Οι μονολιθικές εκκλησίες στην Lalibela της Αιθιοπίας // Ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό θαύμα στην καρδιά της Αφρικής.

Ταξίδι στην Αιθιοπία της Αφρικής για να γνωρίσουμε τις 11 μονολιθικές εκκλησίες στην πόλη Lalibela. Ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό θαύμα σκαλισμένο στα βράχια και στο υπέδαφος της Βόρειας Αιθιοπίας.

Εισαγωγή

Η πόλη της Lalibela στην Αιθιοπία, είναι ένας τόπος των θρύλων και των μύθων. Λίγα γεγονότα είναι σαφή, εκτός από το ότι ονομαζόταν αρχικά Roha και ήταν η πρωτεύουσα της δυναστείας Zagwe, που βασίλευσε στην Αιθιοπία από τον 10ο έως τα μέσα του 13ου αιώνα. Δικαιωματικά ανήκει στις περιοχές με τους πλέον εκπληκτικούς ιερούς τόπους του κόσμου, εφόσον εκεί συναντούμε συνολικά έντεκα (11) λαξευμένες στο βράχο εκκλησίες, η κάθε μια σκαλισμένη εξ ολοκλήρου από ένα και μόνο κομμάτι ηφαιστιακού πετρώματος (volcanic tuff rock). Στο παρόν άρθρο, γνωρίζουμε την περιοχή και τα 11 αυτά μοναδικά μονολιθικά οικοδομήματα, όλα ξεχωριστά μεταξύ τους και όλα ιδιαίτερα.

Η πόλη της Lalibela

Η πόλη της Lalibela ήταν αρχικά γνωστή ως Roha. Μετονομάστηκε μετά τον 12ο αιώνα όταν ο βασιλιάς Gebre Mesqel Lalibela, αποφάσισε το χτίσιμο αυτών των μοναδικών εκκλησιών. Χωρίς αυτά τα εκπληκτικά οικοδομήματα, η Roha/Lalibela είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ήταν παντελώς άγνωστη, τουλάχιστον για τον τουρισμό, ειδικά τον θρησκευτικό.

Πρόκειται για μια κυριολεκτικά σκονισμένη, αγροτική πόλη, που βρίσκεται στην Αιθιοπική ύπαιθρο, όπου μόλις πρόσφατα άρχισε να αποκτά υποδομές και αυτό λόγω της συνεχόμενης ροής των τουριστών και των προσκυνητών. Στην πόλη σήμερα, κυκλοφορούν μερικά αυτοκίνητα, ωστόσο χωρίς να υπάρχει βενζινάδικο και με όλους τους δρόμους να είναι χωμάτινοι. Σχεδόν απομονωμένη από τον σύγχρονο κόσμο, η πόλη κρατάει τον ίδιο ρυθμό, για αρκετές εκατοντάδες χρόνια.

Από τους 30 περίπου χιλιάδες κατοίκους της Lalibela, πάνω από 800 είναι ιερείς. 

Η θρησκευτική τελετουργία είναι κομβικής σημασίας για τη ζωή της πόλης, με τακτικές πομπές, εκτεταμένες νηστείες και με τα πλήθη να τραγουδούν και να ψέλνουν παρέα με τους ιερείς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα εξαιρετικά θρησκευτικά μονολιθικά αρχιτεκτονικά οικοδομήματα και την απλότητα της ζωής της, προσδίδει στην πόλη της Lalibela μια χαρακτηριστική θρησκευτική διαχρονικότητα και μια σχεδόν Βιβλική ατμόσφαιρα, η οποία οδηγεί 80 με 100.000 προσκυνητές τον χρόνο στις εκκλησίες της.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας

Η Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία ανήκει στις  προχαλκηδόνιες εκκλησίες μαζί με την Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία (της Αιγύπτου), την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία, την Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία, την Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαλαμπάρ των Ινδιών και την Ορθόδοξη Εκκλησία Tewahedo της Ερυθραίας.

