Ποταμός Βαλανάρης Πεντέλης // Η τοπογραφία, οι πηγές, η πορεία και οι καταρράκτες του ποταμού της «Ακρόπολης της Παλαιοντολογίας».

Εξερευνητικό ταξίδι στον ποταμό Βαλανάρη στην Πεντέλη. Με 14 χιλιόμετρα μήκος οργιάζουσας φύσης και τουλάχιστον επτά εκατομμύρια (7.000.000) χρόνια ασφυκτιούσας ζωής στην κοίτη του, γνωρίζουμε το πιο διάσημο ελληνικό ρέμα της παλαιοντολογίας και παράλληλα έναν ζωντανό, υδάτινο δρόμο που οφείλουμε να προστατέψουμε. Μέσα από 8 επιλεγμένα σημεία - στάσεις, ανακαλύπτουμε τον ποταμό και τους κλάδους του, τις ομορφιές και τα μυστικά του, την τοπογραφία και ιστορία του.

Εισαγωγή

Ο ποταμός Βαλανάρης είναι ένας υπέροχος υδάτινος δρόμος, που πηγάζει από τις πλαγιές της Πεντέλης και συμβάλει με το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας. Πρόκειται για ένα ρέμα άγριας ομορφιάς, συνολικού μήκους 14 χιλιομέτρων που κατά μήκος της κοίτης του μπορούμε να συναντήσουμε από παλαιοντολογικά ευρήματα, καταρράκτες και ιστορικά γεφύρια, μέχρι αυθαίρετα, μπάζα, ανούσια πελώρια τσιμεντένια φράγματα και φυσικά σκουπίδια και μόλυνση. Γνωστό επίσης ως Καλισιόρεμα, Λυκόρεμα ή απλά Μεγάλο Ρέμα, ο Βαλανάρης, διάσημος και για την πληθώρα και ποικιλία των παλαιοντολογικών του ευρημάτων, πριν ρίξει τα νερά του στο Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας έχει ήδη συγκεντρώσει τα νερά πολλών άλλων ρεμάτων με τα πιο γνωστά να είναι τα: Βαθύρεμα, Δασαμάρη και Μπάκα. Αυτόν τον φυσικό θησαυρό τον περπατήσαμε και τον παρουσιάζουμε εδώ, μέσα από 8 στάσεις στην κοίτη του, η κάθε μια με την δική της σημασία και ενδιαφέρον. Ταξιδέψτε μαζί μας λοιπόν στο μαγικό αυτό ποτάμι της Ανατολικής Αττικής.

Βαλανάρης - Ρέμα ή ποτάμι;

Ξεκινάμε με μια αποσαφήνιση των όρων που χρησιμοποιούμε για την ονοματολογία των ρεμάτων. Σύμφωνα με την επίσημη επιστημονική ορολογία:

Ρέμα είναι κάθε φυσική διαμόρφωση του εδάφους που λειτουργεί ως αποδέκτης και αγωγός των νερών της βροχής, του χιονιού (μετά την τήξη) και των φυσικών πηγών και εξυπηρετεί την απορροή τους προς άλλους αποδέκτες μεγαλύτερης χωρητικότητας, φυσικούς ή τεχνητούς, (άλλα ρέματα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα κλπ.) που βρίσκονται σε χαμηλότερες στάθμες.

Τα φυσικά υδατορεύματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

1. στα εφήμερα ρέματα ή ρύακες, που έχουν νερό μόνο όταν βρέχει,
2. στους χειμάρρους, που η ροή τους είναι εποχιακή και τα οποία έχουν ορμητικές ροές νερών,
3. στους ποταμούς που η ροή τους είναι συνεχής αλλά η ποσότητά τους διακυμαίνεται εποχιακά γύρω από μια μέση τιμή.

