Συρακούσες // O Ναός της Δήμητρας και Κόρης και τα αρχαία ερείπια του, μέσα στην Βασιλική της Παναγίας των Δακρύων.

  Ο Ναός της Δήμητρας και Κόρης στις Συρακούσες, ο περιβάλλων αρχαιολογικός χώρος, τα ευρήματα του και τα αρχαία ερείπια που διασώζονται σήμερα μέσα στην Βασιλική της Παναγίας των Δακρύων, μια εκκλησία σύμβολο για την σύγχρονη πόλη των Συρακουσών.

Εισαγωγή

Συνεχίζοντας την περιήγηση μας στην πόλη των Συρακουσών μετά τα ιστορικά και μαρτυρικά λατομεία της, στο παρόν άρθρο μελετάμε ένα χώρο αρκετά ιερό και συμβολικό τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα, με την ίδια μάλιστα ιερή σύνδεση. Τότε ο χώρος χρησίμευε ως ιερό της Δήμητρας και Κόρης και σήμερα ως Παναγία των Δακρύων συνεχίζει την παράδοση της λατρείας της ψυχοπονούσας, κλαίουσας και στοργικής μάνας. Ακολουθήστε μας και σε αυτό το ταξίδι για να γνωρίσουμε από κοντά το ιερό, την λατρεία του και την σύνδεση του με το σήμερα.

Η περιοχή μελέτης

Οι Συρακούσες (αρχαία ελληνικά: Συρακοῦσαι, λατινικά: Syracusae, ιταλικά: Siracusa) είναι πόλη της Ιταλίας στη νοτιοανατολική ακτή της Σικελίας με πληθυσμό περίπου 125.000 κατοίκους. Ιδρύθηκε από τους αρχαίους Έλληνες το 734 ή το 733 π.Χ. και συγκεκριμένα από Κορίνθιους και Τενεάτες αποίκους. Ήταν η σημαντικότερη πόλη της Μεγάλης Ελλάδας και μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες ελληνικές πόλεις. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο (Σικελική εκστρατεία 415-413 π.Χ.) απέκρουσαν ως γνωστόν την επίθεση των Αθηναίων. Μισό αιώνα αργότερα ο Πλάτωνας θα πραγματοποιήσει και τρία ταξίδια στην πόλη θέλοντας να εφαρμόσει στην πράξη τις θεωρίες του.

Στη συνέχεια εξελίχθηκε σε μια από τις ακμαιότερες, πλουσιότερες και δυνατότερες ελληνικές πόλεις της Σικελίας μέχρι την υποδούλωσή της στους Ρωμαίους το 212 π.Χ. Ο Κικέρωνας την αποκάλεσε «ωραιότατη και καταστόλιστη πόλη». Τα εντυπωσιακά ερείπια του κέντρου της αρχαίας πόλης, μαζί με την προϊστορική βραχώδη νεκρόπολη της Παντάλικα, που βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα δυτικά της πόλης, αποτελούν μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Περιτριγυρισμένες από ισχυρότατα τείχη που είχαν μήκος 28 χλμ., οι Συρακούσες στολίζονταν από θαυμάσια ανάκτορα, όπως αυτό του Ιέρωνα, περίφημους ναούς της Αρτέμιδας και της Αθηνάς, από την κρήνη Αρέθουσα και το περίφημο θέατρο των Συρακουσών. 

Στα ΒΔ του ιστορικού κέντρου των Συρακουσών λοιπόν βρίσκεται η σύγχρονη εκκλησία της Κυράς μας που κλαίει η Παναγιάς των Δακρύων (Santuario della Madonna delle Lacrime) δίπλα και πάνω κυριολεκτικά στην ευρύτερη περιοχή του ιερού της Δήμητρας και Κόρης.