Οι προχαλκηδόνιες ή αρχαίες ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες ονομάζονται εκείνες που υιοθέτησαν τον Μονοφυσιτισμό ή Ευτυχιανισμό (από το όνομα του ιδρυτή του), ένα δόγμα που εμφανίστηκε τον 5ο αιώνα. Σύμφωνα με αυτό, η θεία φύση του Χριστού θεωρείται κυρίαρχη επί της ανθρώπινης, η οποία απορροφήθηκε από τη θεία φύση ως «σταγόνα μέλητος στον ωκεανό».

Ο Μονοφυσιτισμός καταδικάστηκε από την Δ' Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας το 451 μ.Χ και την Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 553 μ.Χ. όπου και διατυπώθηκε το ορθόδοξο δόγμα, σύμφωνα με το οποίο ο Ιησούς υπάρχει σε ένα μόνο πρόσωπο και με δύο φύσεις, την ανθρώπινη και τη θεία, «ενωμένες και μη συγχεόμενες». Επειδή κάποιες εκκλησίες δεν δέχτηκαν τις δογματικές διατυπώσεις της Συνόδου της Χαλκηδόνας, και αναγνώριζαν μόνο τις 3 προηγούμενες Οικουμενικές Συνόδους, ονομάστηκαν προχαλκηδόνιες. Στις προχαλκηδόνιες Εκκλησίες τηρούνται κάποιες αρχαίες παραδόσεις, όπως ο εορτασμός των Χριστουγέννων και Θεοφανείων σε μια γιορτή κατά την 6η Ιανουαρίου.

Η Αιθιοπία είναι η δεύτερη χώρα, μόνο μετά την Αρμενία, που διακήρυξε επίσημα το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους, το 333 μ.Χ., αν και κάποιοι υποστηρίζουν ότι μπορεί ακόμη και να είναι η πρώτη.

Ιστορία των λαξευτών μονολιθικών Εκκλησίων της Lalibela

Ο Αιθιοπικός βασιλιάς Gebre Mesqel Lalibela ήταν μέλος της δυναστείας Zagwe, η οποία είχε καταλάβει τον αιθιοπικό θρόνο γύρω στο 1000 μ.Χ. Όταν οι αντίπαλοί του άρχισαν να αυξάνουν την δύναμη και την εξουσία τους, ο Lalibela ζήτησε τη στήριξη της ισχυρής τότε Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αιθιοπίας, με αντάλλαγμα την οικοδόμηση αυτών ακριβώς των εκκλησιών στην πρωτεύουσα του, Roha, η οποία έκτοτε μετονομάστηκε σε Lalibela.

Στόχοι του βασιλιά Lalibela ήταν: 

1. να δημιουργήσει μια νέα Ιερουσαλήμ, για όλους εκείνους που δεν θα μπορούσαν να κάνουν το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους και 
2. να δημιουργήσει μια ιερή πόλη για να ανταγωνιστεί την πόλη του Αξούμ, με την Κιβωτό της Διαθήκης.

Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, ο ίδιος είχε ταξιδέψει στην Ιερουσαλήμ και εμπνεύστηκε από αυτό που είδε. Αλλά ο βασιλιάς δεν έκανε καμία προσπάθεια να αντιγράψει τις εκκλησίες της Ιερουσαλήμ. Στην πραγματικότητα, η ιερή αρχιτεκτονική της Lalibela δεν θα μπορούσε να είναι πιο μοναδική και ιδιαίτερη.

Οι εκκλησίες της Lalibela δεν έχουν χτιστεί. Έχουν ανασκαφτεί. Η μοναδικότητα των οικοδομημάτων έγκειται στο γεγονός ότι σκαλίστηκαν από πάνω προ τα κάτω, γεγονός μοναδικό στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Κάθε εκκλησία δημιουργήθηκε με την δημιουργία μιας μεγάλης τάφρου και στις τέσσερις πλευρές του βράχου και στη συνέχεια έγινε η εξαντλητική και κοπιώδης σμίλευση στο εσωτερικό. Η ψηλότερη εκκλησία είναι 12 μέτρα ψηλή και η εργασία που απαιτήθηκε για να ολοκληρωθεί ένα τέτοιο έργο μόνο με σφυριά και καλέμια είναι πραγματικά εκπληκτική.