Επομένως:

- ο Βαλανάρης είναι ρέμα δεδομένου ότι είναι φυσική διαμόρφωση του εδάφους που λειτουργεί ως αποδέκτης και αγωγός των επιφανειακών νερών και παράλληλα

- ο Βαλανάρης είναι ποταμός δεδομένου ότι η ροή του είναι συνεχής αλλά η ποσότητά του διακυμαίνεται εποχιακά γύρω από μια μέση τιμή.

Άρα ο Βαλανάρης είναι γενικά ρέμα (η μεγάλη κατηγορία) και ειδικά ποταμός (η 3η κατηγορία ταξινόμησης ρεμάτων).

Ποταμός Βαλανάρης - Η τοπογραφία του

Ο Βαλανάρης είναι παραπόταμος στην ουσία του Μεγάλου Ρέματος της Ραφήνας, το οποίο με την σειρά του είναι το μεγαλύτερο και το πιο γνωστό ρέμα της Ανατολικής Αττικής. Στον χάρτη που ακολουθεί φαίνεται η θέση του υδρογραφικού δικτύου του ρέματος της Ραφήνας στην Αττική. Με κόκκινη γραμμή διακρίνεται ο κλάδος του Βαλανάρη και με γαλάζιες γραμμές οι συμβάλλοντες ρύακες σε αυτόν, πριν ενωθεί με το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας. 

Το ευρύτερο υδρογραφικό δίκτυο του Μεγάλου Ρέματος της Ραφήνας στην Ανατολική Αττική. Με κόκκινο χρώμα φαίνεται ο  κύριος άξονας του Βαλανάρη και με γαλάζιο οι συμβάλλοντες ρύακες του, πριν ενωθεί και αυτός με την σειρά του με το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας (μπλε γραμμή).

Το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας

Το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας είναι ο κύριος αποδέκτης των νερών της Ανατολικής Αττικής. Ονομάζεται έτσι επειδή εκβάλει νότια του σύγχρονου λιμανιού της Ραφήνας. 

Το ρέμα της Ραφήνας κατά την εκβολή του στην θάλασσα. 

Πηγή: el.wikipedia.org

Από παλαιές αεροφωτογραφίες μπορούμε να εντοπίσουμε το σύνολο των κλάδων και των αξόνων του, το οποίο παραθέτουμε στις εικόνες που ακολουθούν:

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Ρέματος της Ραφήνας στην ολότητα του, 

σε υπόβαθρο αεροφωτογραφιών του 1940.

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Ρέματος της Ραφήνας στην ολότητα του, 

σε υπόβαθρο αεροφωτογραφιών του 2010.

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Ρέματος της Ραφήνας στην ολότητα του, 

σε ψηφιακό σχέδιο.

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Ρέματος της Ραφήνας στην ολότητα του, 

σε πλάγια όψη (bird view) από Νοτιοδυτική κατεύθυνση.

Οι πηγές του Βαλανάρη

Ο ποταμός Βαλανάρης, όπως αναφέραμε, πηγάζει από το Πεντελικό Όρος και πιο συγκεκριμένα από τις πλαγιές των όρων Πύρνα (Μπύριζα ή Πύρεζα), Μεγάλο Μαυροβούνι (Μαυρηνόρα Μεγάλη) και Μικρό Μαυροβούνι (Μαυρηνόρα Μικρή). Σε αυτό το ύψος είναι γνωστός ως Λυκόρεμα. 

Σημείωση: Οι πρώτες ονομασίες αναφέρονται στον χάρτη του Kaupert και του Curtius (1880). Είναι ο χάρτης που ακολουθεί. Οι ονομασίες σε παρένθεση είναι οι σημερινές ονομασίες των τοπωνυμίων.

Στον χάρτη του Kaupert και του Curtius (1880) έχουμε κυκλώσει τα τοπωνύμια των όρεων που αποτελούν και τις πηγές του ποταμού. Πάνω αριστερά το Όρος Πύρνα (Pirna), δεξιά πάνω το Όρος Μεγάλο Μαυροβούνι (Mavrovouni Megalo) και δεξιά κάτω το Όρος Μικρό Μαυροβούνι (Mavrovouni Mikro).