Ο αρχαιολογικός χώρος στην Πλατείας της Νίκης (Piazza della Vitoria) στις Συρακούσες

Την δεκαετία του εξήντα και ενώ οι εργασίες ήταν σε εξέλιξη για την κατασκευή του Ναού της "Παναγίας των Δακρύων", ανευρέθηκαν στον χώρο και στην ευρύτερη περιοχή αρχαιολογικά κατάλοιπα, που χρονολογήθηκαν από τον 7ο αιώνα π.Χ. μέχρι και την βυζαντινή περίοδο (6ος αιώνας μ.Χ.) 

Η ανακάλυψη επέτρεψε στους αρχαιολόγους να διευκρινίσουν και να ξεκαθαρίσουν ορισμένα ζητήματα σχετικά με την τοπογραφία, τον περιφερειακό και αστικό σχεδιασμό της αρχαίας πόλης των Συρακουσών. Κατέληξαν λοιπόν στο ότι τον 7ο αιώνα π.Χ. η περιοχή της σημερινής Πλατείας Νίκης αποτελούσε το περιφερειακό τμήμα της αρχαίας πόλεως των Συρακουσών και συμπεριλήφθηκε στην περιοχή Akradina (Akrades = άγριο αχλάδι). Η εν λόγω περιοχή, την εποχή εκείνη, συνόρευε στα βόρεια με άλλες δύο αρχαιολογικές ζώνες, αυτή της νεκρόπολης και των αρχαίων λατομείων. 

Βορειοδυτικά της ευρεθείσας αρχαιολογικής ζώνης βρέθηκαν τα ίχνη ενός Ναού. Σύμφωνα με τις πηγές (Κικέρων και Διόδωρος Σικελιώτης) ο ναός ήταν αφιερωμένος στη Δήμητρα και την Κόρη και χτίστηκε τον 5ο αιώνα. π.Χ. από τον Γέλωνα ως ευχαριστία για τη νίκη του στην Ιμέρα επί των Καρχηδονίων. Από αυτή την νίκη η πλατεία ονομάστηκε Πλατεία της Νίκης (Piazza della Vitoria).

Παρά τις πολυάριθμες συζητήσεις μεταξύ των μελετητών για την απόδοση του ναού στην Δήμητρα και Κόρη, δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία ότι αυτό το ιερό ήταν αφιερωμένο στις θεές. 

Μπροστά από το ναό, προς τα ανατολικά, βρέθηκε ο βωμός, αναθηματικά ανάγλυφα και δωμάτια πιθανόν αποθήκευσης που περιείχαν πολυάριθμα πήλινα ειδώλια που ανήκαν στις θεές και τώρα εν μέρει εκτίθενται στο γειτονικό Μουσείο "Paolo Orsi" των Συρακουσών.

Η θεά, θεά της γεωργίας, της αφθονίας, της συγκομιδής, αυτή που δίδαξε τους ανθρώπους την σπορά, το όργωμα και το θερισμό, παριστάνεται με το μόδιο, σε σχήμα κάνιστρου το οποίο περιέχει φρούτα, όπως σύκα και ρόδια, κρατώντας δάδα και χοιρίδιο. 

Η Δήμητρα και Κόρη, Ceres και Libera αντίστοιχα για τους Ρωμαίους, και κάθε ιερό τους σχετίζονται με το μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, που εκφράζει συμβολικά το αναπόφευκτο βίωμα του θανάτου αλλά και την επιθυμία για αναγέννηση. Άλλωστε σε μια παραλλαγή του μύθου η καταδίωξη του έφτασε μέχρι εδώ, σε αυτό το σημείο στις Συρακούσες. Ο σχετικός μύθος εισάγει και την μορφή της Κυανής η οποία συνδέεται με την ύπαρξη τέλματος στην περιοχή.

Ο Πλούτωνας αρπάζει την Περσεφόνη 

ενώ η Κυάνη προσπαθεί να τη συγκρατήσει από τα ρούχα.

Soutman, Pieter Claesz (μετά τον Rubens, Peter Paul), 1620-1625, χαλκογραφία.

Εικονίζεται μεταξύ των άλλων και η Αθηνά. 

Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, R,4.60 © Trustees of the British Museum

Κυάνη ή Κυανή ονομαζόταν μια νύμφη που ήταν παρούσα στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Ο Πλούτωνας, θυμωμένος με τη νύμφη Κυάνη ή Κυανή, γιατί προσπάθησε να αντισταθεί στην αρπαγή της Περσεφόνης, τη μεταμόρφωσε σε τέλμα με χρώμα βαθύ μπλε, όμοιο με τη θάλασσα, στο σημείο που άνοιξε τη γη στην Έννα της Σικελίας για να κατεβεί με την Κόρη στον Άδη, κοντά στις Συρακούσες. Αυτή η λίμνη θεωρούνταν είσοδος του Κάτω Κόσμου. Κατά άλλους, Κυάνη ονομαζόταν απλώς η πηγή που έκανε ο Πλούτωνας να αναβλύσει στο σημείο της αρπαγής και στην οποία ο Ηρακλής εξάγνισε ταύρο, τον ωραιότερο της αγέλης, και τον αφιέρωσε στη Δήμητρα και την Κόρη των Συρακουσών. Γύρω από αυτή την πηγή ο Ηρακλής πρόσταξε τους ντόπιους κάθε χρόνο να θυσιάζουν στην Κόρη και να τελούν πανήγυρη στην Κυάνη με όλη τη λαμπρότητα (Διόδωρος Σ. 4.24.4), και να βυθίζουν ταύρους μέσα στη λίμνη (ό.π. 5.4).

Η Κυάνη μεταμορφώνεται σε τέλμα.

Ο Πλούτωνας πάνω στο άρμα του με την Περσεφόνη. 

Mignon, Jean, 1544, χαλκογραφία. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 

1850,0527.99 © Trustees of the British Museum

Σε μια ειρωνεία της φύσης και της ιστορίας ίσως, ο σύγχρονος Ναός είχε πλημμυρίσει πριν μερικά χρόνια αποδεικνύοντας έτσι την διάθεση των νερών στην περιοχή.

Στον τοίχο του Τεμένους βρέθηκαν ερείπια μιας μνημειακής κρήνης που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ. Αποτελείται από μια ορθογώνια λεκάνη διαστάσεων 11,50 μ. μήκος, 3.20 μ. πλάτος και 0,80 μ. ύψος.

Πίσω από την κρήνη υπήρχε κατά πάσα πιθανότητα μια δεξαμενή νερού, κάτι στο οποίο η περιοχή ήταν και είναι πλούσια. 

Η κρήνη προοριζόταν για τελετουργική χρήση και μπορεί να υποτεθεί ότι οι αρχαίοι Συρακούσιοι από εκεί αντλούσαν το νερό για να καθαρίσουν και να ετοιμάσουν τα ζώα που προορίζονταν για τη θυσία. Αργότερα όταν η ιερή χρήση του χώρου είχε σταματήσει, είναι πιθανό ότι οι περίοικοι και κυρίως οι γυναίκες την χρησιμοποιούσαν για να προμηθεύονται νερό.

Στα βόρεια της κρήνης βρέθηκε ένας δρόμος που χρονολογήθηκε στην καλούμενη ελληνική εποχή των Συρακουσών (5ος αι. π.Χ.) με ανατολικό - δυτικό προσανατολισμό. Ο αρχικός και αρχαιότερος σχεδιασμός έγινε με απλά αυλάκια πάνω στον γυμνό βράχο και κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου διαμορφώθηκε δύο φορές: μια κατά την διάρκεια της Δημοκρατικής εποχής και μια κατά τα Αυτοκρατορικά χρόνια.

Ο δρόμος ήταν κατασκευασμένος με καμπυλωτό σχήμα για να δίνει τη δυνατότητα στο νερό της βροχής να ρέει προς τα πλάγια για την πρόληψη πλημμυρών. Στις δύο πλευρές του αποκαλύφθηκαν μεγάλοι ογκόλιθοι που οριοθετούν το πλάτος του οδοστρώματος, το οποίο κυμαίνεται από 3 έως 5 μέτρα.