Δημοφιλής μύθος λέει ότι οι άγγελοι ερχόντουσαν κάθε βράδυ για να πάρουν αυτά που άφηναν οι εργάτες για να τα μεταφέρουν μακριά. Μία από τις εκκλησίες, η Bet Maryam, περιέχει μια πέτρα - πυλώνα στον οποίο ο βασιλιάς Lalibela έγραψε τα μυστικά της κατασκευής των κτιρίων. Σήμερα είναι καλυμμένος με παλιά υφάσματα και μόνο οι ιερείς μπορούν να το βλέπουν.

Το έργο του βασιλιά Lalibela είχε δύο απροσδόκητα αποτελέσματα: 

- τη δημιουργία ενός ιερού τόπου απαράμιλλης ομορφιάς και 
- τη μεταστροφή ενός βασιλιά σε έναν μοναχό. 

Μετά από βασιλεία 20 ετών, ο Lalibela παραιτήθηκε από τον θρόνο του και έγινε ερημίτης, ο οποίος ζούσε σε μια σπηλιά και έτρωγε μόνο ρίζες και λαχανικά. Μέχρι σήμερα, οι Χριστιανοί της Αιθιοπίας θεωρούν τον βασιλιά Lalibela ως ένας από τους μεγαλύτερους αγίους τους.

Οι εκκλησίες είναι σε συνεχή χρήση από τότε που χτίστηκαν, πίσω στον 12ο αιώνα. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που είδαν αυτά τα οικοδομήματα ήταν Πορτογάλοι εξερευνητές γύρω στο 1520 μ.Χ., ένας εκ των οποίων σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι τα αξιοθέατα αυτά είναι τόσο φανταστικά, που αναμένει τους αναγνώστες των περιγραφών του να τον κατηγορούν ότι λέει ψέματα.

Η αρχιτεκτονική των εκκλησιών της Lalibela

Οι στέγες των εκκλησιών στην Lalibela είναι στο επίπεδο του εδάφους και για να φτάσει κανείς στο επίπεδο της εισόδου κατεβαίνει με σκαλιστές σκάλες μέσα από στενές κατηφορικές τάφρους. Αρκετές από τις 11 εκκλησίες συνδέονται μεταξύ τους με σήραγγες και σκαλιστές υπόγειες και ανοιχτές διαβάσεις πεζών. Οι εσωτερικοί τοίχοι των εκκλησιών έχουν υποστεί λείανση, λόγω φθοράς, από τα χέρια των παρακλητικών προσκυνητών.

Οι λαξευτές εκκλησίες είναι απλές, όμορφα σκαλισμένες με χαρακτηριστικά ανοίγματα για παράθυρα, με καλούπια διαφόρων σχημάτων και μεγεθών, με διαφορετικές μορφές σταυρών, σβάστικες (πανάρχαιο θρησκευτικό σύμβολο) ακόμα και ισλαμικές αψίδες. Αρκετές εκκλησίες έχουν επίσης στο εσωτερικό τους τοιχογραφίες.

Κάθε εκκλησία έχει τον δικό της μοναχό ο οποίος μένει εκεί και είναι ντυμένος με πολύχρωμες ρόμπες μπροκάρ (βαρύ ύφασμα, πλούσια διακοσμημένο). Κρατώντας έναν από τους περίτεχνους σταυρούς λιτανείας της εκκλησίας, συνήθως από ασήμι, διαβάζει ακατάπαυστα προσευχές.

Συνολικά υπάρχουν 11 λαξευτές εκκλησίες στην Lalibela, με την πιο εντυπωσιακή να είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κύριου συμπλέγματος των εκκλησιών, με βάθος εκσκαφής 12 μέτρα και την οροφή της να σχηματίζει το σχήμα του ελληνικού σταυρού. Χτίστηκε μετά το θάνατο Lalibela (περίπου 1220 μ.Χ.) από τη χήρα του, ως μνημείο για τον άγιο-βασιλιά. Αποτελεί ένα θαυμάσιο αποκορύφωμα των σχεδίων του Lalibela να οικοδομήσει μια νέα Ιερουσαλήμ, με τέλειες αναλογίες και γεωμετρική ακρίβεια.