Εκεί όπου το Λυκόρεμα (κλάδος Μαυροβουνίου) συμβάλει με το Βαθύρεμα (κλάδος Πύρνας) ξεκινάει και επίσημα το ταξίδι του ως Βαλανάρης όπου στην πορεία συγκεντρώνει τα νερά όλων των πλαγιών της Νότιας και Νοτιοανατολικής Πεντέλης.

Οι ονομασίες των διαφόρων συμβαλλόντων ρεμάτων στον Βαλανάρη. (πηγή: dasamarisos.blogspot.gr)

Στις εικόνες που ακολουθούν ξεχωρίζει ο κλάδος του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή) σε σχέση με το υπόλοιπο δίκτυο του Μεγάλου Ρέματος της Ραφήνας (μπλε γραμμές). Με γαλάζιες γραμμές φαίνονται οι συμβάλλοντες ρύακες στον Βαλανάρη πριν ενωθεί και αυτός με την σειρά του με το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας.

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή) στην ολότητα του, 

σε υπόβαθρο αεροφωτογραφιών του 2010.

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή) στην ολότητα του, 

σε ψηφιακό σχέδιο.

Το Υδρογραφικό Δίκτυο του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή) στην ολότητα του, 

σε πλάγια όψη (bird view) από Νοτιοδυτική κατεύθυνση.

Ποταμός Βαλανάρης - Η "Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας".

Το Πικέρμι, λόγω της ύπαρξης του Βαλανάρη στα διοικητικά του όρια, ονομάστηκε ως η «Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας». Ο χαρακτηρισμός αυτός δόθηκε ήδη από τον 19ο αιώνα, όταν άρχισαν να αποκαλύπτονται εκπληκτικά απολιθώματα ζώων, που έφεραν στο φως οι ανασκαφές στην κοίτη του ποταμού. Από τότε ακόμη μια ειδική περίοδος του παρελθόντος της γης ονομάστηκε «Πικερμική βαθμίδα», περίπου πριν από 6,5 με 5 εκατομμύρια χρόνια.

Ακολουθεί σχετικό κείμενο του Τάκη Κατσιμάρδου από το Έθνος.

Στην περιοχή, που τότε θύμιζε σημερινή Αφρική, βρέθηκαν περισσότερα από 40 είδη σαρκοβόρων και φυτοφάγων ζώων (σημ. ΓΕΩΜΥΘΙΚΗΣ:  που συναντιούνται στις τάξεις των σπονδυλοζώων, πρωτευόντων, αιλουροειδών, προβοσκιδωτών, περισσοδαχτύλων, χαλικοθηρίων, αρτιοδαχτύλων, πτηνών και ερπετών) πολλά από τα οποία έχουν εξαφανιστεί. Η συγκέντρωση τόσο πολλών και διαφορετικών ειδών στη χαράδρα της Πεντέλης (σημ. ΓΕΩΜΥΘΙΚΗΣ: Βαλανάρης) σήμερα εξηγείται με το «σενάριο» της ξηρασίας. Σύμφωνα με αυτό τα ζώα συγκεντρώθηκαν εκεί όπου πρέπει να βρισκόταν κάποια από τις τελευταίες θέσεις με νερό, σε μια περίοδο παρατεταμένης ανομβρίας. Στον τόπο αυτό τα βρήκε ο θάνατος από δίψα ή σπαρασσόμενα μεταξύ τους. Θεωρείται, επίσης, πιθανή η μεταφορά πτωμάτων από το νερό και η συσσώρευση τους στην περιοχή.

