Η πορεία του υπόγειου Ιλισσού, στο ύψος του Ολυμπιείου.

Η πορεία της διευθέτησης του Ιλισσού 
στο ύψος του Ολυμπιείου





Εισαγωγή

Η αρχική μελέτη για την διευθέτηση του Ιλισσού στο τμήμα Στάδιο - Γέφυρα Αναπαύσεως συντάχθηκε από το 1931 έως το 1936. Μέχρι το τέλος του 1939 η διευθέτηση είχε ολοκληρωθεί, με τους κατασκευαστές να λαμβάνουν υπόψιν τους την ιερότητα του χώρου, την πηγή της Καλλιρρόης, τις βραχώδεις εξάρσεις της φυσικής κοίτης, όπου σε κάθε βροχή σχηματιζόντουσαν οι περίφημοι καταρράκτες του Ιλισσού και την ιστορική γέφυρα της οδού Αναπαύσεως. Το συγκεκριμένο μέρος παραμένει ως σήμερα, το μοναδικό σωζόμενο τμήμα του Ιλισσού μέσα στην πόλη, όπου είναι ορατή η φυσική του κοίτη. Στο παρόν άρθρο εντοπίζουμε την πορεία του υπόγειου αγωγού διευθέτησης του ποταμού στο ύψος αυτό.



Η πορεία των έργων διευθέτησης όπως τα κατέγραψε ο Μηχανικός κατασκευής του έργου, Μιχαήλ Ν. Παπαδάκης, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

*Όλα τα κείμενα που ακολουθούν είναι αποσπάσματα από το βιβλίο: ΙΛΙΣΟΣ: Το ιερό του "Άστεως" ποτάμι που εξαφανίστηκε, Εκδόσεις Τ.Ε.Ε., Μιχαήλ Παπαδάκης, 1997

Το τμήμα του Ιλισσού μεταξύ γέφυρας Σταδίου και γέφυρας λεωφόρου Συγγρού προβλεπόταν από τη μελέτη να μείνει ακάλυπτο και πράγματι έτσι και κατασκευάστηκε. Η διατομή είχε την μορφή τραπεζίου (με τον γεωμετρικό όρο) με πλάτος στη βάση:

- 8.0 μ. για το κομμάτι Σταδίου και γέφυρας οδού Αναπαύσεως και 
- 12.0 μ. για το υπόλοιπο ως τη γέφυρα της λεωφόρου Συγγρού. 

Οι πλευρότοιχοι και η κοιτόστρωση έγιναν από λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα, κάτι όχι σύνηθες κατά τα προπολεμικά χρόνια.

Για την αποστράγγιση του υπόγειου ορίζοντα και την αρτιότερη θεμελίωση της κοίτης, προηγήθηκε υπόστρωμα από αργούς λίθους τοποθετημένους με τη μεγάλη διάσταση κατακόρυφη (όρθια) και χωρίς κονίαμα, εκτός από την άνω επιφάνεια που το κονίαμα, χρειαζόταν για την σταθερή έδραση της λιθένδυτης κοιτοστρώσεως επάνω στο υπόστρωμα. 

Κατά διαστήματα παρενεβλήθηκαν αναβαθμοί με σκοπό τη μείωση της ταχύτητας ροής. 

Αναβαθμός στον υπόγειο Ιλισσό:



Για την αισθητική εμφάνιση της λιθοδομής έγινε στην κοιτόστρωση και στους πλευρότοιχους, αρμολόγημα μετά προηγούμενη επεξεργασία των αργών λίθων και ξύσιμο των αρμών, ώστε να δημιουργείται καλαισθητικό μωσαϊκό.

Κατά την εφαρμογή της μελέτης παρουσιάστηκαν μεταξύ άλλων και δυο προβλήματα πολύ σοβαρά που λύθηκαν μετά από πολλές επιτόπιες συζητήσεις και συνεργασίες του εργοδότου, της ΥΔΡΕΞ και των αρχαιολόγων. 

Τα μη σημαντικά προβλήματα ήταν:

- οι ανωμαλίες της φυσικής κοίτης και 
- οι συμβολές των παραχειμάρρων και των ρευμάτων που ξεκινούσαν από τις χαράδρες του Υμηττού

Τα σημαντικά παρουσιάστηκαν αμέσως κατάντη του Σταδίου, όπου το τμήμα αυτό είχε κριθεί από τους προγόνους μας, και δικαίως, ως ιερό, λόγω των πολλών ιερών που είχαν στηθεί εκεί κατά καιρούς. Ιδιαίτερο πρόβλημα παρουσιάστηκε μεταξύ Σταδίου και γέφυρας Αναπαύσεως όπου η μεν κοίτη του χειμάρρου διευρυνόταν δυσανάλογα, η δε ροή εφράσσετο από μετωπικά βραχώδες έξαρμα καθ'όλο το πλάτος. Κατά την απομάκρυνση των προσχώσεων, που έγινε το 1937, αποκαλύφθηκε τάφρος που είχε διανοιχτεί, άγνωστο πότε και κατά πάσα πιθανότητα, για να εκτρέψει τη ροή του χειμάρρου από την θέση που εδημιουργείτο ο καταρράκτης μετά από κάθε καταιγίδα. Η τάφρος αυτή που είχε πλάτος 2,5 μ. και ύψος 2,0 μ. 




