Σπήλαιο Φράγχθι Αργολίδας.
Ένας αδιάψευστος μάρτυρας της πορείας και της εξέλιξης
του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο τα τελευταία 40.000 χρόνια
Ένας αδιάψευστος μάρτυρας της πορείας και της εξέλιξης
του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο τα τελευταία 40.000 χρόνια
καθώς και της πρώιμης ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο.
To σπήλαιο Φράγχθι βρίσκεται στη Ν.Δ. Αργολίδα, στη βόρεια ακτή του κόλπου της Κοιλάδας. Αποτελεί μια από τις ελάχιστες θέσεις στο ελλαδικό χώρο, η οποία διασώζει στρωματογραφική ακολουθία από την αρχή, τουλάχιστον, της Ανώτερης Παλαιολιθικής (40000-10000 π.Χ.) έως και το τέλος της Νεολιθικής περιόδου (7000-3000 π.Χ.). Στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική περίοδο το Φράγχθι υπήρξε καταφύγιο μετακινούμενων κυνηγών, τροφοσυλλεκτών και ψαράδων, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν για τις καθημερινές τους ανάγκες εργαλεία φτιαγμένα από σκληρές και αιχμηρές πέτρες, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Η Μεσολιθική είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ιστορία του σπηλαίου, καθώς συνδέεται με κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές. Πραγματοποιούνται οι πρώτοι ενταφιασμοί, τα ταξίδια ανοιχτής θαλάσσης και εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα συστηματικής αλιείας.
Στη Νεολιθική, η κατοίκηση επεκτάθηκε εκτός του σπηλαίου, στον παρακείμενο υπαίθριο χώρο. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του οικισμού, το οποίο ονομάζεται Παραλία, είναι σήμερα καταβυθισμένο λόγω της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. Σπήλαιο και υπαίθριος χώρος αποτέλεσαν το χώρο δραστηριοτήτων μιας κοινότητας γεωργών και κτηνοτρόφων, η οποία εκείνη την εποχή διατηρούσε επαφές με πολλές περιοχές της ενδοχώρας και του νοτίου Αιγαίου.
Οι κάτοικοι του οικισμού χρησιμοποιούσαν πλήθος λίθινων εργαλείων, όπως λεπίδες για δρεπάνια, μαχαιράκια, αιχμές βελών, μυλόπετρες, τσεκουράκια και αξίνες, αλλά και πολλά οστέινα, όπως αγκίστρια, σπάτουλες και σουβλιά. Πολλά είδη της καθημερινής τους εργαλειοθήκης δεν έχουν σωθεί λόγω του φθαρτού τους χαρακτήρα.
Για την εξυπηρέτηση των καθημερινών τους αναγκών, οι κάτοικοι είχαν διαμορφώσει το εσωτερικό του σπηλαίου σε επιμέρους χώρους χρήσης, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν λιθόστρωτα δάπεδα ή εστίες φωτιάς. Στον υπαίθριο χώρο, τα σπίτια τους ήταν απλές κατασκευές με λίθινη θεμελίωση, δάπεδα από πατημένο πηλό και τοίχους σοβατισμένους για μόνωση και καθαριότητα. Τόσο το σπήλαιο όσο και ο υπαίθριος χώρος χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και ως τόποι ενταφιασμού.
Μία από τις καινοτομίες της περιόδου είναι η κατασκευή αγγείων και ειδωλίων από ψημένο πηλό. Κάποια από τα αγγεία έφεραν περίτεχνη πολύχρωμη διακόσμηση. Όπως οι προκάτοχοί τους, έτσι και οι Νεολιθικοί κάτοικοι του σπηλαίου φρόντιζαν για τον καλλωπισμό τους φτιάχνοντας κοσμήματα από απλά φυσικά υλικά, όπως τα θαλάσσια κοχύλια.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως εποχικό ποιμνιοστάσιο, ενώ αρχαιολογικές έρευνες στον οικισμό διενεργήθηκαν μεταξύ 1969-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα (ΗΠΑ), υπό την αιγίδα της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Οι κάτοικοι του οικισμού χρησιμοποιούσαν πλήθος λίθινων εργαλείων, όπως λεπίδες για δρεπάνια, μαχαιράκια, αιχμές βελών, μυλόπετρες, τσεκουράκια και αξίνες, αλλά και πολλά οστέινα, όπως αγκίστρια, σπάτουλες και σουβλιά. Πολλά είδη της καθημερινής τους εργαλειοθήκης δεν έχουν σωθεί λόγω του φθαρτού τους χαρακτήρα.
Για την εξυπηρέτηση των καθημερινών τους αναγκών, οι κάτοικοι είχαν διαμορφώσει το εσωτερικό του σπηλαίου σε επιμέρους χώρους χρήσης, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν λιθόστρωτα δάπεδα ή εστίες φωτιάς. Στον υπαίθριο χώρο, τα σπίτια τους ήταν απλές κατασκευές με λίθινη θεμελίωση, δάπεδα από πατημένο πηλό και τοίχους σοβατισμένους για μόνωση και καθαριότητα. Τόσο το σπήλαιο όσο και ο υπαίθριος χώρος χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και ως τόποι ενταφιασμού.
