Ρέμα Τραχώνων // Οδοιπορικό στην κοίτη του φυσικού συνόρου Ελληνικού - Αλίμου

Ρέμα Τραχώνων //
Οδοιπορικό στην κοίτη,
του φυσικού συνόρου,
Ελληνικού - Αλίμου.

Εισαγωγή 

Το ρέμα Τραχώνων είναι αρκετά γνωστό στους κατοίκους των Νοτίων Προαστίων των Αθηνών, αλλά σχεδόν άγνωστο σε όσους δεν είναι περίοικοι ή σχετικά ενδιαφερόμενοι. Η μεσαιωνική ονομασία της περιοχής, Τράχωνες, (αρχ. Ευωνύμεια) προέρχεται από την ελληνική λέξη τραχώνι, που σημαίνει βράχος. Το δίκτυο αυτό του ρέματος συγκεντρώνει νερά από τις δυτικές πλαγιές του Υμηττού (περιοχές Ηλιούπολης - Αργυρούπολης) και χύνει τα νερά του βόρεια της Μαρίνας του Αγίου Κοσμά. Άλλοτε είχε περισσότερους του ενός κλάδους, σήμερα όμως είναι υπογειοποιημένο και σε ένα τμήμα του μόνο με ανοιχτή, αλλά διευθετημένη κοίτη, καθώς και λίγα μέτρα στις εκβολές του. Στην προσέγγιση που επιχειρούμε εδώ, παρουσιάζουμε την φυσική - ιστορική πορεία της κοίτης και των κλάδων του και πραγματοποιούμε ένα οδοιπορικό στα ίχνη του υπογειοποιημένου και διευθετημένου τμήματος.

Η κατάσταση της περιοχής τον 19ο αιώνα

Ο Johann August Kaupert (Γιόχαν Άουγκουστ Κάουπερτ) γεννήθηκε στις 9 Μαΐου 1822, στο Κάσελ του κρατιδίου της Έσσης, της τότε Γερμανικής Ομοσπονδιακής Αυτοκρατορίας. Σπούδασε κι εργάστηκε ως τοπογράφος και από το 1869 ως χαρτογράφος στο γενικό επιτελείο του πρωσικού στρατού, όπου και συνέβαλε σημαντικά στην δημιουργία των χαρτών κλίμακας 1:25.000 και 1:100.000 του γενικού επιτελείου.

Από το 1875 έως το 1877 συνόδευσε τον Γερμανό αρχαιολόγο Ernst Curtious (Ερνστ Κούρτιους) ως μέλος της αποστολής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Αυτοκρατορικό Πρωσικό Υπουργείο Εκκλησιαστικών, Εκπαιδευτικών και Ιατρικών Υποθέσεων, για την τοπογράφηση και χαρτογράφηση της Αθήνας και της Αττικής.

Η συνεργασία του με τον Κούρτιους το 1878 οδήγησε στην έκδοση του έργου Atlas of Athens, και αργότερα το μνημειώδες Karten von Attica - Χάρτες της Αττικής (1881-1903) όπου συμμετείχε ο επίσης Γερμανός αρχαιολόγος Άρτουρ Μιλχόφερ (Arthur Milchhoefer), έργο που ολοκληρώθηκε μετά το θάνατό του στις 11 Φεβρουαρίου 1899 και αποτελεί ανεκτίμητο τεκμήριο τοπιογραφίας και αρχαιολογίας για την αττική γη. Το έργο Karten von Attica εκδόθηκε από τον Reimer B., και η εκτύπωσή του έγινε από το γερμανικό λιθογραφείο Korbeweit στο Βερολίνο. Ο Κάουπερτ βραβεύτηκε το 1889 από το πανεπιστήμιο του Στρασβούργου με τιμητικό διδακτορικό τίτλο.

Στον εξαιρετικό αυτόν χάρτη η περιοχή που μας ενδιαφέρει φαίνεται στην επόμενη εικόνα:

Όπως παρατηρούμε η περιοχή του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού περιείχε τουλάχιστον τρία ρέματα, ενώ η παραλιακή ζώνη του Αγίου Κοσμά μεγάλες εκτάσεις αμμοθινών και μια έκταση 80 περίπου στρεμμάτων με αλυκές. Μάλιστα ο χρωματισμός στον εν λόγο χάρτη με κόκκινο χρώμα, υποδεικνύει και αρχαιολογικό ενδιαφέρον πέρα από το φυσικό.

Το βορειότερο ρέμα, το οποίο ταυτίζεται σχεδόν με το βόρειο όριο του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού, καλείται ρέμα Τραχώνων, ενώ το μεσαίο, παντελώς άγνωστο, παραμένει ανώνυμο. Το τρίτο και νοτιότερο είναι το ρέμα της Ευρυάλης, το οποίο μελετήσαμε σε προηγούμενο άρθρο. Στην συνέχεια θα επικεντρωθούμε στο ρέμα Τραχώνων.

