Τα ρέματα της Αττικής // Μέρος Δ': Ανατολική και Βόρεια Αττική // Γνωριμία με τις υδάτινες διαδρομές της Αττικής, παρέα με μια σταγόνα νερού.



Τα ρέματα της Αττικής. 
Γνωριμία με τις υδάτινες διαδρομές της Αττικής, 
παρέα με μια σταγόνα νερού [χάρτες].
Μέρος 4ο από 4: Ανατολική και Βόρεια Αττική




Εισαγωγή 

Η Αττική είναι ένας τόπος ρεμάτων και βουνών που περιβάλλεται από θάλασσα. Όπως ο ίδιος ο πλανήτης μας, έτσι και η Αττική μας, είναι ένα αποτέλεσμα της "συνομιλίας" της γης με το νερό. Αν το χώμα είναι ο πατέρας μας, τότε μάνα μας είναι το νερό. Το ιερό αυτό αγαθό ακολουθεί πιστά και με συνέπεια μια ατέρμονη πορεία από τον ουρανό στην γη, από την γη, διαμέσου των ρεμάτων, στις λίμνες και στην θάλασσα και από τις λίμνες και την θάλασσα πάλι στον ουρανό. Αυτός ο κύκλος του νερού δίνει ζωή σε κάθε έμβιο ον και παράλληλα δημιουργεί, μεταλλάσσει και διαμορφώνει το φυσικό τοπίο μέσα στο οποίο αυτό ζει. Στο παρόν άρθρο συνταξιδεύουμε με μια σταγόνα, η οποία σε κάθε της πτώση από τον ουρανό πέφτει και σε διαφορετικό σημείο της Αττικής. Παρουσιάζουμε λοιπόν την πορεία που αυτή ακολουθεί από το σημείο πτώσης της μέχρι την θάλασσα.  Την πορεία αυτή οι άνθρωποι την ονομάσαμε ρέμα. 

Τα ρέματα της Αττικής τα οποία ξεπερνούν τον αριθμό των 1000 σε αριθμό, παρουσιάστηκαν σε 4 συνέχειες. Στο πρώτο μέρος της έρευνας μας, η σταγόνα μας έπεσε στα ρέματα της Δυτικής Αττικής, στο δεύτερο μέρος στο Λεκανοπέδιο και στο τρίτο μέρος στις περιοχές της Νότιας Αττικής, στα νησιά του Αργοσαρωνικού και στην Τροιζηνία. Στο παρόν τέταρτο και τελευταίο μέρος, η σταγόνα μας προσγειώνεται στις περιοχές της Ανατολικής και Βόρειας Αττικής. Ας την ακολουθήσουμε και πάλι για τελευταία φορά και να της ευχηθούμε καλή συνέχεια στις επόμενες πτώσεις της, στις διάφορες κοσμογωνιές του πλανήτη μας.




Αρτέμιδα

Η περιοχή της Αρτέμιδος, βρίσκεται στην περιοχή με το τοπωνύμιο Λούτσα που προέρχεται από την αρβανίτικη λέξη «λούτσα» δηλαδή υγρός – βαλτώδης τόπος, πιθανότατα εξαιτίας της ύπαρξη λίμνης ή έλους στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Λίμνη. Η περιοχή αυτή, βρίσκεται πολύ κοντά στο κέντρο του Δήμου, και κατοικήθηκε από το 2.000 π.Χ., δηλαδή κατά την διάρκεια της πρωτοελλαδικής περιόδου. Στην περιοχή Αλυκή αποκαλύφθηκε οχυρωμένος πρωτοελλαδικός οικισμός, οι Αραφηνίδες Αλές, ο οποίος αποτελούσε το δεύτερο σε μέγεθος Δήμο των αρχαίων Αραφηνίων. Ο μύθος αναφέρει πως ο Ορέστης επιστρέφοντας από την Ταυρική χερσόνησο με την Ιφιγένεια και το θαυματουργό ξόανο της Αρτέμιδος, αποβιβάστηκε στις Αραφηνίδες Αλές, όπου ίδρυσε ναό για την Αρτέμιδα και έστησε άγαλμα. Τα θεμέλια του ναού διατηρούνται σήμερα σε ελεγχόμενο χώρο στην κεντρική παραλία του δήμου, όπως επίσης και ο βωμός της θεάς σε κοντινή απόσταση επάνω στην ακτή. Στο ναό λατρευόταν η Άρτεμη ως «ταυροπόλος» θεά, ενώ η Ιφιγένεια αποσύρθηκε στο ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, το οποίο σώζεται έως σήμερα.