Σε αντίθεση με ορισμένες άλλες εκκλησίες της περιοχής, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου είναι απλή στο εσωτερικό της. Μια κουρτίνα προστατεύει τα Άγια των Αγίων και μπροστά από αυτή συνήθως κάθεται ένας ιερέας που εμφανίζει τα βιβλία και τα έργα ζωγραφικής στους επισκέπτες.

Στο "Βόρειο σύμπλεγμα" απέναντι από τον κεντρικό δρόμο από τον Άγιο Γεώργιο, η πιο αξιοσημείωτη εκκλησία είναι η Bet Medhane Alem, η οποία πιστεύεται ότι είναι η μεγαλύτερη μονολιθική εκκλησία στον κόσμο. Θεωρείται ότι είναι ένα αντίγραφο της Αγίας Μαρίας της Σιών, στην Αξούμ.

Η Bet Medhane Alem συνδέεται με διαβάσεις πεζών και σήραγγες με την Bet Maryam, ίσως την αρχαιότερη των εκκλησιών. 

Στον ανατολικό τοίχο του ναού είναι μια σειρά από γεωμετρικά σκαλιστά παράθυρα σε μια κάθετη γραμμή. Από κάτω προς τα πάνω είναι: 

- ένας σταυρός της Μάλτας σε ένα τετράγωνο, 
- ένα σχήμα ημικύκλιο σαν μανιτάρι, όπως στις στήλες του Αξούμ, 
- ένας λατινικός σταυρός και 
- ένα απλό τετράγωνο παράθυρο.

Τα παράθυρα φωτίζουν την Άγια των Αγίων όπου έχει τοποθετηθεί αντίγραφο της εκκλησίας της Κιβωτού. Άλλες διακοσμήσεις περιλαμβάνουν ένα αστέρι του Δαβίδ σε συνδυασμό με ένα σταυρό της Μάλτας, τον Ήλιο με ένα χαμογελαστό ανθρώπινο πρόσωπο να πλαισιώνεται από οκτώ ρόδες, την Μαίρη σε ένα γαϊδουράκι να συνοδεύεται από τον Ιωσήφ, και μια με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Δίπλα στην Bet Maryam βρίσκεται η Bet Golgotha, γνωστή για τα έργα τέχνης της, τα οποία περιλαμβάνουν γλυπτά σε φυσικό μέγεθος των αγίων στους τοίχους της. Εδώ θεωρείται ότι βρίσκεται και ο τάφος του βασιλιά Lalibela, πάνω από τον οποίο βρίσκεται μια χρυσό-ντυμένη Κιβωτός. 

Το σύνολο των εκκλησιών χωρίζεται σε 3 ομάδες, την Βόρεια, την Δυτική και την Ανατολική. Κλείνουμε το άρθρο μας με την παράθεση των φωτογραφιών όλων των ναών:

Η Βόρεια Ομάδα:

Η Δυτική Ομάδα:

Η Ανατολική Ομάδα:

Επίλογος

Ευχόμαστε σε κάθε αναγνώστη μας να μπορέσει να πραγματοποιήσει το ταξίδι στην γοητευτική Αιθιοπία για να γνωρίσει από κοντά τα μνημεία αλλά και τους ανθρώπους της περιοχής.

_____________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες:
1. http://www.thecandytrail.com/medieval-churches-lalibela-ethiopia/
2. https://catbirdinafrica.wordpress.com/2012/10/26/bet-mikael-bet-golgotha-bet-uraiel-the-tomb-of-adam-northern-lalibela-churches/
3. https://ashtronort.wordpress.com/2015/02/12/monolithic-madness-lalibela-ethiopia/
4. el.orthodoxwiki.org
5. en.wikipedia.org
6. el.wikipedia.org

Βιβλία
1. Ethiopia, Bradt Travel Guide, Philip Briggs, 2013