Ένα άλλο εμπόδιο εξίσου σημαντικό βασάνισε τους μελετητές. Από μια σχισμή του βράχου επήγαζε καθαρό πόσιμο νερό. Την πηγή οι πρόγονοι μας ονόμασαν "Καλλιρρόη" και το νερό της ήταν ο μοναδικός τροφοδότης σε πόσιμο νερό στην περιοχή αυτή.

Στις φωτογραφίες που ακολουθούν φαίνεται η περιοχή της πηγής Καλλιρρόης τον 19ο αιώνα. Παρατηρείστε το ύψος των βράχων σε σχέση με τους παρακείμενους ανθρώπους, οι οποίοι είναι ως επί το πλείστον γυναίκες που κάνουν μπουγάδα τα ρούχα τους.




Η καταστροφική επέμβαση των ανθρώπων στην περιοχή:



Μετά από επανειλημμένες επιτόπιες συζητήσεις μεταξύ αρχαιολόγων, πολεοδόμων του εργοδότου και της ΥΔΡΕΞ αποφασίστηκε μετατόπιση της θέσεως της νέας κοίτης προς τον χώρο του Ολυμπιείου κατά τρόπο, ώστε:

- αφενός μεν η περιοχή των βράχων και της Καλλιρρόης που γοήτευσαν κάποτε τον Σωκράτη και τους συγχρόνους του να παραμένει ελεύθερη, με κατάλληλο εξωραϊσμό από φυτεία, 
- αφετέρου δε να παρακάμπτεται και η υφισταμένη γέφυρα της οδού Αναπαύσεως που με πλευρική απλώς επέκτασή της θα μπορούσε να παραμείνει, όπως και παρέμεινε, χωρίς αντικατάσταση. Η γέφυρα της οδού Αναπαύσεως διατηρήθηκε καθώς τα ανοίγματά της επαρκούσαν για την εκτιμηθείσα παροχή των 200 κυβικών μέτρων. Επειδή όμως το εύρος ήταν ανεπαρκές έγινε παράπλευρη διεύρυνσις.





Για να απορροφηθεί η διαθέσιμη διαφορά στάθμης που εδημιουργείτο με τη νέα χάραξη από την παρουσία των βράχων, δόθηκε, όπως αναφέρθηκε, σ' ένα μικρό κομμάτι του διδύμου ορθογωνικού αγωγού μήκους 26 μ., ισχυρή κλίση με σύγχρονο κατασκευή ενός αναβαθμού.

Στην επόμενη φωτογραφία φαίνεται ακριβώς αυτό το σημείο στον υπόγειο Ιλισσό:



Οι διαστάσεις της κλειστής διατομής στο υπόψιν τμήμα του Ιλισσού προσαρμόστηκαν αναγκαστικά στις διαστάσεις της υφιστάμενης κατασκευής, δηλαδή της ακάλυπτης κοίτης. Έτσι αμέσως κατάντη του Σταδίου ως τους βράχους της Αγίας Φωτεινής το έργο έγινε με μορφή τραπεζίου, χωρισμένο σε δυο χώρους από τοίχωμα ικανού πάχους, από οπλισμένο σκυρόδεμα ώστε να μπορεί να αναλάβει το βάρος της πλάκας επικαλύψεως και τα φορτία της κυκλοφορίας που ίσχυαν την εποχή εκείνη. Η διοχετευτική ικανότητα του έργου εκτιμάται στα 200 κυβικά μέτρα.





Τεκμηρίωση της πορείας της υπόγειας διευθέτησης του Ιλισσού ποταμού στο Ολυμπιείο


Με την βοήθεια των αεροφωτογραφιών που λήφθηκαν στις 4 Μαΐου του 1963 μπορούμε να τεκμηριώσουμε τα έργα που περιέγραψε ο κ. Παπαδάκης στο βιβλίο του και να χαράξουμε με ασφάλεια την υπόγεια πορεία του Ιλισσού στο συγκεκριμένο τμήμα.










_________________________________________________________________________________

Έρευνα - Υπόγεια Εξερεύνηση:

Δημήτρης Θεοδοσόπουλος , Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Ιωσήφ Ευφραιμίδης, Αρχιτέκτων




Κείμενο - Σχέδια:
Δημήτρης Θεοδοσόπουλος, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.


Σχόλια