Μία από τις καινοτομίες της περιόδου είναι η κατασκευή αγγείων και ειδωλίων από ψημένο πηλό. Κάποια από τα αγγεία έφεραν περίτεχνη πολύχρωμη διακόσμηση. Όπως οι προκάτοχοί τους, έτσι και οι Νεολιθικοί κάτοικοι του σπηλαίου φρόντιζαν για τον καλλωπισμό τους φτιάχνοντας κοσμήματα από απλά φυσικά υλικά, όπως τα θαλάσσια κοχύλια.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως εποχικό ποιμνιοστάσιο, ενώ αρχαιολογικές έρευνες στον οικισμό διενεργήθηκαν μεταξύ 1969-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα (ΗΠΑ), υπό την αιγίδα της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Η θέση του σπηλαίου Φράχθι στην Αργολίδα
Τομή του σπηλαίου
πηγή: Franchthi Cave revisited: the age of the Aurignacian in south-eastern Europe
Εξωτερική όψη του σπηλαίου και των ανοιγμάτων του
Κάτοψη του σπηλαίου
πηγή: researchgate.net
Πεδίο αντιπαράθεσης
Ιστορικά το σπήλαιο Φράγχθι υπήρξε η πρώτη ανασκαμμένη θέση η οποία πυροδότησε τη συζήτηση της πρώιμης ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, με την εύρεση οψιανού από τη Μήλο στα μεσολιθικά στρώματα. Επιπλέον, υπήρξε από τις πρώτες θέσεις που ανασκάφηκαν από διεπιστημονικό επιτελείο ερευνητών, εφαρμόζοντας μερικές από τις καινοτόμες μεθόδους της εποχής και συλλέγοντας συστηματικά πλήθος ευρημάτων οργανικής προέλευσης, όπως φυτικά, κατάλοιπα μικροσπονδυλωτών, χερσαία και θαλάσσια όστρεα, ενώ σημαντικός αριθμός δειγμάτων από ξυλάνθρακες και οστά χρονολογήθηκαν με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα (C14).
Πιθανοί δρόμοι εμπορίου μεταξύ Αργολίδας και Μήλου
πηγή: milosislandinfo.gr
Παλαιολιθική περίοδος και σπήλαιο Φράχθι
Ως Παλαιολιθική περίοδος, η οποία αντιστοιχεί στη γεωλογική περίοδο του Πλειστόκαινου ή εποχή των Παγετώνων, ορίζεται το πρωιμότερο τμήμα της Λίθινης Εποχής ή Εποχής του Λίθου, κατά τη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος χρησιμοποίησε λίθινα τεχνουργήματατα και εκτείνεται σε μια μεγάλη περίοδο που ξεκινησε πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου έως το 10.000 π.Χ., το τέλος δηλαδή της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων ή Παγετώδους. Στη διάρκεια της μακράς αυτής περιόδου σημειώθηκαν στην περιοχή του σημερινού ελλαδικού - αιγαιακού χώρου σημαντικές γεωμορφολογικές και κλιματολογικές αλλαγές, οι οποίες ήταν καθοριστικές για την πανίδα, τη χλωρίδα και για την επιβίωση του παλαιολιθικού ανθρώπου στην περιοχή.
- Κατώτερη (350.000-100.000),
Ως Παλαιολιθική περίοδος, η οποία αντιστοιχεί στη γεωλογική περίοδο του Πλειστόκαινου ή εποχή των Παγετώνων, ορίζεται το πρωιμότερο τμήμα της Λίθινης Εποχής ή Εποχής του Λίθου, κατά τη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος χρησιμοποίησε λίθινα τεχνουργήματατα και εκτείνεται σε μια μεγάλη περίοδο που ξεκινησε πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου έως το 10.000 π.Χ., το τέλος δηλαδή της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων ή Παγετώδους. Στη διάρκεια της μακράς αυτής περιόδου σημειώθηκαν στην περιοχή του σημερινού ελλαδικού - αιγαιακού χώρου σημαντικές γεωμορφολογικές και κλιματολογικές αλλαγές, οι οποίες ήταν καθοριστικές για την πανίδα, τη χλωρίδα και για την επιβίωση του παλαιολιθικού ανθρώπου στην περιοχή.
Φανταστική απεικόνιση προϊστορικού ανθρώπου
πηγή: erevoktonos.blogspot.com
Τα μέχρι στιγμής γνωστά ανθρωπολογικά και αρχαιολογικά ευρήματα επιτρέπουν τη διαίρεση της Παλαιολιθικής στην περιοχή του Αιγαίου σε:
- Κατώτερη (350.000-100.000),
- Μέση (100.000-35.000, εποχή του ανθρώπου του Νεάντερταλ) και
- Ανώτερη Παλαιολιθική (35.000-11.000 πριν από σήμερα, περίοδο κατά την οποία έγινε και η ανάπτυξη του Homo Sapiens)
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του το σπήλαιο Φράγχθι βρισκόταν σε σημαντικά μεγαλύτερη απόσταση από την ακτογραμμή από ό,τι είναι σήμερα, λόγω της χαμηλότερης στάθμης της θάλασσας, που από την παλαιολιθική εποχή έχει αυξηθεί περίπου 120 μέτρα. Έτσι, μπορούμε να φανταστούμε τους παλαιολιθικούς κατοίκους του σπηλαίου να έχουν μπροστά τους μια παράκτια πεδιάδα που σιγά-σιγά όμως βυθιζόταν.