Από την έκθεση μέρους των ευρημάτων στο Πικέρμι. (πηγή εικόνας)

Τα απολιθώματα των ζώων της «Πικερμικής βαθμίδας» γίνονται γνωστά μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και οι πρώτες ανασκαφές αρχίζουν από το 1835. Στη δεκαετία του 1850 την περιοχή ανασκάπτει ο Jean Albert Gaudry (1827 - 1908) (σημ. ΓΕΩΜΥΘΙΚΗΣ: Βλέπε Στάση 2). Ο Γάλλος παλαιοντολόγος κινείται στο πνεύμα της εξελικτικής θεωρίας και θα είναι από τους οπαδούς και θαυμαστές του Δαρβίνου.

Μια σπάνια φωτογραφία από τις ανασκαφές στο Πικέρμι. Ξεχωρίζουν τα αλλεπάλληλα στρώματα μέσα στα οποία διατηρήθηκαν τα απολιθώματα από μαχαιρόδοντες, πιθήκους, ρινόκερους, ύαινες, μαστόδοντα και άλλα είδη που δεν γνώρισε ο άνθρωπος, αφού είχαν εξαφανιστεί πριν από την παρουσία του στον πλανήτη.

Όταν ο Δαρβίνος ανακοινώνει τη θεωρία του για την εξέλιξη των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής, ο Γκοντρί δημοσιεύει τις πρώτες μελέτες του για τα ευρήματα στο Πικέρμι. Διατηρώντας αλληλογραφία τότε και αργότερα, όταν επανεκδίδεται «Η Καταγωγή των Ειδών», δίνει στον Δαρβίνο απαντήσεις σε αναπάντητα έως τότε ερωτήματα, όπως για τις εξαφανίσεις ειδών, που δυσκολεύουν τη θεωρία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής, για ελλείποντες συνδετικούς κρίκους μεταξύ ειδών που επιβίωσαν και άλλων που εξαφανίστηκαν κ.λπ.

Ο Mesopithikus Pentelicus. 

Αναπαράσταση του σκελετού του πίθηκου που βρέθηκε στο Πικέρμι και το κρανίο του από άλλες παλαιοντολογικές ανασκαφές στον ελληνικό χώρο. Έζησε πριν από 6 περίπου εκατομμύρια χρόνια και θεωρείται σήμερα κρίκος στην αλυσίδα που φθάνει έως τον άνθρωπο.

Τα ευρήματα στο Πικέρμι προσθέτουν κρίκους στη διακεκομμένη αλυσίδα της εξελικτικής θεωρίας και ο Δαρβίνος, που παρακολουθεί στενά τις επιστημονικές εξελίξεις, σπεύδει αμέσως να τα εντάξει στο εξελικτικό σχήμα του. Τα επικαλείται στα δύο βασικά έργα του, αλλά και σε άλλα.

Την αξία των απολιθωμάτων στο Πικέρμι για τον Δαρβίνο επισημαίνει και ένα άλλο πρώιμο νεοελληνικό δημοσίευμα για τον Δαρβίνο στο περιοδικό «Ιλισσός» (1871). Εκεί διαβάζουμε ότι τα ευρήματα συνδέουν τα πτηνά με τα θηλαστικά και τα απολιθώματα που αποκάλυψε ο Γκοντρί «αποδεικνύουν την ενότητα πολλών μαστοφόρων συγγενών ή άλλων πολύ απεχόντων απ αλλήλων», όπως η αρκούδα, ο σκύλος, το άλογο και το γουρούνι.

Χρονολόγιο ανασκαφών στο Πικέρμι:

1855 - 1862 

Ο Γκοντρί από μέρους της Ακαδημίας του Παρισιού πραγματοποιεί ανασκαφές στο Πικέρμι. Φέρνει στο φως απολιθώματα από ιππάρια (πρόγονο του σημερινού αλόγου), καμηλοπαρδάλεις, ρινόκερους, πιθήκους, αντιλόπες κι άλλα ζώα. Τα περισσότερα θα πάρουν ονόματα που παραπέμπουν στην Αττική και την Ελλάδα.

