην συνέχεια της πανίδας της περιοχής. Επιστρέφουμε στην Μελέτη.


Η πανίδα της περιοχής

Σχετικά με την πανίδα της περιοχής, στη φάση κατασκευής των έργων δεν αναμένονται αξιοσημείωτες επιπτώσεις. Οι όποιες επιπτώσεις είναι τοπικού χαρακτήρα και σχετίζονται με τη διατάραξη της υδρόφιλης βλάστησης και επομένως της πανίδας που συνδέεται οικολογικά με αυτή κατά μήκος του ρέματος.

Οι έντονες ανθρωπογενείς συνθήκες, κυρίως στο κατάντη τμήμα του ρέματος, έχουν συντελέσει στην μικρή βιοποικιλότητα της πανίδας. Τυχόν είδη που διαβιούν κατά μήκος της κοίτης στη φάση κατασκευής θα αναγκαστούν να μετακινηθούν σε παραπλήσιες περιοχές. Είδη που δεν έχουν άμεση ικανότητα απομάκρυνσης (ορισμένα ασπόνδυλα είδη που ζουν στο έδαφος) θα δεχθούν επιπτώσεις οι οποίες όμως θεωρούνται ασθενείς και έχουν τοπικό χαρακτήρα. Αναμένεται να υπάρξει επανεποικισμός της παρόχθιας ζώνης μετά το πέρας των εργασιών, ο οποίος θα ακολουθεί την ανάπτυξη της βλάστησης στη νέα διευθετημένη διατομή.

Σε ότι αφορά τα θαλάσσια οικοσυστήματα οι επιπτώσεις δύναται να οφείλονται σε τυχόν παράσυρση χωματουργικών υλικών κατά την κατασκευή των έργων που όμως με τη λήψη κατάλληλων μέτρων μπορούν να εξαλειφθούν.

Παράθεση κειμένου από Γεωμυθική σχετικά με την ορνιθοπανίδα

Παραθέτουμε εδώ απόσπασμα μιας εξαιρετικής ανάρτησης σχετικά με την ορνιθοπανίδα της περιοχής στην οποία σύμφωνα με την μελέτη δεν αναμένονται αξιοσημείωτες επιπτώσεις.
Πηγή: https://antonislazaris68.wordpress.com/category/μεγαλο-ρεμα-ραφηνασ/

“Η σημασία της εκβολής του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας για την ορνιθοπανίδα”
Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία

“Το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας αποτελεί σημαντικό υγρότοπο της Ανατολικής Αττικής και ένα από τα ελάχιστα ρέματα που διατηρεί νερό όλο τον χρόνο. Η σημασία του για την ορνιθοπανίδα αποδεικνύεται από το γεγονός ότι έχουν καταγραφεί περισσότερα από 100 είδη πουλιών, με την πλειοψηφία να καταγράφεται κατά την περίοδο της μετανάστευσης (άνοιξη/φθινόπωρο) όπου και παρατηρείται μεγάλος αριθμός διαφορετικών ειδών ερωδιών και παρυδάτιων πουλιών που έχουν άμεση ανάγκη τους υγρότοπους”.

Σταχτοτσικνιάς (Ardea cinerea) 

στην εκβολή του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας.

"Τα είδη αυτά διανύουν πολύ μεγάλες αποστάσεις κατά τη μετανάστευση και χρειάζονται να κάνουν στάσεις για ξεκούραση και ανεφοδιασμό. Η εκβολή του Μεγάλου Ρέματος τους προσφέρει και τα δύο, αφού στα νερά της απαντούν ψάρια, αμφίβια και έντομα”.

Τα ψάρια αφθονούν για πολλούς λόγους στα νερά του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας. 

Εδώ βλέπουμε, μάλλον, νεαρά κεφαλόπουλα.

Οι λιβελλούλες (οδοντόγναθα) αφθονούν στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας.