Κατά τη διάρκεια της Άνω Παλαιολιθικής περιόδου το σπήλαιο φαίνεται να κατοικείται εποχιακά και για πρώτη φορά από μια ή περισσότερες μικρές ομάδες, της τάξης των 25-30 ατόμων, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ήταν κυνηγοί, που χρησιμοποιούσαν ένα πέτρινο εργαλείο με μικρολεπίδες από πυριτόλιθο και ξύστρες για τον ακονισμό του. Η χρήση του σπηλαίου ως κατάλυμα αυξήθηκε σημαντικά μετά την τελευταία παγετώδη περίοδο, με περιστασιακές διακοπές στην αλληλουχία της κατοχής. Ο οψιδιανός από το νησί της Μήλου εμφανίζεται στο Φράγχθι περίπου 15.000 χρόνια πριν (13.000 π.Χ.), (πηγή) προσφέροντας τα πρώτα στοιχεία των ναυτικών και πλοηγικών δεξιοτήτων ανθρώπων, με σύγχρονα ανατομικά στοιχεία, στην Ελλάδα. Αν αυτό ακούγεται τρελό (ναυσιπλοΐα 15.000 χρόνια πριν να αναφέρουμε ότι υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν πως αρχαίοι ναυσιπλόοι, όπως ο Homo Erectus ή ο Homo Heidelbergensis, ενδέχεται να είχαν φθάσει στην Κρήτη περίπου 130.000 χρόνια πριν (πηγή).
Μια απόπειρα που έγινε να επιβεβαιωθεί η θαλάσσια επικοινωνία Ερμιονίδας – Μήλου ήταν στις 14/06/87 όταν τετραμελές πλήρωμα πήγε από την Ερμιόνη στην Μήλο με πλοιάριο από πεύκα που είχε κατάρτι και πανί. Πήραν οψιδιανό και γύρισαν στην Ερμιόνη.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του το σπήλαιο Φράγχθι βρισκόταν σε σημαντικά μεγαλύτερη απόσταση από την ακτογραμμή από ό,τι είναι σήμερα, λόγω της χαμηλότερης στάθμης της θάλασσας, που από την παλαιολιθική εποχή έχει αυξηθεί περίπου 120 μέτρα. Έτσι, μπορούμε να φανταστούμε τους παλαιολιθικούς κατοίκους του σπηλαίου να έχουν μπροστά τους μια παράκτια πεδιάδα που σιγά-σιγά όμως βυθιζόταν.
Κατά τη διάρκεια της Άνω Παλαιολιθικής περιόδου το σπήλαιο φαίνεται να κατοικείται εποχιακά και για πρώτη φορά από μια ή περισσότερες μικρές ομάδες, της τάξης των 25-30 ατόμων, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ήταν κυνηγοί, που χρησιμοποιούσαν ένα πέτρινο εργαλείο με μικρολεπίδες από πυριτόλιθο και ξύστρες για τον ακονισμό του. Η χρήση του σπηλαίου ως κατάλυμα αυξήθηκε σημαντικά μετά την τελευταία παγετώδη περίοδο, με περιστασιακές διακοπές στην αλληλουχία της κατοχής. Ο οψιδιανός από το νησί της Μήλου εμφανίζεται στο Φράγχθι περίπου 15.000 χρόνια πριν (13.000 π.Χ.), (πηγή) προσφέροντας τα πρώτα στοιχεία των ναυτικών και πλοηγικών δεξιοτήτων ανθρώπων, με σύγχρονα ανατομικά στοιχεία, στην Ελλάδα. Αν αυτό ακούγεται τρελό (ναυσιπλοΐα 15.000 χρόνια πριν να αναφέρουμε ότι υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν πως αρχαίοι ναυσιπλόοι, όπως ο Homo Erectus ή ο Homo Heidelbergensis, ενδέχεται να είχαν φθάσει στην Κρήτη περίπου 130.000 χρόνια πριν (πηγή).
Μια απόπειρα που έγινε να επιβεβαιωθεί η θαλάσσια επικοινωνία Ερμιονίδας – Μήλου ήταν στις 14/06/87 όταν τετραμελές πλήρωμα πήγε από την Ερμιόνη στην Μήλο με πλοιάριο από πεύκα που είχε κατάρτι και πανί. Πήραν οψιδιανό και γύρισαν στην Ερμιόνη.
Λίθινα ευρήματα εντός του σπηλαίου Παλαιολιθικής περιόδου
πηγή: Franchthi Cave revisited: the age of the Aurignacian in south-eastern Europe
Μεσολιθική περίοδος και σπήλαιο Φράχθι
Η Μεσολιθική εποχή αντιστοιχεί στη γεωλογική περίοδο του Ολόκαινου, η οποία χαρακτηρίζεται από σταθεροποίηση των γεωλογικών και κλιματολογικών συνθηκών, με άμεσα αποτελέσματα στην κατοίκηση και την οικονομία. Στον ελλαδικό χώρο η Μεσολιθική καλύπτει το χρονικό διάστημα περίπου από το 12.000 μέχρι το 8000 πριν από σήμερα.
Κατά το τέλος της Ανώτερης Παλαιολιθικής το σπήλαιο Φράγχθι παύει να χρησιμοποιείται. Η Μεσολιθική εποχή στο Φράγχθι καλύπτει το χρονικό διάστημα από 9500-8000 πριν από σήμερα. Στο διάστημα αυτό οι μελετητές διέκριναν δύο πολιτιστικές φάσεις:
- την Κατώτερη Μεσολιθική (9500-9000) και
- την Ανώτερη Μεσολιθική (9000-8000 πριν από σήμερα)
Το Φράχθι ανήκει στις λιγοστές, μέχρι στιγμής, γνωστές μεσολιθικές θέσεις από τον ελληνικό χώρο. Οι έρευνες στο σπήλαιο διεύρυναν σημαντικά τις γνώσεις μας για την κατοίκηση και την οικονομία της εποχής. Έτσι, τίθεται σε νέα βάση η συζήτηση σχετικά με την ομαλή μετάβαση από την οικονομία των κυνηγών - ψαράδων - τροφοσυλλεκτών της Μεσολιθικής στο νεολιθικό τρόπο παραγωγής (συστηματική άσκηση γεωργίας και κτηνοτροφίας) και αμφισβητείται η εισαγωγή του από τη Μικρά Ασία με τη μεσολάβηση των νησιών.