Η περιοχή των Τραχώνων

Η περιοχή Ευωνύμεια, γνωστή και με τη μεσαιωνική της ονομασία Τράχωνες, καθώς και με τη σύγχρονη καθομιλουμένη ονομασία Άνω Καλαμάκι, είναι ιστορικός οικισμός, και σύγχρονη γειτονιά εντός του Δήμου Αλίμου στο Νότιο Τομέα της Αθήνας. Η περιοχή παρουσιάζει μερικά από τα πρώτα ευρήματα αστικής ανάπτυξης στην Ευρώπη, με αρχαιολογικούς χώρους που υποδεικνύουν ανάπτυξη από τη Νεολιθική, και Εποχή του Χαλκού. Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα περιλαμβάνουν Πρωτοελλαδικούς οικισμούς, εκτεταμένες εργαστηριακές εγκαταστάσεις Μυκηναϊκής εποχής, αρχαίο θέατρο της Κλασικής εποχής, και Παλαιοχριστιανικούς και Βυζαντινούς ναούς. Μερικά από τα πρώτα και καλύτερα διατηρημένα δείγματα Αθηναϊκής Γεωμετρικής κεραμικής έχουν αποδοθεί στο εργαστήριο Τραχώνων, τα οποία παρουσιάζονται σε συλλογές μουσείων, συμπεριλαμβανομένου δύο κρατήρων στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. 

Οι λόφοι των Ευωνυμέων, μαζί με το Ακρωτήρι Ελληνικού στον Άγιο Κοσμά (Κωλιάς Άκρα) 4 χμ νοτιοδυτικά, είναι οι δύο περιοχές της Αττικής με τα πιο σημαντικά ευρήματα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού (περίπου 3000 π.Χ.). Κεραμικά, και εργαλεία οψιανού που βρέθηκαν και στις δύο τοποθεσίες δείχνουν στενούς δεσμούς των οικισμών με τους νησιοτικούς οικισμούς του Κυκλαδικού Πολιτισμού. Ο οψιανός των ευρημάτων από τα Ευωνύμεια έχει αναγνωριστεί ως προερχόμενος από το νησί της Μήλου. Η ομοιότητα των ευρημάτων στον Άγιο Κοσμά και στα Ευωνύμεια αναφέρεται ως ένδειξη ότι οι δύο οικισμοί συνδέονταν λειτουργικά, ενδεχομένως ως παράκτιοι και χερσαίοι οικισμοί της ίδιας κοινότητας.

Η ιστορική - φυσική κοίτη του ρέματος Τραχώνων στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό.

Κατόπιν ψηφιοποίησης των χαρτών του Κάουπερτ και επεξεργασίας τους σε συνδυασμό με νεώτερο και παλαιότερο κυρίως, αεροφωτογραφικό υλικό, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την πορεία της φυσικής κοίτης του ρέματος Τταχώνων. Την παρουσιάζουμε στην επόμενη εικόνα με γαλάζιο χρώμα: 

 
Εστιάζοντας στην περιοχή δυτικά της Βουλιαγμένης, μιας και ο άνω ρους του ρέματος έχει αλλοιωθεί πλήρως από τα σύγχρονα πολεοδομικά σχέδια, έχουμε τις επόμενες εικόνες, όπου δείχνουν την θέση της διευθετημένης κοίτης του ρέματος Τραχώνων, το οποίο εντοπίζεται και από πάνω:

Οδοιπορικό στο τμήμα του ρέματος από Λεωφ. Βουλιαγμένης έως εκβολές

Στις φωτογραφίες που ακολουθούν πραγματοποιούμε ένα φωτογραφικό οδοιπορικό στο ρέμα, από την Λεωφ. Βουλιαγμένης έως τις εκβολές. Αφετηρία μας είναι το Δημοτικό πάρκο του Ελληνικού, πρώην έκταση ΚΕΑ.

Στην συνέχεια περπατάμε έχοντας αριστερά μας τα σύρματα του ΚΕΑ (Κρατικό Εργοστάσιο Αεροσκαφών) Ελληνικού. Το ίχνος του χωματόδρομου στην αρχή και κατόπιν ο μπετόδρομος - πεζόδρομος κρύβουν από κάτω τους το ρέμα Τραχώνων.

 Με το που τελειώνει η περίφραξη του ΚΕΑ Ελληνικού μπαίνουμε σε ένα πάρκο.

 

Το τελευταίο τμήμα συνορεύει με το πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Εκβολές

Επίλογος

Το οδοιπορικό μας κάπου εδώ τελείωσε. Ευχόμαστε καλύτερες μέρες και για το ρέμα αλλά και για την ευρύτερη περιοχή, ειδικά του Ελληνικού. 

________________________________________________________________________

Κείμενο - χάρτες:

Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Εξερευνητική ομάδα (2017):
Ιωσήφ Ευφραιμίδης, Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος
Ροδούλα Κωνσταντινίδου, Γεωλόγος, Περιβαντολόγος 
Κατερίνα Ahaka Χαλαμπαρδάκη, Γραφίστρια

Ψηφιακή επεξεργασία ρεμάτων:

Κόκκινος Θησέας, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.