Η σταγόνα μας λοιπόν, αν η μοίρα την φέρει στην περιοχή της Αρτέμιδος, βλέπουμε από ποιες διαδρομές θα καταλήξει στην θάλασσα: 


Το πράσινο στην δεξιά πλευρά της εικόνας είναι οι περιοχές των Αλυκών της Αρτέμιδος.



Γέρακας - Ανθούσα - Γλυκά Νερά - Παλλήνη - Πεντέλη (Ντράφι, Δασαμάρι, Νταού, Καλλιτεχνούπολη) - Πικέρμι - Ραφήνα

Αν η σταγόνα μας πέσει τώρα λίγο πιο βόρεια θα μπει σε κάποιο από τα ρέματα του δικτύου του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, το οποίο βλέπουμε με γαλάζιο χρώμα στην επόμενη εικόνα:



(το κείμενο που ακολουθεί είναι από ομιλία, σε ημερίδα με θέμα «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής», υπό τον τίτλο ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΛΕΚΑΝΗΣ ΡΕΜΑΤΟΣ ΡΑΦΗΝΑΣ, του Λάζαρου Λαζαρίδη και Ιωάννη Ναλµπάντη, Πολιτικοί Μηχανικοί και Μελετητές Υδραυλικών Έργων)


Η περιοχή του ρέµατος Ραφήνας περιλαµβάνει όλη τη νότια Πεντέλη, το ΒΑ τµήµα Υµηττού και τα βόρεια Μεσόγεια µέχρι το νέο αεροδρόµιο των Σπάτων. Τα ρέµατα της περιοχής αυτής είναι µεγάλα και διέρχονται από αναπτυγµένες, αλλά και ραγδαία αναπτυσσόµενες περιοχές (Γέρακας, Ανθούσα, Πικέρµι, Γλυκά Νερά, Ραφήνα, Παιανία, Σπάτα κλπ ). Το ρέµα Ραφήνας, µε συνολική λεκάνη απορροής ~150 χλµ2, διασχίζει την πεδιάδα των Σπάτων και εκβάλει, µέσα από τη στενή κοιλάδα της Ραφήνας, στη θαλάσσια περιοχή νότια του λιµανιού. Στο τµήµα της πεδιάδας των Σπάτων συµβάλλουν πολλά µεγάλα και σηµαντικά ρέµατα, τόσο από τις πλαγιές της Πεντέλης και του Υµηττού, όσο και από τη λοφώδη και πεδινή περιοχή των Σπάτων. 




(το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από επεξεργασία αντίστοιχου κειμένου από την ιστοσελίδα: www.notioanatolika.gr)