Το πέρασμα από την Ανώτερη Παλαιολιθική στη Μεσολιθική δε σημειώνεται ταυτόχρονα στον ελλαδικό χώρο. Στην ανατολική ηπειρωτική χώρα και στα νησιά του Αιγαίου εντοπίστηκαν αρχαιότερες μεσολιθικές θέσεις από εκείνες της δυτικής. Το γεγονός θα πρέπει να αποδοθεί σε κλιματολογικές διαφορές μεταξύ ανατολικής και δυτικής Ελλάδας. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι και άλλες θέσεις της Μέσης ή της Ανώτερης Παλαιολιθικής κατοικήθηκαν και πάλι, πέρα από το Φράχθι, μετά από διακοπή εκατοντάδων ετών, κατά τη Μεσολιθική όπως η Αλόννησος και η Θεόπετρα.
Οικισμοί Μεσολιθικής περιόδου στον Ελλαδικό χώρο
πηγή: worldhistory.biz
Οι αρχαιολογικές ενδείξεις κάνουν σαφή την προτίμηση των μεσολιθικών στις παράλιες ανοιχτές θέσεις (Σιδάρι, Μαρουλάς) και τα παράκτια σπήλαια (Φράγχθι), πράγμα που έχει εμφανή αποτελέσματα στις οικονομικές τους δραστηριότητες:
- συστηματική αλιεία,
- ναυσιπλοΐα στην ανοιχτή θάλασσα με στόχο την αλιεία τόνου (γύρω στο 7.900 - 7.500 π.Χ., ο τόνος γίνεται ένα σημαντικό μέρος της διατροφής στο σπήλαιο Φράγχθι, γεγονός που σημαίνει αλιεία βαθέων υδάτων)
- συνέχιση ναυσιπλοΐας στην ανοιχτή θάλασσα με στόχο την εξόρυξη οψιανού της Μήλου για την κατασκευή ανθεκτικών εργαλείων, και μεταφορά ανδεσίτη από τα νησιά του Σαρωνικού στο Φράγχθι για την κατασκευή μυλόλιθων, κατάλληλων για το άλεσμα καρπών.
Την εποχή αυτή το σπήλαιο κατοικείται σε μονιμότερη βάση από μικρή, όπως αναφέραμε, κοινότητα κυνηγών - τροφοσυλλεκτών. Η διατροφή τους καλύπτεται από το κυνήγι κόκκινου ελαφιού, αγριόχοιρων και μικρών σαρκοβόρων και από τη συλλογή χερσαίων και θαλάσσιων σαλιγκαριών. Στις οικονομικές δραστηριότητες των μεσολιθικών κυνηγών προστίθεται η συστηματική αλιεία ψαριών, η οποία τεκμηριώνεται, όπως και στο σπήλαιο του Κύκλωπα στα Γιούρα, από πλήθος σπονδύλων από τόνους.
Σαλιγκάρια μεσολιθικής περιόδου που βρέθηκαν στο σπήλαιο
πηγή: Black Cyclope neritea Marine Shell Ornaments in the Upper Palaeolithic and Mesolithic of Franchthi Cave, Greece: Arguments for Intentional Heat Treatment
Η εργαλειοτεχνία της εποχής περιλαμβάνει γεωμετρικούς μικρόλιθους κατά την Κατώτερη και λεπίδες με στομωμένη ράχη κατά την Ανώτερη Μεσολιθική, ενώ πολυάριθμα και στις δύο φάσεις είναι τα οδοντωτά και οι εγκοπές. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν πυριτόλιθος και οψιανός από τη Μήλο. Τις εξερευνητικές διαθέσεις των πρώιμων αυτών ναυτικών ενισχύει η παρουσία μυλόλιθων από ανδεσίτη (ηφαιστειακό πέτρωμα) από τα νησιά του Σαρωνικού.
Λίθινα εργαλεία μεσολιθικής περιόδου που βρέθηκαν στο σπήλαιο
πηγή: Black Cyclope neritea Marine Shell Ornaments in the Upper Palaeolithic and Mesolithic of Franchthi Cave, Greece: Arguments for Intentional Heat Treatment
πηγή: Black Cyclope neritea Marine Shell Ornaments in the Upper Palaeolithic and Mesolithic of Franchthi Cave, Greece: Arguments for Intentional Heat Treatment
Η ύπαρξη μυλόλιθων για το άλεσμα φυτών και καρπών καθώς και για την επεξεργασία κοσμημάτων από λίθο, οστό και όστρεα, σε συνδυασμό με την εύρεση ποσοτήτων απανθρακωμένου αγριοκρίθαρου, βρώμης και άγριας φακής, υποδηλώνουν τη συστηματικότερη καλλιέργεια των παραπάνω φυτών. Η συλλογή καρπών περιλάμβανε μεταξύ άλλων λιθόσπερμο, αμύγδαλα και φυστίκια.
Κοντά στην είσοδο του σπηλαίου ορίζεται 9500-9000 χρόνια πριν από σήμερα μόνιμος χώρος ενταφιασμού (νεκροταφείο), στον οποίο αποτίθενται βρέφη, παιδιά και ενήλικες, γυναίκες και άντρες. Ανάμεσα στα 12 περίπου άτομα που βρέθηκαν, διαπιστώθηκε για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο, εκτός από τις απλές ταφές σε λάκκους, το έθιμο της καύσης. Ο ενταφιασμός μεγάλου αριθμού νεκρών δίπλα στο χώρο κατοίκησης, που σημειώνεται και στο Μαρουλά της Κύθνου, ενισχύει τον χαρακτήρα της μόνιμης εγκατάστασης κατά τη Μεσολιθική.