1858 - 1869

Ο Δαρβίνος παρακολουθεί τις δημοσιεύσεις του Γκοντρί, με τον οποίο και διατηρεί αλληλογραφία για τα ευρήματά του στο Πικέρμι. Ζητά και παίρνει πληροφορίες και τις αξιοποιεί στα έργα του. Το βασικό έργο του Γάλλου παλαιοντολόγου για την Πικερμική πανίδα (1862-1867) αποτελεί πηγή για τους δαρβινιστές.

1882 - 1912 

Αλλεπάλληλες ανασκαφές από ξένους και Έλληνες επιστήμονες στο Μεγάλο Ρέμα επιβεβαιώνουν και ενισχύουν τη σημασία και τη μοναδικότητα των ευρημάτων. Οι έρευνες θα συνεχιστούν κι αργότερα (1971), οπότε θα προστεθεί μια ακόμη παλαιοντολογική θέση (Κισδάρι, 3 χιλιόμετρα από το Μεγάλο Ρέμα)

Σήμερα

Ανασκαφές τελούνται και σήμερα στην κοίτη του ποταμού με σημαντικά ευρήματα να έρχονται συνεχώς στο φως.(βλέπε Στάση 1)

Βίντεο από τις ανασκαφές, υπό την συνοδεία του γάργαρου νερού:

Περπατώντας τον Βαλανάρη.

8 στάσεις ανεβαίνοντας στην κοίτη του.

Ξεκινάμε την βόλτα μας λοιπόν στον ποταμό με κατεύθυνση από Νότο προς Βορρά και από τα πεδινά του τμήματα προς τα ορεινά και τις πηγές του. Επιλέξαμε 8 χαρακτηριστικά σημεία - στάσεις για την "μύηση" μας στα μυστικά του:

Στάση 1 - Ο χώρος των εν ενεργεία ανασκαφών των παλαιοντολόγων
Στάση 2 - Ο χώρος των πρώτων ανασκαφών των παλαιοντολόγων (19ος αιώνας)
Στάση 3 - Η συμβολή με το Ρέμα Δασαμάρη
Στάση 4 - Ο παλιός νερόμυλος
Στάση 5 - Η βαθιά χαράδρα
Στάση 6 - Οι καταρράκτες
Στάση 7 - Τα τσιμεντένια φράγματα
Στάση 8 - Κοντά στις πηγές

Στους χάρτες που ακολουθούν φαίνονται οι θέσεις των στάσεων μας και η πορεία που ακολουθήσαμε.

Οι 8 στάσεις μας (γαλάζιες πινέζες) κατά μήκος της κοίτης του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή).

Πλάγια όψη (Νότια).

Οι 8 στάσεις μας (γαλάζιες πινέζες) κατά μήκος της κοίτης του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή).

Πλάγια όψη (Νοτιοδυτική).

Οι 8 στάσεις μας (γαλάζιες πινέζες) κατά μήκος της κοίτης του Βαλανάρη (κόκκινη γραμμή).

Άνοψη.

Στάση 1 - Ο χώρος των εν ενεργεία ανασκαφών των παλαιοντολόγων

Όπως αναφέραμε νωρίτερα, παραθέτοντας και σχετικό βίντεο, ανασκαφές τελούνται ακόμα και σήμερα στην κοίτη του Βαλανάρη με σπουδαία ευρήματα να έρχονται συνεχώς στο φως. Οι παλαιοντολόγοι σκάβουν κυριολεκτικά μέσα στην κοίτη στην προσπάθεια τους να βρουν όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία.

Πλάνο από τις εν ενεργεία ανασκαφές στην κοίτη του Βαλανάρη

Πλάνο από τις εν ενεργεία ανασκαφές στην κοίτη του Βαλανάρη

Γενικό πλάνο της περιοχής των εν ενεργεία ανασκαφών 

Κοντινή εικόνα όπου φαίνεται η πρόχειρη σήμανση θέσης ευρέσεως οστών

Εικόνα όπου φαίνονται οι πρόχειρες σημάνσεις θέσεων ευρέσεως οστών

Κάποτε όαση ζωής, σήμερα περιοχή μόλυνσης από τα παρακείμενα εργοστάσια.