Χαρακτηριστικά είδη που βλέπουμε κατά τη μετανάστευση είναι ο Κρυπτοτσικνιάς, η Νανοσκαλίδρα και ο Ποταμοσφυριχτής”.

Ποταμοσφυριχτής (Charadrius dubius) 

επί της κοίτης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας κοντά στην εκβολή.

Κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides) 

επί της κοίτης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας κοντά στην εκβολή.

“Η εκβολή, αν και έχει απολέσει μεγάλο μέρος της φυσικότητάς της, διαθέτει ακόμα ορισμένα στοιχεία που αποτελούν πόλους έλξης των πουλιών και αυτοί είναι: η παρουσία νερού όλο τον χρόνο, η διαθεσιμότητα τροφής αλλά και η ύπαρξη (έστω και πολύ περιορισμένη πλέον) καλαμιών και άλλων ειδών χλωρίδας”.

Οι καλαμιές στο επίμαχο σημείο όπου θα γινόταν το αντιπλημμυρικό τοιχίο (σαραζανέτι). 

Ευτυχώς, με την παρέμβαση των κατοίκων η εντελώς ανορθολογική αυτή παρέμβαση αποτράπηκε.

“Αν εξαφανιστούν οι καλαμιώνες και τα υπόλοιπα δέντρα και φυτά, είναι σίγουρο ότι πολλά είδη πουλιών δεν θα μπορέσουν πλέον να ξεκουράζονται στην περιοχή, δεδομένης και της αναπόφευκτης έντονης ανθρώπινης παρουσίας (λουόμενοι, ψαράδες κ.λπ). Κρίνεται επιβεβλημένη η διατήρηση, αν όχι και αύξηση, της βλάστησης στην εκβολή καθώς και η αποφυγή οποιασδήποτε παρέμβασης που θα περιορίσει το πλάτος της“.

“Επίσης, η περιοχή του ρέματος Ραφήνας αποτελεί χώρο υλοποίησης δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, όπου σε ετήσια βάση εκατοντάδες παιδιά επισκέπτονται την περιοχή για να παρατηρήσουν τα πουλιά και να μελετήσουν τη φύση που φιλοξενεί, ενώ επίσης αποτελεί αντικείμενο προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Μάλιστα πρόσφατα, σε διεθνή διαγωνισμό, κατατέθηκε ένα χωροευαίσθητο παιχνίδι για κινητά και tablets που δημιουργήθηκε από μαθητές και εκπαιδευτικούς του Λυκείου Ραφήνας αφιερωμένο στο ρέμα Ραφήνας και τη σημασία του για τη βιοποικιλότητα”

Το χωροπαιχνίδι που δημιούργησαν μαθητές του 1ου ΓΕΛ Ραφήνας για το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Διαγωνισμού INVOLEN. Χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα EnigmaApp. Κάπως έτσι το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και οι οργανισμοί που φιλοξενεί θα συνεχίσουν τον τιτάνιο αγώνα τους για να παραμείνουν εν ζωή. Παλεύοντας με λογής-λογής συμφέροντα, με καταπατήσεις και αυθαίρετες παρεμβάσεις επί της κοίτης του και επί της όχθης του, με απορρίψεις αστικών λυμάτων και τον κίνδυνο πλημμύρας πάντα να καραδοκεί, το Μεγάλο Ρέμα παλεύει.

Επίλογος Γεωμυθικής

Χωρίς να εμβαθύνουμε περισσότερο κλείνουμε με προτάσεις για την ΛΟΓΙΚΗ που ΟΦΕΙΛΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΝΑ ΚΙΝΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. 