Στο σπήλαιο ανακαλύφθηκε ο μοναδικός ολόσωμος σκελετός
μεσολιθικού ανθρώπου που βρέθηκε στον Ελλαδικό χώρο
πηγή ασπρόμαυρης φωτογραφίας: elikoncc.info,
πηγή έγχρωμης: cityofnafplio.com
Νεολιθική περίοδος και σπήλαιο Φράχθι
Η Νεολιθική εποχή στον ελλαδικό-αιγαιακό χώρο καλύπτει σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα το χρονικό διάστημα 8000 με 5000 προ σήμερα. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από:
- σταθεροποίηση των κλιματολογικών συνθηκών,
- οργάνωση οικισμών μόνιμου χαρακτήρα,
- οικονομία βασισμένη στη συστηματική άσκηση γεωργίας,
- στην κτηνοτροφία,
- στην ανταλλαγή πρώτων υλών και προϊόντων,
- στην παραγωγή κεραμικής (ψημένος πηλός), και από
- πολυμορφία στην τέχνη.
Κατά την εποχή αυτή συντελείται λοιπόν το οριστικό πέρασμα από το στάδιο κυνηγιού - τροφοσυλλογής - αλιείας που χαρακτήριζε την Παλαιολιθική και Μεσολιθική, στο παραγωγικό στάδιο της Νεολιθικής.
Ας αναφέρουμε εδώ πως η μελέτη της Νεολιθικής στην Ελλάδα εγκαινιάζεται με τις αρχαιολογικές έρευνες του Χρ. Τσούντα (1899-1906) στη Θεσσαλία.
Στο σπήλαιο Φράγχθι η κατοίκηση συνεχίζεται αδιάκοπα από τη Μεσολιθική στη Νεολιθική εποχή. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, όπως μικρολιθικά εργαλεία από οψιανό, οστά εξημερωμένων αιγοπροβάτων, υπολείμματα σιτηρών, κριθαριού και φακής επιβεβαιώνουν τη μετάβαση από την τροφοσυλλογή και το κυνήγι στο παραγωγικό στάδιο οικονομίας. Η κατοίκηση του σπηλαίου κατά την Προκεραμική Νεολιθική προσθέτει σημαντικά στοιχεία στο πολυσυζητημένο θέμα της μετάβασης από τη Μεσολιθική στη Νεολιθική οικονομία, μια και οι κάτοικοι του σπηλαίου καλλιεργούσαν άγρια είδη σιτηρών ήδη από τη Μεσολιθική περίοδο.
Κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική το σπήλαιο έφτασε σε πληρότητα (περίπου 150 κάτοικοι) και πλέον η κατοίκηση επεκτείνεται και έξω από το σπήλαιο, όπου κτίζονται σπίτια με λίθινα θεμέλια και αναβαθμίδες για τις καλλιέργειες. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του οικισμού, το οποίο ονομάζεται Παραλία, είναι σήμερα καταβυθισμένο λόγω της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. Στην ίδια περιοχή συνεχίζουν να ενταφιάζονται και μέλη της κοινότητας, όπως δείχνουν ταφές παιδιών, οι οποίες μάλιστα συνοδεύονται από κτερίσματα (ταφικά δώρα). Αρκετά ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια έχουν βρεθεί και έχει προταθεί ότι η περιοχή μπορεί να λειτουργούσε ως εργαστήριο παραγωγής τους για το εμπόριο με τις εσωτερικές κοινότητες κατά τη διάρκεια της Αρχαιότερης Νεολιθικής.
Η κατοίκηση συνεχίζεται αδιάκοπα στις ίδιες περιοχές και κατά τη Μέση Νεολιθική. Στην περίοδο αυτή ανάγονται θαυμάσια δείγματα γραπτών πρωτοβερνικωτών αγγείων (Urfirnis), που είναι από τα ωραιότερα δείγματα της κεραμικής αυτής κατηγορίας, η οποία χαρακτηρίζει την κεραμική της νότιας Ελλάδας κατά την περίοδο αυτή.
Κατά τη Νεότερη Νεολιθική διακόπτεται η κατοίκηση, ενώ ελάχιστα είναι τα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας κατά την Τελική Νεολιθική.
Νεολιθικά ευρήματα προκεραμικής εντός του σπηλαίου
πηγή: mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com
Νεολιθικά ευρήματα προκεραμικής εντός του σπηλαίου
πηγή: mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com
Νεολιθικά ευρήματα προκεραμικής εντός του σπηλαίου
πηγή: mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com
Στοιχεία του σπηλαίου
Το σπήλαιο έχει βάθος 150 μέτρα και πλάτος εισόδου 30 μέτρα με μέγιστο πλάτος τα 45 μέτρα. Την εποχή που οι πρώτοι κυνηγοί βρήκαν καταφύγιο στη σπηλιά το εξωτερικό τοπίο ήταν διαφορετικό. Οι θάλασσες είχαν μαζευτεί αφήνοντας χώρο στην ξηρά. Η θάλασσα ήταν 6-8 χιλιόμετρα από τη σημερινή της θέση και μεγάλες πεδιάδες απλώνονταν μπροστά στην είσοδο του σπηλαίου. Σήμερα η είσοδος είναι 12,5 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και σε απόσταση 50 μέτρων από αυτήν. Τότε το σπήλαιο δέσποζε σε μια μεγάλη πεδιάδα που έφτανε μέχρι τις Σπέτσες και την Σπετσοπούλα.