Λίγο πιο πάνω από την περιοχή των ανασκαφών η βλάστηση παλεύει 

με τα λύματα των εργοστασίων της περιοχής. 

Η φύση που επιμένει.

Στάση 2 - Ο χώρος των πρώτων ανασκαφών των παλαιοντολόγων (μέσα 19ου αιώνα)

Ο χώρος που πρωτοβρέθηκαν τα οστά και έσκαψε o Jean Albert Gaudry τον 19ο αιώνα σήμερα έχει μεταβληθεί σε στάνη και τίποτα δεν υποδεικνύει την θέση των ανασκαφών. 

Γενικό πλάνο της πάλαι ποτέ περιοχής των ανασκαφών. Σήμερα χώρος στάνης.

Η πάλαι ποτέ περιοχή των ανασκαφών σήμερα χώρος στάνης.

Η πάλαι ποτέ περιοχή των ανασκαφών σήμερα χώρος στάνης.

Δεξιά φαίνεται η κοίτη με το νερό του Βαλανάρη. 

Αριστερά φαίνονται οι σύγχρονες "αποθέσεις".

Η κοίτη του Βαλανάρη στο σημείο των πρώτων ανασκαφών.

Στάση 3 - Η συμβολή με το Ρέμα Δασαμάρη

Ανεβαίνοντας την κοίτη του Βαλανάρη και αρχίζοντας να εγκαταλείπουμε σιγά σιγά την πεδινή περιοχή, προσεγγίζοντας τα ημιορεινά, φτάνουμε στην συμβολή με το ρέμα Δασαμάρη, όπου οι δύο κλάδοι ενώνουν τα νερά τους και από εκεί και κάτω συνεχίζουν μαζί την πορεία τους.

Το σημείο συμβολής του Βαλανάρη με το ρ. Δασαμάρη, 

όπου ο κύριος κλάδος του Βαλανάρη με τη φαρδειά κοίτη συνεχίζει αριστερά και 

βορειοδυτικά προς το Ντράφι.

πηγή εικόνας: https://dasamarisos.blogspot.gr/

Μικρός καταρράκτης λίγο μετά την συμβολή των δυο κλάδων (Βαλανάρη και Δασαμάρη).

Ο κλάδος του Δασαμαρίου λίγο πριν την συμβολή του με τον Βαλανάρη. 

Ξεχωρίζει φυσικά η ανθρώπινη πινελιά.

Στάση 4 - Ο παλιός νερόμυλος

Γενική άποψη της περιοχής του νερόμυλου στο Ντράφι.

Το πλάγιο κείμενο και οι φωτογραφίες είναι από την ιστοσελίδα: 

http://rafinastage.blogspot.gr/2010/12/blog-post_06.html

Απομεινάρια μιας περασμένης εποχής που διασώζονται στις μέρες μας σε πείσμα των καιρών και των ανθρώπων. Ένα βυζαντινό εκκλησάκι του 11ου αιώνα, τα απομεινάρια από ένα χάνι, ένα παλιό γεφυράκι, ένας νερόμυλος χτισμένος στα 1876, οι δεξαμενές του νερού, τα αυλάκια. 

Το νερό που έπεφτε από ψηλά κινούσε την φτερωτή του μύλου. Στον συγκεκριμένο νερόμυλο, η φτερωτή δεν φαίνεται καθώς είναι κρυμμένη στο ζουριό (το υπόγειο κάτω από το μύλο). Ένα πολύπλοκο σύστημα αυλακιών που περιλάμβανε αυλάκια, δεξαμενές, φράγματα εξασφάλιζε την απαραίτητη ποσότητα του νερού.