Παραθέτουμε αποσπάσματα από το πρωτόκολλο ορθών παρεμβάσεων στα ρέματα για την πρόληψη πλημμυρών. [Σύνοψη από το σύγγραμμα «Παρεμβάσεις στα ρέματα - Εναλλακτικές Προτάσεις Σχεδιασμού», ΕΜΠ, 2000, επιμέλεια Μάχης Καραλή]

Μια νέα λογική παρέμβασης στα ρέματα είναι αναπόφευκτη ανάγκη, λαμβάνοντας υπόψη το πλήθος των παραγόντων που περιορίζουν την αποτελεσματικότητα των τεχνικών έργων, αλλά και την ολοένα αυξανόμενη ανάγκη αντιπλημμυρικής προστασίας.

Η νέα μεθοδολογία προϋποθέτει την κριτική θεώρηση και την ειλικρινή αντιμετώπιση της ανθρώπινης παρέμβασης που χαρακτηρίζεται από απλή αδιαφορία ως και μη αναστρέψιμη καταστροφή και αποκαθιστά τη χαμένη σχέση ισορροπίας μεταξύ του ρέματος ως υγροβιότοπου και του ανθρώπου. Οι άξονες της νέας βιώσιμης μεθοδολογίας είναι:

- η συνειδητοποίηση του ενιαίου χαρακτήρα του ρέματος

- η προστασία της φυσικής του οντότητας

- η αξιοποίησή του ως φυσικού στοιχείου στην πόλη.

Έξι βασικές αρχές αντιμετώπισης των ρεμάτων για αποτελεσματική αντιπλημμυρική προστασία:

1. Προστασία τόσο του πυρήνα του ρέματος όσο και μιας συγκεκριμένης ζώνης προστασίας γύρω από αυτόν από κάθε είδους αυθαίρετη επέμβαση. Ακόμη και οι γειτνιάζουσες στην προστατευτική αυτή ζώνη περιοχές πρέπει να θεωρηθούν μεταβατικού χαρακτήρα και να αντιμετωπιστούν με προσοχή.

2. Στους ορεινούς χώρους προτείνεται, με βάση τη δασοτεχνική αντίληψη διευθέτησης, αναδάσωση και ανα θάμνωση των τμημάτων που έχουν στερηθεί της φυσικής τους βλάστησης.

3. Στα ορεινά των πεδινών χώρων προτείνεται αξιοποίηση των ήδη υπαρχόντων φερτών υλών και η σταθεροποίησή τους ως φράγματος φερτών υλών.

4. Στο εσωτερικό της πόλης προτείνεται η δημιουργία λεκανών εκτόνωσης των πλημμυρών. Πρόκειται για ανοιχτούς χώρους που διατηρούν τη φυσική τους κατάσταση και μπορούν να ενταχθούν στον ιστό και τις λειτουργίες της πόλης ως οικολογικά πάρκα.

5. Στο χώρο απορροής του ρέματος επιβάλλεται η με κάθε τρόπο προστασία της υπάρχουσας βλάστησης από εσκεμμένες ή τυχαίες βλαπτικές επεμβάσεις (εκχέρσωση, βοσκή, πυρκαγιά κ.α.).

6. Προστασία του υγροβιότοπου του ρέματος από κάθε ανθρωπογενη παρέμβαση (αυθαίρετα, εκσκαφές, επιχωματώσεις, απόρριψη μπαζών και σκουπιδιών).

Το δίλημμα λοιπόν δεν είναι αν θέλουμε να πνιγούν άνθρωποι ή όχι, όπως πολύ προκλητικά αναφέρουν εργολαβικά σκεπτόμενοι εγκέφαλοι. 

Το δίλημμα είναι να παραμείνουμε άνθρωποι 

γιατί αν όχι, 

τότε πραγματικά ας μας πάρει το ποτάμι. 

Θα είναι καλύτερο για όλους. 

Και κυρίως για τον πλανήτη. 

Ποιον πλανήτη; 

Αυτόν που μας δίνει μόνο:

 τον αέρα, την τροφή και το ΝΕΡΟ 

που μας κρατάει στην ζωή.

________________________________________________________________________

Ομάδα Γεωμυθική
21.11.2017