Το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας, έχει πάρει το όνομα του από την περιοχή της θαλάσσιας εκροής του στον όρμο της Ραφήνας, βόρεια της πλατείας Καραμανλή και νότια από το λιμάνι της πόλης. Η διαδρομή του είναι εντυπωσιακή ξεκινώντας από την Παλαιά Πεντέλη στον λόφο Κουφού όπου βρίσκεται το Αστεροσκοπείο Αθηνών, γι’αυτό το πρώτο τμήμα της διαδρομής του έχει πάρει την ονομασία Ρέμα Κουφού.
Στην διαδρομή του διασταυρώνεται με όλα τα μεγάλα ρέματα των Μεσογείων, της Πεντέλης, και του Υμηττού, αλλά και με τοπικά δημοτικά ρέματα αποχέτευσης των δήμων που διέρχεται, ενώ αλλάζει πολλές φορές ονομασία μέχρι τον τελικό προορισμό του, το λιμάνι της Ραφήνας. Το συνολικό μήκος της διαδρομής του ρέματος από το Αστεροσκοπείο Πεντέλης ως τον κόλπο της Ραφήνας είναι περίπου 25 km. τα πρώτα 2,5 km με την ονομασία Ρέμα Κουφού, τα διασχίζει ανοιχτό στο Πεντελικό Όρος. Τα επόμενα 4,5 km περνά με την μορφή υπόγειου κλειστού αγωγού μέσα από το κέντρο της πόλης του Γέρακα. Το υπόγειο αυτό τμήμα του αγωγού ονομάζεται Ρέμα Παναγίτσας, λόγω της ομώνυμης εκκλησίας που βρίσκεται στην διασταύρωση της Λεωφόρου Σπάτων - Σταυρού με την Λεωφόρο Μαραθώνα. Το Ρέμα της Παναγίτσας τελικά καλύφθηκε εξ' ολοκλήρου επειδή η σχεδίαση του Γενικού Πολεοδομικού Συγκροτήματος του Γέρακα δεν είχε προβλέψει την ύπαρξη του.

Τα υπόλοιπα 18 km, από την Κάντζα μέχρι την Ραφήνα, το ρέμα διασχίζει ανοιχτό αραιοκατοικημένες περιοχές με καλλιέργειες στην πεδιάδα των Σπάτων, συνήθως εκτός σχεδίου πόλης. Διασταυρώνεται πολλές φορές με την Αττική Οδό και την Περιφερειακή Οδό Υμηττού, διέρχεται βόρεια από το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο των Σπάτων το μεγάλο εμπορικό κέντρο Smart, το Μουσείο Νάσιουτζικ και την περιοχή τερματισμού της Περιφερειακής Υμηττού. Στην συνέχεια μέχρι να διασταυρωθεί με τον Βαλανάρη το ρέμα διέρχεται από δυο προβληματικές γέφυρες: την γέφυρα της περιφερειακής Οδού Πικερμίου - Σπάτων (Οδός Αγίου Χριστοφόρου) στην θέση του Πύργου Πετρέζα, και την γέφυρα της Οδού Αρίωνος που ενώνει το Πικέρμι με την Αρτέμιδα. 

Στην πορεία του το ρέμα της Ραφήνας διασταυρώνεται με πλήθος από υδάτινα ρέματα που μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες νερού από τον Υμηττό, την Πεντέλη και τοπικούς λόφους σε Γλυκά Νερά, Πικέρμι, Ανθούσα και Ραφήνα. Τα δύο σημαντικότερα ρέματα με τα οποία διασταυρώνεται εκτός από τον Βαλανάρη είναι το ρέμα του Γέρακα και το ρέμα της Παλλήνης. Το Ρέμα Γέρακα και το Ρέμα Παλλήνης έχουν συνολικό μήκος 6,3 km το καθένα ξεκινώντας από μεγάλα ύψη στο Πεντελικό βουνό στην ευρύτερη περιοχή της Καλλιθέας, δυτικά της μονής του Αγίου Νικολάου των Καλλισίων από την οποία ξεκινά το ρέμα του Βαλανάρη. Η σπουδαιότερη διασταύρωση του ρέματος γίνεται περίπου 4 km πριν την εκβολή του στον κόλπο της Ραφήνας με το εξίσου μεγάλο Ρέμα του Βαλανάρη το οποίο μεταφέρει εξίσου τεράστιες υδάτινες ποσότητες διασχίζοντας μια απόσταση περίπου 16 km από το ψηλότερο σημείο της Πεντέλης.