Το αυλάκι του νερού καταλήγει στο πιο εντυπωσιακό, αρχιτεκτονικά, μέρος του μύλου, την κρέμαση. Η κρέμαση στο συγκεκριμένο νερόμυλο μοιάζει με έναν πύργο.

Φυσικά η πολύπαθη περιοχή Ντράφι της Πεντέλης βάλλεται συνεχώς από πυρκαγιές και την ανεξέλεγκτη δόμηση και παντού βλέπουμε να ξεφυτρώνουν "βίλες", αρχίζοντας να μεταβάλλουν την περιοχή προς το χειρότερο φυσικά.

 Μια βίλα σήμερα εδώ, μια βίλα αύριο εκεί.

Στάση 5 - Η βαθιά χαράδρα

Εναέρια λήψη της χαράδρας από πτήση drone.

Περπατώντας και εξερευνώντας τον Βαλανάρη μέσα στην χαράδρα.

Συνεχίζοντας την ανηφορική μας πορεία, το τοπίο αρχίζει και γίνεται έντονα ορεινό και ο Βαλανάρης πλέον διασχίζει μια βαθιά χαράδρα με πανύψηλα και απότομα πρανή, στα όρια των οποίων αχνοφαίνονται και άλλες σύγχρονες "βίλες".

Αριστερά φαίνεται το πρανές της βαθιάς χαράδρας με την σκεπή μίας ακόμα βίλας 

να αχνοφαίνεται (δεξιά σε μεγέθυνση)

Σιγά σιγά τα σπίτια γίνονται οικισμός

Αυτά αν κοιτάμε ψηλά. Στα χαμηλά τώρα τα νερά δημιουργούν πανέμορφες μικρές λιμνούλες, μικρούς καταρράκτες και μια πλούσια βλάστηση που δίνει ζωή σε πλήθος ειδών πανίδας. Βρισκόμαστε πλέον σε μια περιοχή όπου επειδή η πρόσβαση είναι αρκετά δύσκολη, η φύση έχει μείνει παρθένα και ο Βαλανάρης μας αποκαλύπτεται με το πραγματικό του πρόσωπο.

Μικρή λιμνούλα στην κοίτη του Βαλανάρη

Ένας βάτραχος χαίρεται την ζωή στα νερά του Βαλανάρη:

Δεν λείπουν ωστόσο και οι ανθρώπινες "εκπλήξεις" με τα μπάζα που πετάγονται κατά καιρούς στα πρανή του ποταμού να φτάνουν μέχρι και την κοίτη του, όπως αυτό το κομμάτι μάρμαρο, στην φωτογραφία που ακολουθεί, το οποίο προφανώς "περίσσεψε" από κάπου.

Στάση 6 - Οι καταρράκτες  

Εναέρια λήψη drone των καταρρακτών.

Επόμενος σταθμός λίγο βορειότερα αποτελεί ίσως η πιο διάσημη σήμερα περιοχή του Βαλανάρη, οι θρυλικοί καταρράκτες της Πεντέλης, ύψους περίπου 6 μέτρων.

Οι καταρράκτες σχηματίζονται καθώς το νερό, ερχόμενο από την Πεντέλη, λιμνάζει λίγο πριν πέσει κατακόρυφα στο συγκεκριμένο σημείο σχηματίζοντας έτσι ένα φυσικό υπερθέαμα.

Η λίμνη πάνω από τους καταρράκτες

Οι καταρράκτες από "πάνω"

Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι μερικοί άλλοι διάσημοι καταρράκτες εντός Αττικής αν και πανέμορφοι, όπως του Βαλανάρη, έχουν σήμερα εξαφανιστεί. Εφιστούμε λοιπόν την προσοχή όλων μας στο να μην "αναπτυχθεί" και ο Βαλανάρης όπως οι υπόλοιποι.