Το σπήλαιο έχει βάθος 150 μέτρα και πλάτος εισόδου 30 μέτρα με μέγιστο πλάτος τα 45 μέτρα. Την εποχή που οι πρώτοι κυνηγοί βρήκαν καταφύγιο στη σπηλιά το εξωτερικό τοπίο ήταν διαφορετικό. Οι θάλασσες είχαν μαζευτεί αφήνοντας χώρο στην ξηρά. Η θάλασσα ήταν 6-8 χιλιόμετρα από τη σημερινή της θέση και μεγάλες πεδιάδες απλώνονταν μπροστά στην είσοδο του σπηλαίου. Σήμερα η είσοδος είναι 12,5 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και σε απόσταση 50 μέτρων από αυτήν. Τότε το σπήλαιο δέσποζε σε μια μεγάλη πεδιάδα που έφτανε μέχρι τις Σπέτσες και την Σπετσοπούλα.
Η ακτογραμμή σε σχέση με την θέση του σπηλαίου πριν 18.000 χρόνια
Η ακτογραμμή σε σχέση με την θέση του σπηλαίου πριν 10.500 χρόνια
Αρχαιολογικές έρευνες στον οικισμό διενεργήθηκαν μεταξύ 1969-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα (Η.Π.Α.), υπό την αιγίδα της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με επικεφαλής καθηγητή τον Thomas Jacobsen. Οι ανασκαφές έχουν γίνει μόνο στον μπροστινό χώρο του σπηλαίου σε επιφάνεια 700 τ.μ. Το υπόλοιπο είναι καταπλακωμένο από την οροφή και ίσως κρύβει μοναδικές πληροφορίες.
Ακολουθούν εικόνες των ανασκαφών.
Ακολουθούν εικόνες των ανασκαφών.
Ένας συνάδελφος Τοπογράφος επί το έργο κατά την διάρκεια των πρώτων ανασκαφών
Όλα τα ευρήματα του σπηλαίου βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Ναυπλίου.
Ο σκελετός του σπηλαίου
Σχηματική αναπαράσταση του σκελετού που βρέθηκε στο σπήλαιο
πηγή: archaiologia.gr
Η πιο σημαντική ανακάλυψη θεωρείται ο σκελετός. Πρόκειται για τον αρχαιότερο πλήρη σκελετό στην Ελλάδα που χρονολογείται περίπου 10.000 – 8.000 πριν από σήμερα. Ήταν άντρας 25 χρονών με ύψος 1,56 που δέχτηκε ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι. Πάνω από τον νεκρό είχαν μπει πέτρες αλλά δεν βρέθηκαν κοσμήματα η αφιερώματα. Είχε τα πόδια λυγισμένα και τα χέρια στο στήθος στην στάση του εμβρύου. Ήταν θαμμένος με το κεφάλι νότια και τα πόδια στον βορρά. Βρέθηκαν ακόμα σκελετοί δυο παιδιών με αντίστροφο προσανατολισμό.
Πρόγραμμα ανάδειξης
Μετά το πέρας των ανασκαφών, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, και για περισσότερα από τριάντα χρόνια δεν πραγματοποιήθηκαν έργα συντήρησης μέσα στο σπήλαιο ή στο χώρο του υπαίθριου οικισμού, με αποτέλεσμα την προοδευτική διάβρωση των ανασκαφικών τομών. Το φαινόμενο αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το σπήλαιο παρέμενε συνεχώς ανοικτό στους πολυάριθμους επισκέπτες του, μεγάλωνε διαρκώς τον κίνδυνο ατυχημάτων, ενώ παράλληλα υπήρχε ανάγκη πληροφόρησης του κοινού για τα πορίσματα των ανασκαφών και γενικότερα της αρχαιολογικής έρευνας στο χώρο.
Τον Νοέμβριο του 2011 η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδος ξεκίνησε εργασίες στη θέση, με σκοπό ακριβώς την ομαλή και ασφαλή έλευση του κοινού στο χώρο, καθώς και την ενημέρωσή του. Οι εργασίες, που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Σπήλαιο Φράγχθι, Δήμου Ερμιονίδας, Περιφέρειας Πελοποννήσου: Ανάδειξη και αξιοποίηση του σπηλαίου και του περιβάλλοντος αυτού χώρου» (ΕΣΠΑ 2007-2013), ολοκληρώθηκαν τον Ιούνιο του 2013.
Βασικές αρχές του έργου υπήρξαν η ελάχιστη δυνατή επέμβαση στο χώρο, χωρίς αισθητή αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και η δημιουργία διακριτικών και αναστρέψιμων κατασκευών με υλικά αισθητικά συμβατά με το εσωτερικό του σπηλαίου.
Στις σημαντικότερες εργασίες που πραγματοποιήθηκαν συγκαταλέγονται:
- η διαμόρφωση μονοπατιού πρόσβασης από την παράλια ζώνη έως την είσοδο του σπηλαίου, το οποίο συνεχίζει στο εσωτερικό του ως διάδρομος περιήγησης κατασκευασμένος από μεταλλική βάση και ξύλινο δάπεδο,
- εργασίες σταθεροποίησης των βράχων της εισόδου,
- πλήρωση των διαβρωμένων ανασκαφικών τομών,
- στερέωση και ανάδειξη μίας αντιπροσωπευτικής τομής που παρουσιάζει τη στρωματογραφία του σπηλαίου,
- τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων σε επιλεγμένα σημεία εσωτερικά και εξωτερικά αυτού
- καθαρισμός από τη βλάστηση και οριοθέτηση του ανασκαμμένου τμήματος του υπαίθριου νεολιθικού οικισμού
- εκτύπωση ενός τρίπτυχου δίγλωσσου ενημερωτικού φυλλαδίου και φυλλάδιου στο σύστημα Braille με τις συνοπτικές πληροφορίες για τη θέση.
