Οδός Τριπόδων στην Πλάκα // Η τοπογραφία μιας οδού, αδιάκοπης λειτουργίας, από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Οδός Τριπόδων στην Πλάκα Αθηνών.
 Εξέταση της τοπογραφίας, ενός δρόμου,
 με 2500 έτη συνεχούς κίνησης και ιστορίας, 
μέσα στην πόλη των Αθηνών.

...εκτιμώ ότι η οδός Τριπόδων είναι ο σημαντικότερος προχριστιανικός δρόμος όλων των εποχών. Σκεφτείτε το: είναι ο δρόμος του θεάτρου, της φιλοσοφίας, της αρχιτεκτονικής, της σκέψης. Είναι και κάτι ακόμα που μας βοηθάει να καταλάβουμε τη σημασία της: η οδός Τριπόδων δεν έγινε για να εξυπηρετήσει την κυκλοφορία της πόλης. Εδώ περπατούσαν οι Αθηναίοι πηγαίνοντας για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις των έργων του Σοφοκλή, του Αισχύλου, του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη και άλλων. 
K. N. Καζαμιάκης, Αρχιτέκτων, Ιστορικός Τέχνης.
Υπεύθυνος ανάπλασης περιοχής μνημείου Λυσικράτους


Εισαγωγή 

Ένας από τους κυριότερους δρόμους των αρχαίων Αθηνών και η συντομότερη δίοδος σύνδεσης της Αγοράς με το Θέατρο του Διονύσου ήταν η ξακουστή οδός Τριπόδων. Με αφετηρία την συμβολή με την οδό των Παναθηναίων, διέτρεχε περιφερειακά την βορειοανατολική, ανατολική και νοτιοανατολική πλευρά του βράχου της Ακροπόλεως και κατέληγε στην είσοδο του Θεάτρου του ΔιονύσουΤο όνομα της το οφείλει στις δεκάδες μικρές κατασκευές που υπήρχαν τοποθετημένες κατά μήκος και εκατέρωθέν της, που αποτελούσαν βάσεις κατ ουσίαν, που έφεραν επάνω τους χάλκινους τρίποδες - έπαθλα χορηγών (χρηματοδοτών-παραγωγών) νικηφόρων θεατρικών και μουσικών αγώνων, που τελούνταν στο Θέατρο του Διονύσου. Στο παρόν άρθρο θα περπατήσουμε νοητά από την οδό Παναθηναίων μέσω της οδού Τριπόδων με κατεύθυνση το Θέατρο του Διονύσου, ανακαλύπτοντας τον δρόμο που περπάτησαν όλοι σχεδόν οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες που έζησαν στην πόλη αυτή τα τελευταία 2500 χρόνια.

Οδός Τριπόδων και Θέατρο του Διονύσου

Η οδός Τρίποδων μαζί με την οδό Παναθηναίων, ήταν οι δύο σπουδαιότερες οδοί των αρχαίων Αθηνών. Η οδός Τριπόδων είχε μήκος περίπου 800 μέτρα και πλάτος 6 με 6,5 μέτρα και συνέδεε την Αγορά των Αθηνών με το Θέατρο του Διονύσου.


Οι θεατρικές και μουσικο-χορευτικές παραστάσεις που διεξάγονταν στο Θέατρο του Διονύσου λάμβαναν την μορφή διαγωνισμών, οι νικητές των οποίων σταδιακά γέμισαν τον χώρο του Διονυσιακού ιερού με ποικίλα αναθήματα - αφιερώματα εις ανάμνηση των επιτυχιών τους.


Σε έμμεση σχέση με το θέατρο εκτεινόταν η πολυσύχναστη «Οδός Τριπόδων», ένας από τους κυριότερους δρόμους της αρχαίας Αθήνας και η συντομότερη δίοδος σύνδεσής του με την Αγορά. Από την είσοδο του τεμένους του Διονύσου πορευόταν περιφερειακά προς ανατολάς και, αφού παρέκαμπτε την ανατολική πλευρά της Ακροπόλεως, διέτρεχε το βόρειο τμήμα του ιερού βράχου οδηγώντας στα βορειοδυτικά του, στο σημείο που η Οδός Παναθηναίων γινόταν ιδιαίτερα ανηφορική, προς την κατεύθυνση του Πρυτανείου της Αγοράς, όπου σύμφωνα με τον Παυσανία βρισκόταν η αφετηρία της. Η οδός, όπως αναφέραμε, πήρε το όνομά της από τους δεκάδες χάλκινους αφιερωματικούς τρίποδες των χορηγών νικηφόρων θεατρικών και μουσικών αγώνων


Την μεγαλύτερη πυκνότητα σε χορηγικά μνημεία φαίνεται πως είχε κατά τον 4ο αι. π.Χ. το κομμάτι του δρόμου στις ανατολικές υπώρειες του λόφου της Ακροπόλεως, όπως αποδεικνύεται από τα ανασκαφέντα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που ορίζουν τα κράσπεδά του.