Νέος Βουτζάς - Νέα Μάκρη

Αν η σταγόνα μας πέσει ακόμα πιο βόρεια στις περιοχές του Νέου Βουτζά και της Νέας Μάκρης, τότε οι πιθανές διαδρομές φαίνονται στον επόμενο χάρτη:



Στον άνω χάρτη πάνω από την ονομασία της Νέας Μάκρης φαίνεται μια πράσινη γραμμή η οποία ορίζει το μικρό έλος της Μπρέξιζας, στο οποίο έχει βρεθεί και ανασκαφεί το ιερό των Αιγυπτίων Θεών και ένα Ρωμαϊκό Βαλανείο

Από το Υπουργείο Πολιτισμού πληροφορούμαστε:

Οι αρχαιότητες στην περιοχή του Μικρού Έλους της Μπρεξίζας είχαν επισημανθεί από παλαιούς περιηγητές, οι οποίοι αναφέρουν την θέση με το όνομα Νησί. Σε σχέδιο του Γάλλου πρόξενου στην Αθήνα L.S. Fauvel αποτυπώθηκαν το 1792 τα αρχαία ερείπια πάνω σε μία νησίδα απομονωμένη από τη στεριά με διώρυγα. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν εκτεταμένο συγκρότημα ιερού αφιερωμένου σε Αιγύπτιους θεούς και πολυτελούς λουτρού (βαλανείου), καθώς και τη μεγάλη ελλειψοειδή δεξαμενή νοτιότερα. Το έργο της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Γ΄ Κ.Π.Σ.). 


Το συγκρότημα ίδρυσε ο Ηρώδης του Αττικού περίπου το 160 μ.Χ. Ο μεγάλος ρήτορας και σοφιστής επέλεξε τον Μαραθώνα για την ίδρυση του ιερού γιατί ήταν ο τόπος καταγωγής και διαμονής του. Πιθανόν το συγκρότημα να βρισκόταν μέσα στα όρια του κτήματος που κατείχε στην περιοχή. Προφανώς πρόκειται για το «ιερό του Κανώπου», όπως το αναφέρει ο Φιλόστρατος (2ος – 3ος αι. μ.Χ.), συγγραφέας της βιογραφίας του Ηρώδη. Φαίνεται ότι για την ίδρυση του ο Ηρώδης μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος είχε ανεγείρει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Tivoli, έξω από τη Ρώμη, αντιγράφοντας το Σαραπείο που βρισκόταν στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου.


Μαραθώνας - Σχινιάς - Άνω και Κάτω Σουλί - Γραμματικό - Βαρνάβας - Καπανδρίτι - Δροσοπηγή - Ιπποκράτειος Πολιτεία - Αφίδναι - Καπανδρίτι - Λίμνη Μαραθώνα

Αν η σταγόνα μας πέσει ακόμα πιο βόρεια στις περιοχές του Μαραθώνα και του Σχινιά, τότε οι πιθανές διαδρομές φαίνονται στον επόμενο χάρτη: 



Το μεγάλο ρέμα του Μαραθώνα (με κίτρινη γραμμή) συγκεντρώνει, ένα σημαντικό ποσοστό νερών της ΒΑ Αττικής. Σε αυτό καταλήγουν όλα τα νερά από τις περιοχές του Άνω Σουλίου, του Γραμματικού, του Βαρνάβα, του Καπανδριτίου και της ευρύτερης περιοχής της Λίμνης του Μαραθώνα, συμπεριλαμβανομένης και των νερών της τελευταίας.