Αυτή η οδική αρτηρία, χρησιμοποιήθηκε μέχρι και τη Βυζαντινή περίοδο (6ος αιώνας μ.Χ.), κατά την οποία μετακινήθηκε βορειότερα. Ο δρόμος αυτός είχε σημαντική λειτουργία και κίνηση, δεδομένου ότι ξεκινούσε από το σημερινό λιμάνι (Laccius), της Ορτυγίας (Νησίδα στην ακτή της Σικελίας, στην αρχαιότητα το κέντρο της αρχαίας πόλης των Συρακουσών). Με αφετηρία την γειτονιά του "Κεραμικού" (Piazza S. Lucia) και μέσω της σημερινής Πλατείας της Νίκης (Piazza della Vitoria), όπου είναι ορατό σήμερα το κομμάτι που αναφέραμε για περίπου 30 μέτρα, περνούσε από το ρωμαϊκό αμφιθέατρο, το αρχαίο θέατρο και τα λατομεία, για να καταλήξει στο Fusco (νεκροταφείο). 

Η Παναγία των Δακρύων (Santuario della Madonna delle Lacrime) και τα αρχαία ευρήματα εντός της που διασώζονται σε κοινή θέα.

Η εκκλησία, είναι μεταμοντέρνα και σαν σχήμα και σαν κατασκευή και μπαίνοντας μέσα σου θυμίζει περισσότερο μουσείο μοντέρνας τέχνης. Είναι εντελώς λιτή, με μινιμαλιστική αισθητική, χωρίς αγάλματα και εικονογραφήσεις με την μόνη διακόσμηση να είναι τα βιτρό στα περιφερειακά παράθυρα, που αφήνουν να μπει ένα απόκοσμο φως.

Εντός της και σε κοινή θέα, βρίσκονται αρχαία ευρήματα τα οποία εντάσσονται στην ευρύτερη ζώνη του αρχαιολογικού χώρου της πλατείας και τα οποία διατηρήθηκαν ως είχαν εντός του σύγχρονου ναού. 

Το κτίριο που έχει ύψος 102 μέτρα στεγάζει το γλυπτό της Παναγίας [από γύψο] που στις 29 Αυγούστου του 1953 άρχισε να κλαίει και για πέντε μέρες, μέχρι την πρώτη Σεπτεμβρίου, δάκρυζε ασταμάτητα.

Έτσι από τότε ο ναός αποτελεί προορισμό ταμάτων και προσφορών από πλήθος πιστών κάτι το οποίο γέννησε την ανάγκη έκθεσης όλων αυτών των κειμηλίων σε προθήκες οι οποίες είναι επισκέψιμες από κάθε πιστό ή απλό τουρίστα.

Επίλογος

Κλείνοντας το άρθρο δεν μπορούμε παρά να προτρέψουμε κάθε αναγνώστη στο να επισκεφτεί αυτή την πόλη της Κάτω Ιταλίας και να ανακαλύψει μόνος του τα μυστικά της.

Καλές εξερευνήσεις. 

_________________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα - Έρευνα Πεδίου - Φωτογραφίες Πεδίου:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Έρευνα Πεδίου - Φωτογραφίες Πεδίου:
Βασίλης Δρακόπουλος

Πηγές:

Ιστοσελίδες:

1. http://www.galleriaroma.it/old/Siracusa/Quartieri/Acradina/Acradina.htm

2. http://palermo.repubblica.it/cronaca/2016/07/25/news/siracusa_sigilli_al_santuario_di_demetra_e_kore-144784067/#gallery-slider=144785044

3. http://www.antoniorandazzo.it/archeologia/files/scavi-archeologici-piazza-della-vittoria.pdf

4. http://www.miti3000.it/mito/collabora/demetra_kore.htm

5. http://palermodintorni.blogspot.gr/search/label/%28CHIESA%20-%20SANTUARIO%20DELLA%20MADONNA%20DELLE%20LACRIME%20DI%20SIRACUSA%29

6. http://www.lifo.gr/team/u47231/59684

7. http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/metamorfoseis/page_143.html

8. http://www.arcidiocesi.siracusa.it/siracusa/allegati/389/cripta_allagata1.jpg