Στις μέρες μας ανακαλύφθηκαν αρκετές τέτοιες βάσεις τριπόδων, εκ των οποίων μια διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση στο δυτικό όριο της οδού. Πρόκειται για το Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτους, το οποίο ανεγέρθη με αφορμή τη νίκη του (κατάκτηση του πρώτου βραβείου) σε αγώνα διθυράμβων το έτος 335/4 π.Χ., όπως μας πληροφορεί η αφιερωματική επιγραφή που είναι χαραγμένη στην εμπρόσθια πλευρά.



Σε συνέντευξη του στην Καθημερινή, ο αρχιτέκτονας K. N. Καζαμιάκης, στην μελέτη του οποίου στηρίχθηκε η νέα διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στην περιοχή, αναφέρει:
Αυτή είναι μία προσωπική άποψη, αλλά εκτιμώ ότι η οδός Τριπόδων είναι ο σημαντικότερος προχριστιανικός δρόμος όλων των εποχών. Σκεφτείτε το: είναι ο δρόμος του θεάτρου, της φιλοσοφίας, της αρχιτεκτονικής, της σκέψης. Είναι και κάτι ακόμα που μας βοηθάει να καταλάβουμε τη σημασία της: η οδός Τριπόδων δεν έγινε για να εξυπηρετήσει την κυκλοφορία της πόλης. Εδώ περπατούσαν οι Αθηναίοι πηγαίνοντας για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις των έργων του Σοφοκλή, του Αισχύλου, του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη και άλλων. Την οργάνωση των θεατρικών παραστάσεων στην αρχαία Ελλάδα την αναλάμβαναν πλούσιοι πολίτες, οι χορηγοί. Αυτοί πλήρωναν όλα τα έξοδα, τους ηθοποιούς, τα πρόσωπα του χορού, τους μουσικούς, τα σκηνικά, κ.ά. Εάν το έργο νικούσε στον ετήσιο θεατρικό αγώνα, ο χορηγός έπαιρνε από την πόλη ως έπαθλο ένα τρίποδα χάλκινο ή επίχρυσο, τον οποίο τοποθετούσε πάνω σε χορηγικό μνημείο, προς τιμήν του Διονύσου.
Διαβάζουμε στην Καθημερινή:

Τι σημαίνει αυτό; Ολόκληρη η οδός Τριπόδων κοσμήθηκε σταδιακά με εντυπωσιακά, μεγαλοπρεπή μνημεία που υπενθύμιζαν στους Αθηναίους τα ονόματα των νικητών των θεατρικών αγώνων. Αλλά αντί για τα ονόματα της Ελίζαμπεθ Τέιλορ, του Ροκ Χάτσον ή του Χάμφρει Μπόγκαρτ που δεσπόζουν στο «Walk of fame», οι αρχαίοι ημών πρόγονοι διάβαζαν («σε τρεις γραμμές», όπως μας λέει χαρακτηριστικά ο κ. Καζαμιάκης) ό,τι έπρεπε να ξέρουν ή καλύτερα, ό,τι έπρεπε να θυμούνται. Το μοναδικό σωζόμενο χορηγικό μνημείο, του Λυσικράτη, μας δίνει όλες τις πληροφορίες. Αναφέρεται πρώτο πρώτο το όνομα του χορηγού (λογικό, είχε δώσει τα χρήματα), ακολουθεί η καταγωγή των ηθοποιών (επίσης λογικό, είχαν κερδίσει τον θεατρικό αγώνα), το όνομα του συγγραφέα και (στην τελευταία σειρά) του άρχοντα της πόλης. Τα χορηγικά μνημεία κτίσθηκαν κυρίως στον χώρο του Διονυσιακού θεάτρου, αλλά και κατά μήκος της οδού των Τριπόδων. 