Η περιοχή σήμερα (φωτορεπορτάζ)
Η περιοχή σήμερα (φωτορεπορτάζ)
Άποψη της εισόδου του σπηλαίου και της ευρύτερης περιοχής από την μεριά της Παραλίας
Ο ξύλινος διάδρομος περιήγησης των επισκεπτών
Εσωτερική άποψη του σπηλαίου
Η κατάπτωση κομματιού της οροφής εντός του σπηλαίου
Ίχνη κατοίκησης του ανθρώπου εντός του σπηλαίου
Ίχνη κατοίκησης του ανθρώπου εντός του σπηλαίου
Ίχνη κατοίκησης του ανθρώπου εντός του σπηλαίου
Άποψη της εισόδου από το εσωτερικό του σπηλαίου
Άποψη της εισόδου από το εσωτερικό του σπηλαίου
Σεβασμός στο παλιό από το νέο
Η δοκιμαστική ανασκαφική τομή εντός του σπηλαίου
Η ανάλυση των στρώσεων της τομής
Πέτρινες κατασκευές εντός του σπηλαίου - είσοδος
Πέτρινες κατασκευές εντός του σπηλαίου - εσωτερικό
Πέτρινες κατασκευές εντός του σπηλαίου - είσοδος από μέσα
Πέτρινες κατασκευές εντός του σπηλαίου - εσωτερικό
Παρακολουθήστε εδώ ένα βίντεο από την 2η ημέρα του Θερινού Σχολείου Τοπικής Ιστορίας του Δήμου Ερμιονίδας, στην Κοιλάδα, αφιερωμένη στο σπήλαιο Φράχθι. (08/08/15)
Επίλογος
Το σπήλαιο Φράχθι αποτελεί ένα ζωντανό μνημείο τόσο της φύσης όσο και του ανθρώπου στην περιοχή. Κλείνουμε και αυτό το άρθρο με την ευχή το σπήλαιο να ανασκαφεί πλήρως και η αρκετά καλή του κατάσταση σήμερα να παραμείνει τουλάχιστον ως έχει χωρίς περαιτέρω καταστροφές είτε φυσικές είτε ανθρώπινες.
_________________________________________________________________________________
Κείμενο - Έρευνα - Φωτογραφίες:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πηγές:
Ιστοσελίδες
Το σπήλαιο Φράχθι αποτελεί ένα ζωντανό μνημείο τόσο της φύσης όσο και του ανθρώπου στην περιοχή. Κλείνουμε και αυτό το άρθρο με την ευχή το σπήλαιο να ανασκαφεί πλήρως και η αρκετά καλή του κατάσταση σήμερα να παραμείνει τουλάχιστον ως έχει χωρίς περαιτέρω καταστροφές είτε φυσικές είτε ανθρώπινες.
_________________________________________________________________________________
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πηγές:
Ιστοσελίδες
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Franchthi_Cave
2. http://www.giss.nasa.gov/research/briefs/gornitz_09/
3. http://www.showcaves.com/english/gr/caves/Frahthi.html
4. http://archaeology.about.com/od/archa13/a/franchthi.htm
5. http://odysseus.culture.gr/h/2/eh251.jsp?obj_id=16841
6. http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=16841
7. https://franchthi.wordpress.com/category/στοιχεια-βιντεο-φωτογραφιες-του-χωρο/
8. http://www.encyclopedia.com/article-1G2-3400400045/franchthi-cave.html
9. http://www.archaiologia.gr/blog/2013/08/12/σπήλαιο-φράγχθι-ανάδειξη-και-προβολή/
10. http://www.ime.gr/
2. http://www.giss.nasa.gov/research/briefs/gornitz_09/
3. http://www.showcaves.com/english/gr/caves/Frahthi.html
4. http://archaeology.about.com/od/archa13/a/franchthi.htm
5. http://odysseus.culture.gr/h/2/eh251.jsp?obj_id=16841
6. http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=16841
7. https://franchthi.wordpress.com/category/στοιχεια-βιντεο-φωτογραφιες-του-χωρο/
8. http://www.encyclopedia.com/article-1G2-3400400045/franchthi-cave.html
9. http://www.archaiologia.gr/blog/2013/08/12/σπήλαιο-φράγχθι-ανάδειξη-και-προβολή/
10. http://www.ime.gr/
Βιβλία
1. Flexible Stones, Ground Stone Tools from Franchthi Cave, Fascicle 14, Excavations at Franchthi Cave, Greece, Anna Stroulia, 2010
2. Franchthi Neolithic Pottery, The Later Neolithic Ceramic Phases 3 to 5, Fascicle 10, Karen D. Vitelli, With a contribution on the Post-Neolithic Remains by James A. Dengate, 1999
3. Landscape and People of the Franchthi Region, Fascicle 2, Excavations at Franchthi Cave, Greece, Tjeerd H. van Andel and Susan B. Sutton with contributions by Julie M. Hansen and Charles J. Vitaliano, 1988
4. Excavations at Franchthi Cave, Greece: Franchthi Neolithic pottery, Shackleton, Judith C. 1988 Marine Molluscan Remains from Franchthi Cave. Excavations at Franchthi Cave, Greece, fasc. 4. Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, IN. Shepard, Anna O. 1968 Ceramics for the Archaeologist, 1987
5. Depositional History of Franchthi Cave: Stratigraphy, Sedimentology and Chronology, William R. Farrand, T. W. Jacobsen, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis. 1990 Les Industries Lithiques Taillees de Franchthi ( Argolide, Grece). Excavations at Franchthi Cave, Greece, fasc. 5, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, 2000