Στο δίκτυο του Μαραθώνα καταλήγουν επίσης τα νερά και από τις ανατολικές πλευρές της Πάρνηθας (Ιπποκράτειος Πολιτεία, Αφίδναι, Δροσοπηγή)



Με πράσινο στον πρώτο χάρτη, φαίνεται το Εθνικό Πάρκο του Σχινιά. Το Εθνικό Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα αποτελεί το σημαντικότερο παράκτιο οικοσύστημα της Αττικής, ενώ παρουσιάζει και εξαιρετικό ενδιαφέρον ως τοπίο και βασίζεται σε μια ευαίσθητη υδατική ισορροπία. Η έκταση του είναι 13,84 τετρ.χλμ (συμπεριλαμβάνεται ο θαλάσσιος χώρος). Αποτελείται από το δάσος της Κουκουναριάς, το Μέγα Έλος, τη Χερσόνησο Κυνοσούρα, την ακτή και τη θαλάσσια ζώνη

Το 2000 με το 22-6/3-7-2007 Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 395 Δ 2000) χαρακτηρίστηκαν οι θαλάσσιες και χερσαίες περιοχές του Σχινιά, ως Εθνικού Πάρκου και καθορίστηκαν οι ζώνες και οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες ανά ζώνη.





Με το νόμο 3044/2002 (ΦΕΚ 197Α 2002) θεσμοθετήθηκε μεταξύ άλλων ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα.



Αγία Μαρίνα - Σέσι

Αν η σταγόνα μας πέσει στις περιοχές της Αγίας Μαρίνας και του Σεσίου, και δεν καταλήξει στο Σχινιά ή στο δίκτυο του ρέματος του Μαραθώνα, τότε οι πιθανές διαδρομές φαίνονται στον επόμενο χάρτη: 




Αγ. Απόστολοι - Κάλαμος - Ωρωπός - Μαρκόπουλο Ωρωπού - Νέα Πολιτεία - Μίλεσι - Συκάμινο - Χαλκούτσι - Μαλακάσα - Αυλώνας - Βόρειες περιοχές Ωρωπού - Πάρνηθα

Στις πλέον ΒΑ περιοχές της Αττικής η σταγόνα μας έχει τις παρακάτω επιλογές:



Στην περιοχή κυριαρχεί ο Ασωπός ποταμός. Ο Ασωπός είναι ποταμός που διατρέχει τους νομούς Βοιωτίας και Αττικής με τις κύριες πηγές του να βρίσκονται στον Κιθαιρώνα ενώ στην πορεία του συμβάλλουν και άλλα ρέματα που προέρχονται από τους ορεινούς όγκους μεταξύ Πάρνηθας και Δερβενοχωρίων. Έχει συνολικό μήκος 57 χιλιόμετρα και εντός Αττικής διέρχεται από το Συκάμινο και τον Ωρωπό ενώ χύνεται στον Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο, στο ύψος του Χαλκουτσίου, σχηματίζοντας το περίφημο Δέλτα Ασωπού - Λιμνοθάλασσα Ωρωπού.



Στον επόμενο χάρτη φαίνεται το σύνολο των μικρών και μεγάλων ρεμάτων της περιοχής, από την μεριά της Πάρνηθας, ενώ με πράσινο οι κύριες κοίτες του Ασωπού ποταμού:


Τέλος με έντονο γαλάζιο, στον προηγούμενο χάρτη, φαίνεται το τεχνητό δίκτυο μεταφοράς νερού από την Υλίκη στην Λίμνη Μαραθώνα, της ΕΥΔΑΠ.



Επίλογος

Η σταγόνα μας λοιπόν ολοκλήρωσε με επιτυχία την τέταρτη και τελευταία της περιήγηση στα ρέματα της Ανατολικής Αττικής. Κλείνουμε με την ίδια ευχή, όπως στο πρώτοδεύτερο και τρίτο μέρος:

Είναι καιρός να δούμε τα ρέματα σαν διαδρομές του νερού και όχι των αποβλήτων μας. Είναι καιρός να κάνουμε ειρήνη με την φύση γιατί αυτός ο πόλεμος, όπως κάθε πόλεμος, δεν έχει νικητές παρά μόνο ηττημένους. 

________________________________________________________________________

Κείμενο - χάρτες:
Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Ψηφιακή επεξεργασία ρεμάτων:
Κόκκινος Θησέας, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πρωτογενές χαρτογραφικό υλικό:
Digital Earth Ε.Π.Ε. - Μελέτες Γεωπληροφορικής


Σχόλια