Ακολουθεί ένα βίντεο με πλάνα από drone στην εν λόγω περιοχή. Απολαύστε λοιπόν μια πτήση πάνω από τον Καταρράκτη:

Στάση 7 - Τα τσιμεντένια φράγματα 

Λίγο πιο πάνω από αυτές τις ειδυλλιακές τοποθεσίες ο "άνθρωπος" έβαλε και πάλι το χεράκι του κατασκευάζοντας τσιμεντένια ογκωδέστατα και ανούσια φράγματα τα οποία είναι μια συνεχής πληγή για το ποτάμι, την φύση αλλά και την απλή αισθητική μας. Χαρακτηριστική είναι η επόμενη εικόνα, όπου φαίνονται αριστερά και ανάντι του φράγματος η άχρωμη και ξερή φύση και δεξιά και κατάντι του φράγματος η πράσινη και πλούσια βλάστηση.

Φράγμα στον Βαλανάρη.

"Αυτός είναι ο κόσμος μου". Πετυχημένο graffiti σε ένα άστοχο έργο:

Στάση 8 - Κοντά στις πηγές 

Φτάνοντας στα πλέον ορεινά τμήματα του ποταμού, η φύση και η θέα αποκτούν και πάλι ομορφιά. Ατενίζοντας την χιλιοκαμμένη Πεντέλη και τις χαράδρες που παρέχουν νερό στην κοίτη του Βαλανάρη, σκεφτόμαστε πόση άλλη καταστροφή θα αντέξει αυτό το πολύπαθο βουνό και ο ομότυχος ποταμός του.

Σε μια περιοχή όπου η φύση πασχίζει να επανέλθει στα κανονικά της επίπεδα και όπου με δυσκολία βρίσκεις περιοχές που έχουν δασοφυτευτεί η παράνομη βόσκηση συνεχίζεται σε περιοχές που προστατεύονται και από σχετική νομοθεσία.

Τα κατσίκια αμέριμνα θρέφονται από την χαμηλή βλάστηση των νεαρών δέντρων στις δεντροφυτευμένες πλαγιές (στην παρένθεση κάτω δεξιά στις φωτογραφίες η σχετική ταμπέλα ακριβώς δίπλα που ενημερώνει για την προστασία της περιοχής) χωρίς να φέρουν αυτά βέβαια καμία ευθύνη, κάτι που βαραίνει εξ ολοκλήρου τους βοσκούς και τους σχετικούς "αρμόδιους".

Στην επόμενη φωτογραφία φαίνονται τα απομεινάρια των μεγάλων φωτιών της Πεντέλης. Γύρω γύρω η ζωή αρχίζει και επανέρχεται δειλά δειλά και αποφασισμένα ταυτόχρονα.

Αντί επιλόγου

Προτρέπουμε κάθε επίδοξο εξερευνητή, κάθε απλό αναζητητή, κάθε λάτρη της φύσης και της ανακάλυψης, κάθε γονέα, κάθε δάσκαλο, κάθε μαθητή και κάθε πολίτη να επισκεφτεί τον Βαλανάρη και να συνομιλήσει μαζί του. Ο Βαλανάρης όπως κάθε ποταμός είναι μια ζωντανή υδάτινη αρτηρία της γης μας, απαραίτητη και πανέμορφη ταυτόχρονα.

Ο Βαλανάρης μας καλεί!

_________________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα - Έρευνα Πεδίου:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Έρευνα Πεδίου - Φωτογραφίες Πεδίου - Επεξεργασία εικόνων:
Κατερίνα - Ahaka Χαλαμπαρδάκη, Γραφίστρια (http://www.totypografeio.gr/)

Πηγές:

Ιστοσελίδες:
1. https://dasamarisos.blogspot.gr/ 
2. http://oresiviospentelikos.blogspot.gr/2013/03/blog-post.html
3. http://www.ethnos.gr/arxiki_selida/arthro/to_pikermi_fotizei_ti_theoria_tou_darbinou-2540852/
4. https://dasarxeio.com/2015/09/19/1028-3/
5. http://rafinastage.blogspot.gr/2010/12/blog-post_06.html