Στον αρχαιολογικό χώρο της Πλάκας, στην πλατεία Λυσικράτους, έχουν εντοπιστεί τα θεμέλια 4 χορηγικών μνημείων και, ασφαλώς, το μνημείο του Λυσικράτους, το σπουδαιότερο από τα χορηγικά μνημεία που έχει σωθεί σχεδόν ακέραιο στη θέση του. Εκτός αρχαιολογικού χώρου, οι ανασκαφές των τελευταίων 30 ετών έχουν φέρει στο φως θεμέλια περισσοτέρων από δέκα χορηγικών μνημείων στις οδούς Βάκχου, Βύρωνος, Σέλλεϊ και Τριπόδων. Τα ευρήματα αυτά εντοπίστηκαν σε κατοικίες ή αυλές κατοικιών. O κ. Καζαμιάκης προσθέτει: «Επειδή οι ανασκαφές μας οδήγησαν στην ακριβή οριοθέτηση της πορείας της αρχαίας οδού Τριπόδων, γνωρίζουμε πού θα πρέπει να περιμένουμε ίχνη χορηγικών μνημείων. Έτσι όταν έρχονται πολίτες και μας λένε ότι θα επισκευάσουν το σπίτι τους ή θα οικοδομήσουν ένα οικόπεδο σε κάποιον από αυτούς τους δρόμους, τους προειδοποιούμε για τυχόν σημαντικά ευρήματα στις ιδιοκτησίες τους»

Η χάραξη του δρόμου μέσα στον σύγχρονο ιστό της πόλης

Στην συνέχεια μέσα από την προβολή της οδού πάνω στον σύγχρονο ιστό της πόλης ανακαλύπτουμε που περνούσε η αρχαία οδός, ποια κομμάτια της μπορούμε να περπατήσουμε ακόμα και ποια η μεταβολή της πόλης μέσα στους αιώνες.

Αφετηρία της οδού η συμβολή της με την Οδό Παναθηναίων, στο ύψος του Πρυτανείου σύμφωνα με τον Παυσανία, ένα κτίριο που δεν έχει τεκμηριωθεί πλήρως ακόμα η θέση του. 


Σήμερα δίπλα στην θέση αυτή βρίσκεται το κτίριο του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη. Η οδός συνεχίζει κάτω από οικίες και κτίσματα, τέμνει τις οδού Διοσκούρων, Πανός, Μουσαίου και Κλεψύδρας σύμφωνα με τον επόμενο χάρτη:


Από την οδό Κλεψύδρας συνεχίζει θαμμένη κάτω από σύγχρονες και ιστορικές οικίες, τέμνει τις οδούς Αλιμπέρτη, Μάρκου Αυρηλίου, Μνησικλέους και Ερεχθεώς όπως φαίνεται στον χάρτη που ακολουθεί:


Έπειτα σε μικρή παραλληλία με την οδό Φλέσσα εμφανίζεται και ταυτίζεται σαν οδός και πάλι με το ίδιο όνομα στην σύγχρονη πόλη. Είναι η γνωστή σε όλους τους επισκέπτες της Πλάκας σύγχρονη οδός Τριπόδων η οποία ταυτίζεται με την χάραξη της αρχαίας.


Η σύγχρονη οδός Τριπόδων σε όλο το μήκος της ταυτίζεται με την αρχαία χάραξη. Μετά την Κυδαθηναίων ονομάζεται Σέλλευ χωρίς όμως να αλλάζει η ταύτιση της με την αρχαία οδό, φτάνοντας έτσι στην περιοχή του μνημείου του Λυσικράτη όπου τμήματα της αρχαίας οδού είναι πλέον ορατά.


Έπειτα η αρχαία οδός ξαναχάνεται κάτω από κτίσματα όπου επανεμφανίζεται στον αρχαιολογικό χώρο του Θεάτρου του Διονύσου όπου και κατέληγε στην αρχαιότητα.


Επίλογος

Κλείνοντας δεν μπορούμε παρά να κλείσουμε παροτρύνοντας όλους τους αναγνώστες μας να επισκεφτούν την Πλάκα και να ανακαλύψουν τα φανερά αλλά και τα κρυμμένα τμήματα της αρχαίας οδού Τριπόδων, μιας οδού που όπως αναφέραμε δεν έγινε για να εξυπηρετεί κανέναν άλλο λόγο παρά μόνο την πρόσβαση σε έναν ιερό χώρο τέχνης.
_____________________________________________________________________________
Κείμενο - Έρευνα - Χάρτες - Ψηφιακά Σχέδια:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες:
1. https://el.wikipedia.org/
2. http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Street_of_Tripods_Lysikrates.aspx
3. http://www.kathimerini.gr/158213/article/politismos/arxeio-politismoy/sthn-plaka-h-arxaia-odos-ths-do3as

Βιβλία:
1. Pictorial Dictionary of Ancient Athens, John Travlos, Hacker Art Books, New York, 1980
2. "Νέο χορηγικό μνημείο από την οδό Τριπόδων στην Αθήνα" (A new discovered Choregic Monument from Tripods-Street at Athens )”, in: E. P. Sioumpara & K. Psaroudakis (eds.), “ΘΕΜΕΛΙΟΝ”. 24 studies to Professor P. G. Themelis from his students and colleagues (Athens 2013) 261-279.

Σχόλια

Δημοσίευση σχολίου