6. Franchthi Cave and Paralia: Maps, Plans, and Sections, T. W. Jacobsen,William R. Farrand, Center for Ancient Studies, University of Minnesota, Publications in Ancient Studies, Minneapolis. Forthcoming The Franchthi Project. Excavations at Franchthi Cave, Greece, T. W. Jacobsen, general editor. Indiana University Press, 1987
7. Marine Molluscan Remains from Franchthi Cave, Judith C. Shackleton, N. J. Shackleton, Journal of Field Archaeology 9:445-454. van Andel, Tj. H., and S. B. Sutton 1987 Landscape and People of the Franchthi Region. Excavations at Franchthi Cave, Greece, fasc. 2, T. W. Jacobsen, general editor. Indiana University Press, 1988
8. Franchthi Cave revisited: the age of the Aurignacian in south-eastern Europe, K.Douka, C.Perles, H.Valladas, M.Vanhaeren, R.E.M. Hedges, 2011
9. Material input rates and dietary breadth during the Upper Paleolithic through Mesolithic at Franchthi and Klissoura 1 Caves (Peloponnese, Greece), Article in Quaternary International 275, Mary C. Stiner (The University of Arizona), Natalie D. Munro (University of Connecticut), Britt M. Starkovich, October 2012
10. Franchthi Neolithic Pottery: Classification and Ceramic Phases 1 and 2, Karen D. Vitelli, Indiana University Press, 1993
11. FRANCHTHI CAVE AND THE BEGINNING OF SETTLED VILLAGE LIFE IN GREECE, ASCSA, THOMAS W. JACOBSEN
12. EXCAVATIONS IN THE FRANCHTHI CAVE, 1969-1971, ASCSA, THOMAS W. JACOBSEN
13. The palaeoethnobotany of Franchthi Cave, Indiana University Press, Julie M. Hansen, 1991
14. Deities, Dolls, and Devices: Neolithic Figurines from Franchthi Cave, Greece (Excavations at Franchthi Cave, Greece, Fascicle 9), Lauren E. Talalay, Indiana University Press, 1993
1. Flexible Stones, Ground Stone Tools from Franchthi Cave, Fascicle 14, Excavations at Franchthi Cave, Greece, Anna Stroulia, 2010
2. Franchthi Neolithic Pottery, The Later Neolithic Ceramic Phases 3 to 5, Fascicle 10, Karen D. Vitelli, With a contribution on the Post-Neolithic Remains by James A. Dengate, 1999
3. Landscape and People of the Franchthi Region, Fascicle 2, Excavations at Franchthi Cave, Greece, Tjeerd H. van Andel and Susan B. Sutton with contributions by Julie M. Hansen and Charles J. Vitaliano, 1988
4. Excavations at Franchthi Cave, Greece: Franchthi Neolithic pottery, Shackleton, Judith C. 1988 Marine Molluscan Remains from Franchthi Cave. Excavations at Franchthi Cave, Greece, fasc. 4. Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, IN. Shepard, Anna O. 1968 Ceramics for the Archaeologist, 1987
5. Depositional History of Franchthi Cave: Stratigraphy, Sedimentology and Chronology, William R. Farrand, T. W. Jacobsen, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis. 1990 Les Industries Lithiques Taillees de Franchthi ( Argolide, Grece). Excavations at Franchthi Cave, Greece, fasc. 5, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, 2000
6. Franchthi Cave and Paralia: Maps, Plans, and Sections, T. W. Jacobsen,William R. Farrand, Center for Ancient Studies, University of Minnesota, Publications in Ancient Studies, Minneapolis. Forthcoming The Franchthi Project. Excavations at Franchthi Cave, Greece, T. W. Jacobsen, general editor. Indiana University Press, 1987
7. Marine Molluscan Remains from Franchthi Cave, Judith C. Shackleton, N. J. Shackleton, Journal of Field Archaeology 9:445-454. van Andel, Tj. H., and S. B. Sutton 1987 Landscape and People of the Franchthi Region. Excavations at Franchthi Cave, Greece, fasc. 2, T. W. Jacobsen, general editor. Indiana University Press, 1988
8. Franchthi Cave revisited: the age of the Aurignacian in south-eastern Europe, K.Douka, C.Perles, H.Valladas, M.Vanhaeren, R.E.M. Hedges, 2011
9. Material input rates and dietary breadth during the Upper Paleolithic through Mesolithic at Franchthi and Klissoura 1 Caves (Peloponnese, Greece), Article in Quaternary International 275, Mary C. Stiner (The University of Arizona), Natalie D. Munro (University of Connecticut), Britt M. Starkovich, October 2012
10. Franchthi Neolithic Pottery: Classification and Ceramic Phases 1 and 2, Karen D. Vitelli, Indiana University Press, 1993
11. FRANCHTHI CAVE AND THE BEGINNING OF SETTLED VILLAGE LIFE IN GREECE, ASCSA, THOMAS W. JACOBSEN
12. EXCAVATIONS IN THE FRANCHTHI CAVE, 1969-1971, ASCSA, THOMAS W. JACOBSEN
13. The palaeoethnobotany of Franchthi Cave, Indiana University Press, Julie M. Hansen, 1991
14. Deities, Dolls, and Devices: Neolithic Figurines from Franchthi Cave, Greece (Excavations at Franchthi Cave, Greece, Fascicle 9), Lauren E. Talalay, Indiana University Press, 1993
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου